EPISTOLAE, CCI - CCC.

EPISTOLA CCI. AD BALDUINUM ABBATEM REATINI MONASTERII. Hortatur ut strenue incumbat officio suo: huc vero requirit verbum praedicationis, exemplum operis, et praecipue studium orationis.

1. Epistola quam misisti, affectum tuum redolet, 0369B movet meum. Et doleo quod prout moveor non possum rescribere. Nec immoror in excusandis excusationibus, sciens quod scienti me loquor. Nosti, inquam, sub qua sarcina gemo: et gemitus meus a te non est absconditus. Tu vero pro schedulae brevitate affectum non aestimes, quem nulla sui prolixitate explicare posset oratio. Et malitia quidem occupationum potest facere ut paucis scribam, sed non ut parum diligam. Actum sane excludat, vel impediat actus: sed numquid affectum? Sicut mater unicum amat filium, ita te diligebam, haerentem lateri meo, placentem cordi meo. Diligam et absentem, ne solatium meum ex te, et non te videar dilexisse. Eras perneccessarius mihi. Atque hinc vel maxime claret quam sincere te diligam. Hodie 0369C nempe non te caruissem, si quaesissem quae mea sunt. Nunc autem vides quod, spretis utilitatibus meis, tuis compendiis non invidi, ponens te utique ibi, unde aliquando transponaris super omnia bona Domini tui.

2. Tu autem cura inveniri fidelis servus et prudens, conservis tuis coeleste triticum communicare absque invidia, et absque desidia erogare; et noli frustra assumere excusationem, quasi de tui novitate aut de imperitia, quod putas forte, vel simulas. Nam nec sterilis verecundia grata est, nec humilitas praeter veritatem laudabilis. Officium ergo tuum attende. Pelle pudorem consideratione officii, age ut magister. Novus es, sed debitor: et ex tunc te noveris debitorem, 0369D ex quo te alligasti. Numquid novitas excusabit apud creditorem [al. conditorem] damna lucrorum? Numquid prima tempora vacua praeterire patitur fenerator? Sed non sum, inquies, ad ista sufficiens. Quasi vero devotio tua accepta non sit ex eo quod habes, non ex eo quod non habes. De solo tibi credito talento respondere tibi para, 193 securus de reliquo. Si multum accepisti, da multum. 0370A Quod si modicum est, et id tribue. Etenim qui in modico fidelis non est, nec in maximo. Totum da, quia totum repetendus es usque ad novissimum quadrantem: sed sane quod habes, non quod non habes.

3. Memento etiam voci tuae dare vocem virtutis. Quid illud, inquis? Ut opera tua verbis concinant, imo verba operibus, ut cures videlicet prius facere quam docere. Pulcherrimus ordo est et saluberrimus, ut onus quod portandum imponis, tu portes prior; et ex te discas qualiter oporteat aliis moderari. Alioquin subsannabit te sapiens, utpote pigrum illum, cui labor sit manum porrigere ad os (Prov. XXVI, 15): arguet te et Apostolus dicens; Tu qui alios doces, teipsum non doces (Rom. II, 21). Sed et notaberis 0370B vitio Pharisaeorum, qui alligant onera gravia et importabilia, et imponunt ea in humeros hominum, digito autem suo nolunt ea movere (Matth. XXIII, 4). Sermo quidem vivus et efficax, exemplum est operis, facile faciens suadibile quod dicitur, dum monstrat factibile quod suadetur. Ergo in his duobus mandatis, verbi scilicet atque exempli, summam tui officii ad conscientiae securitatem pendere intellige. Tu tamen, si sapis, junges et tertium, studium videlicet orationis, ad complementum utique trinae illius repetitionis in Evangelio de pascendis ovibus (Joan. XXI, 15-17). In hoc noveris illius trinitatis sacramentum in nullo frustratum a te, si pascas verbo, pascas exemplo, pascas et sanctarum fructu orationum. Manent itaque tria haec: verbum, exemplum, 0370C oratio: major autem his est oratio. Nam etsi, ut dictum est, vocis virtus sit opus; et operi tamen et voci gratiam efficaciamque promeretur oratio. Heu avellor, abripior! non licet ultra. Illud tamen breviter admonitus sis, ut, quam citius poteris, gravi me cures solvere cura; et quid sibi vult, quod inter alia questus es, vulnus a quo non sperabas te pertulisse, non negligas manifestius aperire: id enim anxie me sollicitat.

EPISTOLA CCII. AD CLERUM SENONENSEM. Electionem novi Praesulis non inconsulte et praecipitanter instituendam.

Destituti benedicto pastore vestro, opus est, 0370D charissimi, ut de substituendo alio sollicite satagatis. Sed sane id non praecipitanter agendum, non tumultuose aut inconsulte, ne forte vacuetur quod praeter rationem et ordinem praesumetur et vos intrare incipiatis circuitum quorumdam qui in circuitu vestro sunt. De vicinis, si placet, Ecclesiis sumite experimentum; et illarum vexatio det intellectum auditui in causa praesenti. Grandis quippe res 0371A est in manibus, nobili Senonensi Ecclesiae instaurare pastorem. Grandis prorsus, nec sine grandi adorienda consilio. Exspectandum proinde suffraganeorum consilium episcoporum, exspectandus assensus Religiosorum qui sunt in episcopatu, atque in commune tractandum commune negotium. Alioquin, dilectissimi, moleste, credite, intuebimur tribulationem Ecclesiae vestrae, moleste vestram ipsorum confusionem. Quod utrumque continget facile, si illud contingat effici, quod oporteat revocari. Ergo indicatur jejunium, convocentur episcopi, Religiosi adsciscantur: nec sua (quod absit!) solemnitate fraudetur tanti sacerdotis rite celebranda electio, Aderit, ut confidimus, Spiritus sanctus votis vestris, et honor erit vobis 194 honorificantibus 0371B ministerium vestrum, dum pari voto et consilio studueritis quod gloria sit Dei, et salus populi.

EPISTOLA CCIII. AD ATTONEM EPISCOPUM ET CLERUM TRECENSEM. Monet ut Ansellum clericum Trecensem ab armis et conjugio revocent.

Legimus, Si erraverit quis ex vobis a veritate, et converterit quis eum, scire debet quoniam qui converti fecerit peccatorem ab errore viae suae, salvabit animam ejus a morte, et operit multitudinem peccatorum (Jac. V, 19, 20). Errat Ansellus noster, errat: cui dubium? Si dimittimus eum sic, non solus errabit. Quantos trahet post se suo exemplo illustrissimus juvenis? Nec modo sequaces, sed et omnes qui poterunt eum revocare, nec revocabunt, eodem errore 0371C judicamus involvi. Mundus ego sum a sanguine ejus. Et ei praedixi per epistolam, et vobis nunc dico, quia rem illicitam praesumit. Nec clerici est pugnare armis militaribus, nec subdiaconi uxorem ducere . Annuntiate peccatori opus ejus, ne ille in peccato suo moriatur, sanguinem vero ejus de manu vestra requirat qui suo eum redemit sanguine pretioso. En de coelo clamat: Virgo Israel corruit, et non est qui sublevet eam (Amos V, 2). Quousque in luto aurum jacet? Tollite margaritam, tollite, levate 0372A splendidissimam atque pretiosissimam gemmam de sterquilinio: levate eam, antequam porcorum, id est spurcorum spirituum, pedibus conculcetur, et jam non sit vas in honorem, sed in contumeliam.

EPISTOLA CCIV. AD ABBATEM SANCTI-ALBINI Suum erga eum affectum aperit: mutuum vero conspectum, si praesens vita non permittat, futurae reservari.

Etsi facie ignotus es mihi, sed non fama: nec parum aut vile quid tui gratulor me tenere munere illius. Nam talis, fateor, per eam insinuatus es meo pectori, ut, licet in multis occupatum, ipsa tamen serenissima recordatio tui, mi dilectissime frater [al. mi dulcissime frater], facile me plerumque ex 0372B omnibus vindicet sibi, ita ut in ea libenter immorer et suaviter requiescam. Caeterum quo memoriam plus accepto, eo avidius suspiro praesentiam Sed quando istud, aut si quando istud? Utique etsi non ante, profecto in civitate Dei nostri: si tamen non habemus hic manentem civitatem, sed illam inquirimus. Ibi, ibi videbimus nos, et gaudebit cor nostrum. Interim vero delectabor et laetabor nihilominus in his quae dicta sunt mihi, sperans et exspectans quod reliquum est de visione corporali in die Domini, ut gaudium meum plenum sit. Adde, obsecro, ad ea bona quae abs te et de te nobis assidue veniunt, tuas tuorumque pro nobis orationes, pater charissime et desideratissime.

EPISTOLA CCV. AD EPISCOPUM ROFFENSEM. Durius se litteris ejus, sed citra culpam, perstringi.

Dure scribitis non merenti. Quid peccavi? Si monui magistrum Robertum Pullum aliquantum 195 tempus facere Parisiis, ob sanam doctrinam quae apud illum esse dignoscitur; id putavi necessarium, et adhuc puto. Si rogavi Sublimitatem vestram ut permitteretis, etiam nunc idipsum rogarem, nisi eam de priori prece indignatam sensissem. Si dixi hominem fultum gratia amicorum, quorum in curia 0373A non minima auctoritas est; id dixi, quod vobis formidavi, et adhuc formido. Nam quod post appellationem factam extendistis manum (ut accepimus) ad res appellantis, nec laudavi, nec laudo. Verumtamen voluntati vestrae in aliquo contradicere nec consului ei nec consulo. De caetero vestri sumus, coronam vestram suscipere, et colere semper digna et debita veneratione parati. Hujus testimonio conscientiae audemus adhuc ad vos, prece duntaxat atque consilio, ut magister Robertus cum integritate gratiae vestrae per aliquantum tempus possit Parisius demorari. Retribuat vobis Dominus in vita aeterna, quod viscera nostra refovistis: filios nostros loquor, quos misimus in Hiberniam.

EPISTOLA CCVI. AD REGINAM JEROSOLYMORUM. Commendat quemdam consanguineum suum, et paucis monet Reginam ita vivere, ut regnet perpetuo.

Audierunt homines quod locum gratiae habeam apud vos et multi profecturi Jerosolymam petunt se vestrae Excellentiae per me commendari. Ex quibus est iste juvenis consanguineus meus, juvenis, ut aiunt, strenuus in armis, suavis in moribus. Et gaudeo quod ad tempus elegit militare Deo magis quam saeculo. Itaque facite morem vestrum, et bene sit huic propter me; sicut caeteris omnibus propinquis meis fuit, qui per me vobis innotescere potuerunt. De caetero cavete ne voluptas carnis et gloria temporalis impediant vobis iter regni coelestis. Nam quid prodest paucis diebus regnare super terram, 0373C et regno coelorum aeterno privari? Sed confido in Domino quod melius facietis: et si verum est testimonium quod de vobis perhibet charissimus avunculus meus Andreas, cui multum credimus, et hic et in aeternum Deo miserante regnabitis. Peregrinis, egenis, et maxime inclusis curam impendite: quia talibus hostiis promeretur Deus. Scribite nobis frequentius: quia et vobis non oberit, et nobis proderit, si esse vestrum, et bona studia plenius certiusque noverimus.

EPISTOLA CCVII. AD ROGERIUM REGEM SICILIAE. Hortatur ut se pauperibus Religiosis benignum et beneficum exhibeat.

Longe lateque satis dilatata est magnificentia vestra super terram. Etenim gloria nominis vestri quos fines non attigit? Sed audite consilium diligentis vos. Studete, quod in vobis est, hanc ipsam gloriam referre ad illum a quo est, si non vultis eam perdere, aut certe perdi ab ea. Hoc autem sic fiet, si inter eos quos regiae magnificentiae celebris opinio evocat de longinquo, discretionis oculum aperitis, manumque extenditis non tam cupidis quam egenis. Et vere beatus qui intelligit, non super cupidum, 0374B sed super egenum et pauperem (Psal. XL, 1). Illum, inquam, pauperem qui invitus petit, et verecunde accipit, et accipiens glorificat Patrem suum qui in coelis est. Cum autem Deo sua gloria de vestro munere ex ore egentium ita fideliter resignabitur, uberiori procul dubio rivo fluat vobis necesse est ille fons gloriae, qui diligentes se diligit, et glorificat glorificantes se: ut qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et metat (II Cor. IX, 6 ). Pro hujusmodi 196 obsecro vos ponere oculos vestros super latorem praesentium, quem pro certo ad vestram regiam praesentiam non cupiditas traxit, sed coegit necessitas. Necessitas dico non sua, sed suorum, multorum videlicet a quibus missus est, servorum Dei fidelium. Audite patienter quid patiantur, 0374C audite et compatimini; quia si compatimini, et conregnabitis. Nec contemnendum regi regnare cum talibus: ipsorum est enim regnum coelorum, qui contempserunt vitam mundi. Facite vobis illos amicos de mammona iniquitatis: ut cum defeceritis a terreno regno vestro, recipiant vos in suum regnum aeternum (Luc. XVI, 9).

EPISTOLA CCVIII AD EUMDEM. Desideratus a Rege, mittit ex suis, quos ut viscera sua benigne suscipi et foveri rogat.

Si me quaeritis, ecce ego, et pueri mei, quos dedit mihi Deus. Fertur namque mea humilitas invenisse gratiam apud regiam majestatem, ita ut quaerat videre me. Et quis ego sum, ut dissimulem beneplacitum Regis? Accurro, et, qui quaerebar, ecce adsum: non in praesentia corporis infirma, in qua despexit Dominum Herodes (Luc. XXIII, 11); attamen in visceribus meis. Nam quis me separabit ab his? Sequar eos quocumque ierint: et si habitaverint in extremis maris, non erunt absque me. Habes, Rex, lumen oculorum meorum, habes cor meum, et animam meam. Quid si modicum nostri abest? Corpusculum 0375B loquor, vile istud mancipium, quod etsi voluntas exponeret, sed retineret necessitas. Non valet sequi volantem animum, quoniam infirmum est, et solum pene illi superest sepulcrum. Sed quae cura? Anima mea in bonis demorabitur, cum semen meum haereditabit terram. Semen meum, semen bonum. Germinabit, si tamen in terram bonam ceciderit. Laetabitur et delectabitur in crassitudine anima mea; quippe, ut confido, dabitur illi de fructu manuum suarum. Reposita est haec spes mea in sinu meo, ut patienter feram ab his vel corpore separari. Non mireris, Rex. Ante elegissem a corpore peregrinari, quam istos emittere, si solus causae deesset Deus. Suscipe illos tanquam advenas et peregrinos, 0375C verumtamen cives sanctorum, et domesticos Dei Parum dixi cives; reges sunt. Ipsorum est enim regnum coelorum, jure et merito paupertatis. Non decet frustra e longinquo esse vocatos, et suis sedibus exsules inutili peregrinatione vagari. Putas poterunt cantare canticum Domini in terra aliena? Sed non recte forte dixerim alienam, quae semini bono spontaneum expandit sinum, et pretiosum depositum jam laeto in gremio pie fovere suscepit. Cecidit, ut video, cecidit granum bonum in terram bonam et optimam: spero in Domino quod radicabit, germinabit, multiplicabitur, et referet fructum in patientia (Luc. VIII, 15). Porro hunc cum Rege partibor, et unusquisque secundum suum accipiet (I Cor. VIII, 8.

EPISTOLA CCIX. AD EUMDEM. Praedicat regiam ejus munificentiam in suscipiendis et fovendis Religiosis a se missis.

Habetis quod petiistis, fecistis quod promisistis. Quos in verbo vestro exposuimus, et misimus peregrinari, regia sunt liberalitate suscepti. Occurristis eis cum panibus, eduxistis eos in refrigerium, constituistis eos super excelsam terram, ut comedant fructum agrorum, ut sugant mel de petra, 0376A oleumque de saxo durissimo; butyrum de armento, et lac de ovibus, et ficus cum medulla tritici, et sanguinem uvae 197 bibant meracissimum. Et haec quidem terrena sunt, sed coelestia mercantur. Sic itur ad astra (VIRG. Aen. IX, 640): talibus hostiis promeretur Deus. Istorum est enim regnum coelorum, qui regi terrae in terra viventium reddere poterunt pro his terrenis vitam et gloriam sempiternam. Misimus vobis magistrum Brunonem, olim mihi per dies multos individuum comitem, nunc autem patrem multarum quidem animarum laetantium in Christo, sed egentium in saeculo. Experiatur et ipse munificam manum regis, ut augeatur numerus amicorum, qui ipsum recipiant in aeterna tabernacula. Quod illi facitis, mihi facitis: quia quod illi deest, a me exigitur. 0376B At quia marsupium nostrum minus sufficiens est, ad vestrum sane, quod aliquando grossius esse liquet, pauperem Christi merito destinare curavi.

EPISTOLA CCX. AD DOMINUM PAPAM INNOCENTIUM. Remensem praesulem Pontifici commendat.

Dominum Remensem gloriae vestrae commendamus, non tanquam de caeteris, sed vere prae caeteris unum: idque tam secure, quam securi sumus de sua erga vos fideli devotione, sincera dilectione, voluntate subdita atque obedientissima. Honoretur, quoniam vas est in honorem. Sentiat, quod in vobis est, non frustra se honorificare ministerium suum: non frustra pollere his moribus quibus 0376C honoretur Deus, ornetur Ecclesia, qui denique deceant Domini sacerdotem.

EPISTOLA CCXI. AD EUMDEM. Causam Cantuariensis archiepiscopi, necnon Londinensis episcopi commendat.

Dominus Cantuariensis, vir bonus, et testimonium habens a bonis, injuste in causam trahitur, et ab agendo violenter retrahitur. Parabat iter: nam in vestra praesentia fuerat terminanda; et ecce intercipitur a turbine et tempestate bellorum. Sit excusatus apud vos, cui molesta est excusandi necessitas: tum quia praesumit de justitia, tum quia desiderio desiderabat videre faciem vestram. Addit 0376D et hoc puer vester, ut si qua alia petitio est venerabilis sacerdotis, tanto citius admittatur, quanto dignior est qui petit. Audeo adhuc, et quia semel coepi, loquar ad dominum meum. Ille, ille antiquus amicus, fidelis servus, devotus filius (Robertum loquor Londinensem episcopum) clamat ad vos quod occupator ille, qui eum praevenit in sedem quam Deo auctore ipse sortitus est, ipsius Ecclesiae vadia terrasque distraxerit, et distracta restituere nolit. Quod quam sit injuriosum, 0377A et qualiter corrigendum, meae humilitatis non est tantae sapientiae praedictare.

EPISTOLA CCXII. AD EUMDEM. Causam Salamanticensis episcopi pathetice agit apud Pontificem, insignem ejus humilitatem commendans.

Vir illustris, Salamanticensis quondam episcopus, rediens ab Urbe, non pigritavit divertere ad puerum vestrum, et auxilium ab homunculo flagitare non despexit. Quo audito, recordatus sum prophetiae dicentis: Montes et colles coram Deo humiliabuntur, et erunt prava in directa, et aspera in vias planas (Isai. XL, 4). Sic vos ludere nostis, alta comprimere, sedare tumentia, et 198 enormia redigere in mensuram. Verumtamen cum tragoediae 0377B suae historiam in auribus meis homo seriatim exposuisset, laudavi judicem, judicium approbavi; sed, dico vobis, compassus sum judicato. Sic quippe totam suam lacrymosam illam orationem conclusit, tanquam in calce ipsius diceret cum Propheta: Exaltatus autem humiliatus sum et conturbatus (Psal. LXXXVII, 16); et: Quia elevans allisisti me (Psal. CI, 11). Cumque memorarer justitiae vestrae et virilis animi quem sciebam, coepi tamen simul cogitare divitias miserationum vestrarum, quas in plurimis expertus sum, et dixi: Quis scit si convertatur et ignoscat dominus, et relinquat post se benedictionem? Certe, inquam, in omnibus et per omnia instructus est et aemulari, et ignoscere, et debellare 0377C superbos et parcere nihilominus subjectis (VIRG. Aen. IV, 852), nisi quod magistrum sequens, etiam consuevit misericordiam superexaltare judicio. Et acquievi solita illa mea praesumptione loqui ad dominum meum, cum sim pulvis et cinis. Et ministrabat materiam spei, preci fiduciam, pietati rationem, quod adverterem hominem, non, ut assolet, versum in furorem cum indignatione recedere, et repetere natale solum, moliri scandala, tentare seditiones: sed dedit locum irae, et induit spiritum mansuetudinis, et declinavit ad vestros Cluniacenses, et inclinavit se humilium genibus, humilium precibus communivit, armis potentibus a Deo. His telis statuit adversum vos dimicare, et rigoris murum oppositum sibi talibus, ut jactat, pietatis machinis labefactare conabitur. 0377D Confidit autem quod respicietis in orationem humilium, nec spernetis precem eorum; et vincet pietas, quem tremunt potestates. Ego quoque securus cum talibus tendo manus, flecto genua, supplico pro supplici: audacter pronuntians debere misero suam prodesse humilitatem, cui adeo insolentia sua nocuit; nec decere virtutem vinci a vitio in retributione.

EPISTOLA CCXIII. AD EUMDEM. Expostulat cum Pontifice, quod reconciliatio Petri Pisani, opera sua et auctoritate ipsius Papae facta, irritetur.

Quis mihi faciet justitiam de vobis? Si haberem judicem ad quem vos trahere possem, jam nunc ostenderem vobis (ut parturiens loquor) quid meremini. Exstat quidem tribuual Christi: sed absit ut ad illud appellem vos, qui illic (si vobis necessarium, et mihi possibile esset) vellem magis totis viribus stare, et respondere pro vobis! Itaque recurro ad eum cui in praesenti datum est judicare de universis, hoc est, ad vos. Vos appello ad vos: vos judicate inter me et vos. In quo, quaeso, puer vester 0378B tam male meruit de vestra Paternitate, ut eum inurere et insignire placeret nota et nomine proditoris? Numquid non me vestrum vicarium dignatio vestra constituit in reconciliatione Petri Pisani, si forte illum Deus per me revocare a faece schismatis dignaretur? Si negatis, probabo tot testibus, quot in curia tunc temporis fuerunt. Numquid non denique post haec, juxta verbum domini mei, homo in suo ordine et honore receptus est? Quisnam ergo constantiae vestrae suo consilio, vel magis suo dolo subripuit indulta repetere, et quae processere de labiis vestris, facere irrita? Et hoc ego dixerim, non ut apostolicum reprehendam rigorem, et zelum igne Dei succensum contra schismaticos, qui in 0378C spiritu vehementi conterat naves Tharsis, et instar Phinees confodiat fornicantes, juxta illud: Nonne qui oderunt te, Domine, oderam, et super inimicos tuos tabescebam? (Psal. CXXXVIII, 21.) Sed ubi non est par culpa, par plane non debet procedere 199 poena: nec convenit eadem involvi sententia eum qui peccatum, cum his quos magis peccatum deseruit. Propter eum qui, ut peccatoribus parceret, sibi ipsi non pepercit, auferte opprobrium meum, et restituendo quem statuistis, vestrae etiam tam sanae et integrae opinioni consulite. Super hoc jam alia vice scripseram vobis: sed quia non est responsum mihi, puto non pervenit ad vos hoc ipsum quod scripseram.

EPISTOLA CCXIV. AD EUMDEM. Episcopum Cameracensem et abbatem Godescalcum commendat.

Si cura, si memoria quantulacumque mei exstat adhuc in corde domini mei, et si qua portiuncula antiquae gratiae invenitur etiam nunc in oculis ejus a puero ejus, liceat hanc experiri viro nobili et humili 0379A Nicolao Cameracensi episcopo. Fateor me obnoxium illi, et omnium quae pro eo facere valeo debitorem: non solum quia ubicumque potest, honorat nos et nostros, sed et propter veritatem, et mansuetudinem, et justitiam, quae eum etiam apud vos commendabilem reddere possunt. Et, nisi fallor, qui eum tribulant, falsi sunt, et non est in ore eorum veritas. Denique vos probabitis, et non est mihi verbis laborandum super hoc. Est praeterea cum eo vir religiosus et sanctus Godescalcus abbas , pro quo similiter, si quid ad merita ejus nostra interventio addere potest, obnixe oro ut in suis petitionibus exaudiatur. Arbitror enim nullam illum facere, quae non digna sit exaudiri.

EPISTOLA CCXV. AD EUMDEM. Pro episcopo et decano Autissiodorensi.

Scribo vobis frequentissime vilis vermiculus, et in hanc impellor audaciam precibus amicorum. Fateor, audax sum, sed non mendax. Non suspicetur dominus meus in ore pueri sui inventum iri mendacium in omnibus quae ad ipsum scripserit. Volo amicis gerere morem, non tamen in meam mortem. Nec enim ignoro ubi legerim: Os quod mentitur, occidit animam (Sap. I, 11). Falsitatem proinde nego, importunitatem non excuso: ipsa inveniat veniam, caetera non timemus. Amicus est dominus Autissiodorensis episcopus, et praecipuus; quis nesciat? Habet quam communicet amico anxietatem, non falsitatem. Fidelem pro decano ipsius afferimus 0379C excusationem, absolutionem exigimus. Filii sumus unius patris (quod solita praesumptione loquor) qui estis vos. Confidimus quia non repellet filios pater, sed voluntatem timentium se faciet, et deprecationem eorum exaudiet, et laetos faciet illos (Psal. CXLIV, 19).

200 EPISTOLA CCXVI.. AD EUMDEM. Comitem Radulfum, qui repudiata uxore sua aliam duxerat, patronos in curia reperire queritur.

Scriptum est: Quod Deus conjunxit, homo non separet (Matth. XIX, 6). Surrexerunt viri audaces, qui non 0380A timuerunt conjunctos a Deo contra Deum disjungere . Neque id solum, insuper et adjecerunt conjungere non conjungendos, addentes praevaricationem. Lacerantur sacra Ecclesiae, scinduntur, proh dolor! vestes Christi; idque, ad cumulum doloris, ab his a quibus resarciri debuerant. Amici tui, Deus, et proximi tui adversum te appropinquaverunt et steterunt (Psal. XXXVII, 12). Nam qui mandatum tuum transgrediuntur, non sunt alieni, non sunt extranei a sanctuario tuo, sed eorum hodie locum tenent, quibus dixisti: Si diligitis me, mandata mea servate (Joan. XIV, 15). Comitem Radulfum et uxorem ejus Deus conjunxerat per ministros Ecclesiae, et Ecclesia per Deum, qui dedit potestatem talem hominibus. Quomodo quos Ecclesia conjunxit, 0380B disjunxit camera? In quo facto illud solum convenienter provisum est, quod in tenebris facta sunt opera tenebrarum. Qui enim male agit, odit lucem, et non venit ad lucem, ut non arguantur opera ejus a luce. Quid meruit comes Theobaldus? quid peccavit homo ille? Si peccatum est quod diligit justitiam et odit iniquitatem, non potest excusari. Si peccatum est quod reddidit Regi quae regis sunt, et quae sunt Dei Deo, non potest excusari. Si archiepiscopum Bituricensem suscepit ad imperium vestrum, hoc est maximum et primum peccatum. En sanguis iste de manu ejus exquiritur! Qui retribuunt mala pro bonis, detrahunt ei, quoniam sequitur bonitatem. Multi clamant ad vos in toto corde suo, ut injuriam filii vestri et oppressionem Ecclesiae digna 0380C animadversione vindicetis, et artifices hujus sceleris cum ipso eorum capite, cui quidquid libuit, licuit, apostolico vigore coerceatis, ut in verticem ipsius iniquitas ejus descendat.

EPISTOLA CCXVII. AD EUMDEM. Theobaldum causa justitiae et fidelitatis erga Sedem apostolicam, premi queritur: sed ad iniqua promissa compulsum ope Pontificis expediri rogat.

Tribulatio et angustia invenerunt nos. Commota est et contremuit terra in mortibus hominum, in 0381A exsiliis pauperum, divitum quoque vinculis et carceribus. Ipsa religio venit in opprobrium et contemptum. Probro ducitur apud nos saltem mentionem facere pacis. Nusquam fides, nusquam innocentia tuta (VIRG., Aen. IV, 672). Amator innocentiae et pietatis cultor eomes Theobaldus pene traditus est in animam inimicorum ejus. Impulsus est ut caderet, sed Dominus suscepit eum; et gaudet quod justitia et vestra obedientia in causa sit, apostolo acquiescente, qui ait: Si quid patimini propter justitiam, beati (I Petr. III, 14): et in Evangelio: Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam (Matth. V, 10. Vae nobis! haec 201 omnia praesentire, sed minime praecavere potuimus. Quid plura? Ut non penitus desolaretur terra, et omne regnum in se ipsum divisum concideret, 0381B com pulsus est ille devotissimus filius vester, et ecclesiasticae libertatis amator et defensor, sub jurejurando promittere quatenus sententiam excommunicationis, a legato vestro bonae memoriae magistro Ivone datam in terram et personam adulteri tyranni , qui caput et auctor exstitit horum omnium malorum et dolorum, atque in ipsam adulteram, faceret amoveri: quod sane tamen praefatus princeps fecit prece et consilio nonnullorum fidelium sapientiumque virorum. Dicebant namque id a vobis facile et absque laesione Ecclesiae impetrari, dum in manu vestra sit eamdem denuo sententiam, quae juste data fuit, incontinenti statuere, et irretractabiliter confirmare: quatenus et ars arte deludatur, et pax proinde obtineatur; et qui gloriatur in malitia, et 0381C potens est in iniquitate, nihil inde lucretur. Multa habeo dicere vobis, sed non est opus de omnibus scribere, cum praesens sit qui omnia scit, et viva voce planius potest et plenius aperire.

EPISTOLA CCXVIII. AD EUMDEM EXCUSATORIA, ET NOVISSIMA. Solita se apud Innocentium gratia excidisse animadvertens, causas offensae occasione testamenti Ivonis cardinalis natas modeste diluit.

Domino et Patri reverendissimo INNOCENTIO, BERNARDUS, nihilum id quod est.

1. Putabam me aliquando aliquid vel modicum esse: sed nunc, ut sentio, prorsus ad nihilum redactus sum, dum nescivi. Nec enim me dixerim 0381D omnino nihilum tunc fuisse, cum oculi domini mei super puerum suum essent, et aures ejus ad preces meas: cum omne quod scriberem, obviis manibus accepisset, et vultu hilari perlegisset, benignissime atque plenissime ad omnia postulata respondens. Modo autem me merito non modicum dico, sed nihilum, quoniam ab heri et nudiustertius avertit faciem suam a me. Cur hoc? quid peccavi? Multum, 0382A fateor, si pecunia cardinalis Ivonis bonae memoriae meo arbitrio distributa fuit, et non ad nutum ipsius: quod utique ad aures domini mei fuisse perlatum, mihi relatum est. Sed confido quia nunc hujus rei veritatem cognoscetis, et veritas liberabit me. Non sum tam hebes, ut ignorem Ecclesiae esse quidquid ille rerum suarum non dederit.

2. Sed jam audite simpliciter veritatem. Si inventum fuerit in ore meo mendacium, ipsum os meum condemnabit me. Quando homo exuit hominem, absens eram, imo et valde remotus. Audivi autem ab his qui adfuerunt, quod ipse fecerit suum testamentum; et quod fecit, fecit et scribi: et de rebus suis quae voluit, quibus voluit, ipse divisit: quod residuum fuit, duobus abbatibus assistentibus tunc 0382B sibi, et mihi pariter qui absens eram, dividendum commisit; eo quod nobis nota essent loca pauperiora sanctorum. Porro abbates illi domum venientes, et non invenientes me (detinebar enim tunc temporis ex vestro mandato pacis quaerendae negotiis), nihilominus pecuniam, sicut eis visum est, diviserunt, me non solum non connivente, sed et nesciente quid fecerint. Cedat jam, si placet, manifestae indignatio veritati, nec mihi deinceps frons rugetur, aut supercilium deponatur: sed solita redeat serenitas blando et benigno vultui, ac suo denuo sole laeta facies induatur.

202 3. Nam quod item comperi displicuisse me in multis scriptitationibus meis, hoc me jam metuere non oportebit, quoniam facile emendabo. 0382C Scio, scio, praesumpsi plus quam oportuit, parum attendens quis cui scriptitare praesumerem: et ad id quidem audendum vestra me armarat benignitas, non negabitis. Urgebat deinde charitas amicorum: etenim perpauca pro me scripsi, si bene memini. Sed ne quid nimis. Dabo, si potero, zelo meo de caetero temperamentum, scientiam; et ponam digitum meum super os meum. Tolerabilius enim offendam aliquos amicorum, quam multis precibus defatigem christum Domini. Et nunc quoque non sum ausus scribere vobis de imminentibus Ecclesiae periculis, et gravi schismate quod timemus, ac plurimis quae sustinemus incommodis. Scripsi autem sanctis episcopis vestro lateri adhaerentibus: ab ipsis audire poteritis, si scire placuerit, quae scripserim 0382D ego.

EPISTOLA CCXIX. AD TRES EPISCOPOS CURIAE, ALBERICUM OSTIENSEM, STEPHANUM PRAENESTINUM, IGMARUM TUSCULANUM , ET GERARDUM CANCELLARIUM. Pro interdicto quod erat in terra Regis propter archiepiscopum Bituricensem.

1. Quantum malum schisma in Ecclesia sit, et 0383A quam sit detestandum et omnimodis devitandum, evidenter quondam ostendit famosa et horrenda mors virorum illorum, quos ob istiusmodi pestem terra deglutiens, vivos transmisit ad inferos. Ostendit et illa persecutio Guibertina, sive Burdini temeritas, quos nostra jam tempora experta sunt, inter regnum et sacerdotium dividentes plaga pene incurabili, et castigatione crudeli. Ostendit et illa quae nuper adhuc, post multam et multifariam Ecclesiae vexationem et vastationem, tandem Deo miserante finem accepit rabies Leonina. Merito proinde Salvator in Evangelio: Vae, inquit, homini illi per quem scandalum venit! (Matth. XVIII, 7.) Vae nobis qui vivimus, plangere quae pertulimus, dolere quae sentimus, tremere quae exspectamus! Et, quod 0383B pejus est, ad tam malum habitum humanae res devenerunt, ut nec rei humiliari velint, nec judices misereri. Dicimus iniquis: Nolite inique agere; et delinquentibus: Nolite exaltare cornu (Psal. LXXIV, 5); et non audiunt nos, quia domus exasperans est (Ezech. II, 5). Supplicamus his quorum est peccata arguere, peccantes servare, ne calamum quassatum conterant, et linum fumigans non exstinguant: et magis in spiritu vehementi conterunt naves Tharsis.

2. Si denuntiamus filiis cum Apostolo ut obediant patribus per omnia, quasi aerem verberamus. Si patribus loquimur ne ad indignationem provocent filios (Ephes. VI, 1, 4), in nos potius eorum indignationem provocamus. Nec delinquentes satisfacere 0383C nec rectores seu correctores condescendere ullatenus acquiescunt. Omnes suum stomachum sequuntur, et totis viribus funem in diversa trahentes, rumpunt. Heu! necdum recenti Ecclesiae plagae cicatrix occalluit, et rursum scindere parant, rursus corpus Christi affigere cruci, rursus fodere 0384A latus innoxium, rursus vestimenta dividere, atque ipsam, quod in ipsis est, tunicam inconsutilem, quamvis frustra, dirumpere satagunt. Si qua in vobis sunt viscera pietatis, tantis vos opponite malis, ne in illa praecipue terra scissura fiat, in qua solent, sicut optime nostis, scissurae aliae resarciri. Nam si auctor scandali, ore singulariter Judicis, tremendo addicitur maledicto, quibus 203 putamus benedictionibus dignos hujus nequitiae fugatores et propugnatores?

3. De duobus non excusamus Regem. Nam et juravit illicite, et perseverat injuste. Verum id non voluntate, sed verecundia. Nam probro ducitur, sicut optime nostis, apud Francigenas juramentum solvere, quamlibet male publice juratum 0384B sit, quamvis nemo sapiens dubitet illicita juramenta non esse tenenda. Verumtamen ne in hoc quidem excusari posse fatemur. Neque enim excusare nos, sed veniam postulare suscepimus. Vos videte an excusare aliquatenus eum possit ira, aetas, majestas. Poterit sine dubio, si misericordiam judicio superexaltandam decernatis: quatenus videlicet talis aliqua consideratio in rege et puero habeatur, ut hac ei vice tali quidem tenore parcatur, quo tale aliquid de caetero non praesumat. Parcatur sane dixerim, si fieri possit salva in omnibus Ecclesiae libertate, simul et archiepiscopo debita veneratione servata, quem manus apostolica consecravit. Hoc ipse Rex humiliter petit, hoc nostra universa citramontana nimium jam afflicta Ecclesia suppliciter 0384C deprecatur. Alioquin damus manus morti, tabescentes et arescentes prae timore ex exspectatione, quae supervenerunt universo orbi. Siquidem deprecatio mea super hoc ab anno priore; et, peccatis meis exigentibus, deprecationem meam non exauditio, sed indignatio; indignationem autem desolatio pene 0385A universae terrae secuta est. Si quid zelo urgente erupit quod non fuit, aut secus quam fuit dicendum; sit, quaeso, apud vos quasi non dictum: ubi vero dixi quod oportuit, et ubi oportuit dici; sit non frustra dictum.

EPISTOLA CCXX. AD LUDOVICUM REGEM FRANCORUM. Iniquam regis postulationem in causa Radulfi rejicit, monens eumdem non premere innocentes, et irritare contra se Regem supremum.

1. Libenter quidem, sicut ipse fateri dignamini, etiam propria attestante conscientia, quae ad honorem vestrum et regni vestri utilitatem spectant, pro nostro exiguo posse, et quaerimus, et quaeremus. 0385B Caeterum quod nostrae humilitati querimini super anathemate mox innovando in comitem Radulfum , et vultis me dare operam omnimodis ut non fiat, ob multa mala quae secutura inde putatis, prorsus non video quomodo implere possim, et mandato obviate apostolico: quod etsi possem, non video quod rationabiliter possem. Doleo quidem de malis, si inde proveniant: sed non ideo tamen debemus facere mala, ut veniant bona. Satius tutiusque hoc totum profecto omnipotentis Dei judicio et dispositioni relinquimus, qui potest facere ut et bona quae ipse vult fieri, fiant et maneant; et mala quae mali moliuntur, non veniant; aut certe in eos ipsos potius, qui ea volunt et quaerunt, veniant.

2. Valde autem contristat me unum quod in litteris 0385C vestrae Celsitudinis continetur, quod videlicet debeat obviare res ista paci factae inter vos et comitem Theobaldum. An nescitis vos graviter offendisse in eo quod comes Theobaldus violentia guerrae vestrae contra Deum et justitiam jurare compulsus est, non solum quia quaereret, sed etiam quia efficeret ut praedictus comes Radulfus et terra ejus tam indebite, imo tam illicite absolveretur? Quid iterum vultis peccatum peccato addere, et iram Dei super vos (quod absit!) accumulare? Quid peccavit comes Theobaldus, ut iram vestram rursum incurrere mereatur, qui et absolutionem comitis Radulfi, licet injustam, sicut scitis, tanto labore et difficultate obtinuit; et redivivam excommunicationem, quamvis justissime redeuntem, nec 204 quaesivit, nec quaerit, utpote 0385D quod timore vestro etiam abjuravit? Nolite, quaeso, nolite, domine mi Rex, Regi vestro, imo onmium Conditori, tam evidenter in suo regno et in sua possessione audere resistere, et manum extendere tam frequenti et temerario ausu adversum terribilem, et eum qui aufert spiritum principum, terribilem apud reges terrae. Acriter loquor, quia acriora vobis formido: quod non ita vehementer timerem, nisi vos vehementer diligerem.

EPISTOLA CCXXI. AD EUMDEM. Unde supra. — Graviter Ludovicum regem arguit, quod, pravis consiliis adhaerescens, pacis consilia respuat. Se quidem hactenus regii nominis studiosum, deinceps solius veritatis patronum, necnon malefactorum ejus testem fore.

1. Scit Deus quantum vos, ex quo novi, dilexi, et vestrum honorem volui: scitis vos quanto labore quantaque sollicitudine toto anno praeterito quaerendae paci vestrae intendi una cum aliis fidelibus vestris. Timeo autem ne sine causa laboraverimus in vobis. Vos namque, ut manifestum est, a bono et sano consilio quod acceperatis, nimium cito nimiumque leviter resilitis: et ad mala priora, quae 0386B dudum non immerito perpetrasse vos plangebatis, adhuc recentibus illis plagis, rursum, ut audio, nescio quo diabolico consilio, festinatis. A quo enim nisi a diabolo procedere hoc consilium dixerim, per quod fit ut incendiis incendia, homicidiis homicidia addantur, clamor denuo pauperum, et gemitus compeditorum, et sanguis interfectorum auribus personent Patris orphanorum, et Judicis viduarum? (Psal. LXVII, 6.) Plane his hostiis hostis ille antiquus nostri generis oblectatur, quoniam ipse homicida est ab initio (Joan. VIII, 44). Et nolite frustra occasionem sumere de comite Theobaldo ad excusandas excusationes in peccatis (Psal. CXC, 4), cum vir ille paratum se dicat, et hoc omnimodis deprecetur, venire ad conventiones quae inter vos cucurrerunt 0386C quando facta est pax, et secundum judicium diligentium nomen vestrum, eorum scilicet qui mediatores inter vos exstiterunt, per omnia satisfacere velit, ut, si praevaricationis forte ab ipsis argui poterit (quod non existimat) continuo, ad honorem vestrum corrigere non cunctetur.

2. Verum vos nec verba pacis recipitis, nec pacta vestra tenetis, nec sanis consiliis acquiescitis: sed nescio quo Dei judicio, omnia vobis ita vertitis in perversum, ut probra honorem, honorem probra ducatis, tuta timeatis, timenda contemnatis: et, quod olim sancto et glorioso regi David Joab legitur exprobrasse, diligitis eos qui vos oderunt, et odio habetis eos qui vos diligere volunt (II Reg. XIX, 6. Neque enim qui vos instigant priorem iterare malitiam adversus 0386D non merentem, quaerunt in hoc honorem vestrum, sed suum commodum, imo nec suum commodum, sed diaboli voluntatem; ut Regis (quod absit!) potentiam concepti furoris habeant effectricem, quem suis se posse adimplere viribus non confidunt, inimici coronae vestrae, regni manifestissimi turbatores.

3. At quidquid vobis de regno vestro, de anima et corona vestra facere placeat, nos Ecclesiae filii, matris injurias, contemptum et conculcationem 0387A omnino dissimulare non possumus, quae illi, praeter illa quae in eam jam praecessisse miserabiliter plangimus, iterum de novo partim inferri, partim imminere sentimus. Profecto stabimus et pugnabimus usque ad mortem, si ita oportuerit, pro matre nostra, armis quibus licet, non scutis et gladiis, sed precibus fletibusque ad Deum. Et ego quidem, qui me memini, praeter quotidianas preces quas pro pace et salute vestra atque regno coram 205 Domino supplex ipso teste fundebam, etiam apud Sedem apostolicam litteris et nuntiis causam vestram egisse, fateor, usque pene ad propriae conscientiae laesionem, et ipsius summi Pontificis justam (quod diffiteri non debeo) contra me indignationem; ego, inquam, assiduis vestris, quos innovare quotidie non cessatis, excessibus 0387B provocatus, dico vobis, incipio poenitere super insipientia mea priori, qua plus justo vestrae adolescentiae hucusque favi; et de caetero pro mea exiguitate non deero veritati.

4. Non tacebo quod cum excommunicatis iterato foedus et societatem inire satagitis: quod in necem hominum, combustionem domorum, destructionem ecclesiarum, dispersionem pauperum, raptoribus et praedonibus, sicut dicitur, adhaeretis, juxta illud Prophetae: Si videbas furem, currebas cum eo, et cum adulteris portionem tuam ponebas (Psal. XLIX, 18); quasi non satis per vos mala facere valeatis. Non silebo quod illicitum illud maledictumque juramentum inconsultissime usurpatum a vobis contra Bituricensem Ecclesiam (pro quo, heu! tot et tanta mala 0387C jam nunc merito provenerunt) non ita tandem corrigitis, ut Christi ovibus apud Catalaunum pastorem praefici non sinatis: insuper et fratri vestro , ejusque militibus, sagittariis, ballistariisque domos episcopales contra jus et fas habitandas, et res Ecclesiae in hujusmodi nefarios usus profligandas audacter nimium exponatis. Dico vobis: non erit diu inultum, si haec ita facere pergitis. Et ideo, domine mi rex, amicabiliter moneo vos et fideliter consulo vobis ut citius ab hac malitia desistatis, si forte jam ferire parantis manum, Ninivitae regis exemplo, poenitentia et humilitate praevenire possitis. Dure loquor, quia duriora vobis formido: sed mementote a Sapiente dictum, Meliora esse verbera amici, quam fraudulenta oscula inimici (Prov. XXVII, 6).

EPISTOLA CCXXII. AD JOSLENUM SUESSIONENSEM EPISCOPUM, ET SUGERIUM ABBATEM SANCTI-DIONYSII. Queritur apud eos, uti Regis consiliarios, de iniquis ejus contra Theobaldum molitionibus, contra pactum et pacem initam.

1. Scripseram Regi, arguens eum super malis quae 0388A fiunt in regno ejus, ipsius, sicut dicitur, assensu: et quod rescripsit, dignum duxi vobis, qui de consilio ejus estis, insinuandum. Miror enim si ita credit ut loquitur, et, si non credit, quomodo conscio mihi utique omnium (sicut scitis) quae ad pacem reformandam facta fuerunt, ista persuadere conatur. Ait enim, sicut potestis videre in litteris ejus, cum male servata in parte Comitis pacta conaretur ostendere: «Adhuc suspensi manent episcopi nostri: adhuc terra nostra interdicta est.» Quasi vero cujusquam ecclesiastici absolutio interdicti ad comitem Theobaldum pertineat, aut hoc ipse aliquo modo pepigerit se facturum. «Illusus est,» ait, «comes Radulfus, et iterum relegatus est.» Et hoc quid ad comitem Theobaldum? Nonne quidquid de 0388B hac re promisit, fideliter elaboravit, et efficaciter adimplevit? Ille vero deprehensus est in astutia sua, et cecidit in foveam quam fecit. En est hoc totum cur irrita faceret Rex pacta sua, quae distinxerunt labia vestra? An propter hoc decuit incandescere iram Regis contra Deum et Ecclesiam ejus, contra se ipsum et regnum suum? Itane propter hoc debuit oblivisci honoris sui, ut, ad debellandum hominem suum, quem non dico diffidaverat, sed nec submonuerat vel posuerat ad rationem, mitteret fratrem suum, idque per Catalaunum 206, de qua potissimum civitate scitis quid Rex cum comite Theobaldo pepigerit?

2. Sed Rex adhuc aliud addit, quod matrimoniis sibi moliatur conjungere, contra ejus fidelitatem, 0388C comitem Flandrensem et Suessionensem. Et de fidelitate quidem suspicio est, non certitudo. Porro inanes suspiciones certis pactionibus praejudicare quale sit, vos videritis. Quanquam id omnino credendum non fuerit de tali viro. Numquid enim hostes sunt Regis, quibus alligatur Comes, et non magis homines ejus et ejus amici? Nonne consanguineus Regis, et, sicut fatetur, baculus regni comes Flandrensis est? Quid ergo contra Regis fidelitatem facit ejus homo, et fidelis ipsius, si aliis ejus amicis, suorum matrimoniis copulatur? Nonne si quis simplici oculo rem, ut est, consideraret, magna potius pax regni, magnumque robur, et magna posset putari securitas?

0388D 3. Illud autem miror, quomodo Rex dicere non timuerit, cognoscere se quia noverim ego, comitem Theobaldum in partem suam, contra Regem, comitem Radulfum trahere attentasse. Nam et viva voce nuntio nostro plus dixit quam scripserit, quod mandaverim saepius dicto Radulfo maximam partem peccatorum ejus me suscipere, si vellet comiti Theobaldo 0389A adhaerere. Si natus est homo ille per quem ista mandaverim, veniat et arguat me palam: si scripsi litteras, proferantur in medium. Viderit ipse cui crediderit: certus ego sum quia nunquam noverim quod imponit. Idem arbitror et de comite Theobaldo, quia et ipse omnimodis diffitetur. Videat proinde Deus et judicet, quod nunc de suspicione comes Theobaldus arguitur ab eo qui manifeste contra pactiones suas ipsum sibi attraxit comitem Radulfum, contra Dei praecepta, contra sententiam summi Pontificis adultero et excommunicato communicans.

4. Ait quoque Rex: «Pene habuimus duos gravissimos oppugnatores.» Et propheta subsannans respondet: Ibi trepidaverunt timore, ubi non erat timor (Psal. XIII, 5). «Ecce,» inquit, «oppugnamur, 0389B qui non oppugnavimus: persecutionem patimur, qui non persecuti fuimus.» Quis oppugnat, obsecro? quis oppugnat, quisve persequitur? Nonne comes obsecrat et humiliatur, honorare paratus ut regem, servire et obsequi tanquam domino suo, obnixe pro pace supplicans, et bonam Regis (quod in se est) sibi conciliare satagens voluntatem? Esto quod non sit ita, sed magis Comes Regi mala omnia moliatur: nonne ad id quod statutum fuisse scitis, fuerat recurrendum? Sic enim inter se pepigerunt ut, si qua de conventionibus illis controversia aut dissensio nasceretur, nihil mali sibi invicem facerent aut quaererent, donec coram nobis tribus pariter, et domino Autissiodorensi , ventilata res esset atque discussa, qui et tunc mediatores fuimus: et si quid emergeret 0389C controversiae, debuimus esse reconciliatores. At id modo omnimodis Comes flagitat: sed Rex abnuit.

5. Denique esto quod omnino male meruit Comes: sed Ecclesia Dei quid meruit? Quid, inquam, meruit, non jam sola Bituricensis Ecclesia, sed et Catalaunensis, etiam et Remensis, etiam et Parisiensis? Habeat Rex adversus Comitem jus: sed de quo jure, obsecro, de quo jure praesumit ut Ecclesiarum possessiones et terras devastet, ut Christi ovibus pastores praefici non permittat: ut his quidem electorum promotionem prohibeat, aliis vero, quod hactenus inauditum est, dilationem electionis indicat, donec universa consumpserit, donec diripuerit pauperum facultates, donec penitus desoletur terra? An vos ei consulitis talia? Mirum valde, si 0389D contra vestrum consilium fiunt haec: 207 mirum magis et malum, si vestro consilio fiunt. Etenim consulere talia, manifeste schisma fabricare est, Deo resistere, Ecclesiam ancillare, et novam in servitutem ecclesiasticam redigere libertatem. Si quis Dei fidelis, si quis Ecclesiae filius est, profecto stabit et opponet se, quoad poterit, murum pro domo Dei. Nam et vos ipsi, si pacem desideratis Ecclesiae, sicut oportet filios pacis, quomodo non dicam tractatis 0390A ea, sed vel interestis consiliis tam malignis? Quidquid enim mali fecerit, merito non Regi juveni, sed consiliariis senibus imputatur.

EPISTOLA CCXXIII. AD JOSLENUM EPISCOPUM SUESSIONENSEM. Satisfacit episcopo, cujus litteris praefixa talis erat salutatio, «Salutem in Domino, et non spiritum blasphemiae.» Requirit nihilominus in eo majorem zelum ad vindicandas Christi et Ecclesiae injurias.

1. Minime quidem ego spiritum blasphemiae habere me arbitror, sed nec cuiquam maledixisse, aut maledicere velle me scio, principi praesertim populi mei. Caeterum quidquid illud sit, quo se laesam vestra Dignitas judicat, peto veniam. Scio enim qui dixit: Blasphemamur, et obsecramus (I Cor. IV, 13). 0390B Dico ergo cum beato Job: Quae locutus sum, utinam non dixissem: et ultra non addam (Job. XXXIX, 35). Jam, domino abbati Sancti-Dionysii pro communi querimonia scribens, utrique vestrum responderam, et putaveram me fecisse satis. Et quoniam, ut video, nondum quievit indignatio vestra, quae forsitan adversus Ecclesiae conculcatores justius incanduisset, etiam vobis dico: schismaticos vos aut fomitem esse scandali, nec dixi, nec scripsi, nec credidi, et dico securus; nec vereor quod me mea pagina arguat mendacii. Scrutamini eam, si placet: et si ita inveneritis, reum me fatebor grandis sacrilegii, et revera, sicut notatis, spiritu blasphemiae agitatum illa scripsisse.

2. Ne tamen humilis satisfactio spiritum videatur 0390C excludere libertatis, dolui fateor, et doleo, quod nondum ea vos libertate, qua deceret, comperimus Christi ulcisci injurias, Ecclesiae defendere libertatem. Dolor iste compulit me scribere dura, non tamen illa quae impingitis. Putaveram siquidem (et adhuc putarem, nisi timerem vobis in hoc esse molestus) nequaquam sufficere quod schismatis non estis auctores, nisi et eos qui sunt, cujuscunque dignitatis sint, tota libertate pro viribus coerceatis, et eorum consilium atque consortium exsecretis. Putarem, inquam, gloriam vobis esse, si dicere possetis et vos: Odivi ecclesiam malignantium, et cum impiis non sedebo (Psal. XXV, 5). Numquid solum decebat zelus ille prophetam, et non hodie quoque a Domini sacerdote requiritur, de quo dicebat: 0390D Nonne qui oderunt te, Domine, oderam, et super inimicos tuos tabescebam? (Psal. CXXXVIII, 21.) Optarem sane (ut salva vestra Serenitate id quoque eloquar) hunc zelum vos exercuisse in puerum regem, qui, non tam pueriliter quam crudeliter, sine causa irrita fecit et vestra sane consilia, et sua pacta. Sine causa regnum suum conturbat: bella ubique coelis terrisque suscitat: ecclesias vastat, sacra temerat, exaltat iniquos, bonos persequitur, 0391A perimit innocentes. Haec, inquam, vellem vos dolere, his contradicere et resistere, quod in vobis est. Sed meum non est magistrum docere Joslenum, minus autem reprehendere episcopum, qui magis me et alios peccantes redarguere et errantes corrigere debet. En 208 quantum vos timeo. Clausam habetis epistolam, qui de priore aperta male suspicatus estis. Nam ego quidem nihil in hoc aliud cogitavi, nisi quod ad diversos scribentem necesse est, juxta consuetudinem, epistolam cera non claudere . Jam et pro hoc quoque veniam peto.

EPISTOLA CCXXIV. AD STEPHANUM PRAENESTINUM EPISCOPUM. Malefacta Ludovici regis et injurias in Ecclesiam, episcopos, aliosque exponit.

1. Loquitur Jeremias ad Deum pro adversariis suis, ita dicens: Recordare, Domine, quod steterim in conspectu tuo, ut loquerer pro eis bonum, et averterem indignationem tuam ab eis; et infert: Propterea, inquit, da filios eorum in famem, et deduc eos in manus gladii (Jerem. XVIII, 20, 21). Et adhuc alia in hunc modum aeque gravia imprecatur illis. Quod 0392A propterea nunc apud vestram Reverentiam memorandum putavi, quoniam simile mihi aliquid cum Propheta video accidisse. Vos enim scitis quomodo ego quoque pro Rege steterim in conspectu domini mei, corpore quidem absens, sed praesens spiritu, ut loquerer pro eo bonum. Bona siquidem pollicebatur. Nunc autem, ipso reddente pro bono malum, cogor contraria scribere. Pudet erroris, et falsae spei quam de eo conceperam: et gratias ago quod pro eo simpliciter supplicans non fuerim exauditus. Putabam me deferre regi pacifico, et ecce invenior gravissimo hosti Ecclesiae assentasse. Conculcantur apud nos sancta Ecclesia, turpiter ancillatur. Nam et electiones episcoporum prohibentur fieri; et sicubi id praesumptum a clericis fuerit, electus episcopari 0392B non sinitur. Denique sedet in tristitia Ecclesia Parisiensis, proprio destituta pastore; et nemo est qui de substituendo alio mutire audeat.

2. Non sufficit spoliari bonis praesentibus domos episcopales: etiam in terras et in homines manus sacrilega circumquaque desaevit, totius insuper anni ex eis sibi reditus vindicando. Vestra Catalaunensis fecit quidem electionem; sed qui electus est, 0393A ecce jam diebus multis debito honore frustratur, et scitis quam non absque gravi gregis dominici detrimento. Commisit Rex germano suo Roberto vices episcopi: et ille in cunctis terris rebusque Ecclesiae potestative versans, et pro vice sua ubique haud segniter agens, infert coelis quotidianas hostias, non plane pacificas, clamores pauperum, lacrymas viduarum, planctus orphanorum, gemitus compeditorum, sanguinem interfectorum. Verum angustus est malitiae ejus ille episcopatus. Remensem invadit, atque in terra sanctorum iniqua gerit, non clericis, non monachis, non sanctimonialibus parcens. Denique sanctae Mariae, sancti Remigii, sancti Nicasii, sancti Theoderici terras fructiferas, et villas populosas, ita in ore gladii devastavit, ut 0393B pene in solitudinem redegerit universas. Frequens in omnium auribus vox: Haereditate possideamus sanctuarium Dei (Psal. LXXXII, 13). Sic Rex emendat quod in Ecclesiam Bituricensem Herodiano juramento commisit.

3. Praeterea Rex, nobis quidem non parum laborantibus, pacem cum comite Theobaldo fecerat; firmae, ut putavimus, amicitiae foedus inierat; et ecce occasiones quaerit quomodo recedat ab amico. Atque hoc grande crimen quod impingitur Comiti, quia cum baronibus Regis de liberis suis contrahit matrimonia. 209 Suspecta est illi dilatatio charitatis, nec se putat regem, si se amaverint principes. Conjiciat prudentia vestra quid animi erga subditos gerat, qui de odio atque discordia, si fuerit inter 0393C suos, se aestimat fortiorem. Videat et perpendat si est hic homo a Deo, qui in suorum magis mutua simultate quam charitate confidit, cum charitas sit Deus (I Joan. IV, 8): quod minime faceret, si sapientiam illius haberet qui ait: Fortis est ut mors dilectio, dura sicut infernus aemulatio (Cantic. VIII, 6). Propterea ergo pacis conventiones et constitutiones manifeste transgreditur: nec tenet pacta sua, quae distinxerunt labia sua. Denique revocavit in domum suam, et ad consilium suum virum adulterum et excommunicatum, quem ex constituto ejecerat; et pro exercenda majori malitia, aliis multis nequam aeque excommunicatis, perjuris, incendiariis, homicidis, Rex et advocatus Ecclesiae 0393D adversus Ecclesiae (quod non est dubium) amatorem et defensorem denuo sociatur, juxta illud prophetae: Si videbas furem, currebas cum eo, et eum adulteris portionem tuam ponebas (Psal. LXIX, 18).

4. Ad haec cogit suo more episcopos ad maledicendum benedicendis, et iterum benedicendum maledicendis: et quoniam non obtemperatur pro suo 0394A libitu sibi, circuit mare et aridam, ut inveniat juratores, quorum perjuriis, quos fortassis Deus conjungit, per homines separentur. Qua fronte, obsecro, tantopere aliis praescribere de consanguinitate laborat, homo cum sua (quod palam est) tertio ferme consanguinitatis gradu permanens consobrina? Et quidem inter filium comitis Theobaldi, et comitis Flandrensis filiam; et item inter comitem Suessionensem, et filiam comitis Theobaldi, si consanguinitas sit, nescio: scienter enim illicita matrimonia nec laudavi unquam nec laudo: sed sciatis vos, et sciat dominus meus, prohibere horum nuptias, si quo modo conjungi fas fuerit, exarmare Ecclesiam est, et multam illi subtrahere fortitudinem. Nec aliam puto adversantium ipsis nuptiis 0394B intentionem, nisi ut in terris praefatorum principum non possint habere refugium quicunque audebunt contradicere schismati quod minantur. Hucusque zelus meus. Non possum enim ego emendare quod potui redarguere: potui et commonere eum qui possit. Zelus domini mei faciet hoc. Ipsum duxi necessarium in magno Ecclesiae labore atque periculo compellandum; et per nullum dignius quam per vos, qui ejus lateri et spiritui adhaeretis. Apud quem, quaeso, habete me excusatum, quod Rege mutato mutaverim stylum, qui ad ipsum Deum Dei prophetam dixisse scitis: Cum viro innocente innocens eris, et cum perverso perverteris (Psal. XVII, 26).

EPISTOLA CCXXV. AD DOMINUM EPISCOPUM SUESSIONENSEM. Hortatur ad studium pacis.

Laboravimus, sed de profectu adhuc quaestio est. Seminavimus multum, sed intulimus parum. Fatemur nos eguisse vestra opera et praesentia. Verum quod eam non requisivimus in tanta necessitate, per amicum communem sancti Dionysii abbatem docebimini. Nunc itaque ne de caetero dissimuletis, sed secundum sapientiam vobis a Deo datam studeatis quae ad pacem sunt, monemus sanctam sollicitudinem vestram. Nam rogandus non estis pro tali re, qua utique constat non modo valde honorificari ministerium vestrum, sed et turpari admodum si negligitis. In indicta celebritate apud Sanctum-Dionysium 0394D speramus videre vos.

210 EPISTOLA CCXXVI. AD LUDOVICUM REGEM FRANCORUM. Bernardus et Hugo queruntur de pertinacia regis in male coeptis: irritos esse suos in concilianda pace labores non sine regni ejus exitio dolent

LUDOVICO Dei gratia illustri regi Francorum et 0395A duci Aquitanorum, HUGO Autissiodorensis qualiscunque minister, BERNARDUS Clarae-Vallis vocatus abbas, diligere justitiam, et judicare terram sapienter.

1. Diu est quod egressi de domibus nostris, expositis propriis utilitatibus pro pace vestra et regni, fideliter, sicut nobis Deus est testis, laboramus. Tristamur autem quod aut nullum aut exiguum nostri laboris fructum adhuc tenemus. Adhuc pauperes clamant post nos, adhuc terra vadit quotidie in desolationem. Quaeritis quae terra? Vestra, non alia. Intra regnum enim, et contra regnum vestrum ista omnia mala perpetrantur. Nam sive amici, sive inimici vestri sint qui de guerra ista pauperantur, captivantur, conteruntur; non aliunde 0395B quam de regno vestro sunt. In quo manifeste imminere jamjamque videtur sermo Salvatoris dicentis: Omne regnum in se ipsum divisum desolabitur (Luc. XI, 17). Huc accedit quod ipsi divisores et desolatores vos constituerunt sibi hujus nequitiae caput et principem, quem praecipue debuerant metuere defensorem, et sentire ultorem. Nos autem credebamus vos tactum a Deo et illuminatum tantam illorum nequitiam advertisse, et errorem vestrum agnovisse; et cupere omnino consiliis sanioribus a laqueo isto retrahere pedem.

2. Caeterum ab hac spe pene dejecit nos colloquium illud habitum nuper inter nos apud Corbolium. Scitis enim quomodo et quam irrationabiliter (ut 0395C pace vestra dixerimus) a nobis tunc recessitis. Unde factum est quod sermonis illius, qui vobis in dicto nostro displicuit, reddere ad liquidum rationem pro vestra nobis turbatione non licuit: quam si exspectare placito corde dignaremini, forsitan cognovissetis et vos quod nil vobis indecens aut importabile dictum fuisset, secundum quod jam res vestra processit. Nunc autem sine causa turbatus, turbatos nos et confusos, et quid faciamus dubios anxiosque tenetis, homines qui vobis bona cupiunt et quaerunt. Quod non est aliud, nisi quia fraus iniquorum, et rumusculi parum scientium hominum, dicentium malum bonum, et bonum malum, conturbant vos. Verum nos, etsi conturbati, non tamen omnino desperati de auxilio Spiritus, quem vestrum animum 0395D salubriter super malis praeteritis concussisse persensimus, adhuc stamus et exspectamus ut redeatis ad cor, et quod prudenter coepistis, efficaciter compleatis. Hujus rei gratia misimus fratrem charissimum nobis Andream de Baldemento, qui 0396A vobis ista plenius viva voce insinuet, et quidquid ad haec respondere placuerit, fideliter renuntiet nobis. Si autem persistitis, quod absit! non acquiescere sanis consiliis, mundi nos sumus a sanguine vestro: Deus non permittet Ecclesiam suam sive a vobis sive a vestris diutius conculcari.

EPISTOLA CCXXVII. AD EPISCOPUM SUESSIONENSEM Opem episcopi perquam sollicite et ardenter implorat.

Semper quidem egui officiis amicorum, homo nimirum mente semper et corpore miserandus: sed nunc 211 maxime opus et tempus miserendi, cum, urgente conscientia et aggravata manu Domini super me, duro me carceri mancipavi durus judex in memetipsum. Si adhuc pater estis (nam 0396B fuisse vos fateor), sentiat filius, et ille filius, in quo usque ad hanc diem filialis ergo vos affectus non tepuit. Scio, scio difficile posse extorqueri clavam de manu Herculis: et ideo multum insto, quia rem peto difficilem. At quanto difficilior, tanto violentior ad promerendam redhibitionem. Grandis me fatebor beneficii debitorem, grandis prorsus, si obtinuero. Nec ignoro dare quam accipere beatius esse (Act. XX, 35): sed cedo necessitati, occurro periculis, angustiis consulo, honesti plane nunc aut dissimulator aut immemor. Cedens itaque honorabiliorem vobis, ut dignum est, partem, mihi verecundiorem assumo, non modo ad accipiendum inverecundior, sed et importunior ad petendum. Peto ergo suppliciter, peto instanter, peto opportune, importune. 0396C Nec enim illud peto, quod vos non deceat dare, aut me postmodum poeniteat accepisse: etsi ita petere modo minus me deceat. Nam si liberatis pauperem a potente, in hoc nobis multum praestabitis, vobis plurimum. Eia, monstravimus affectum, rem vos scitis, fructum praestolantur afflicti.

EPISTOLA CCXXVIII. AD PETRUM CLUNIACENSEM ABBATEM, CONQUERENTEM QUOD EI NON RESCRIBERET.

Reverendo patri et domino PETRO, Dei gratia Cluniacensium abbati, frater BERNARDUS Clarae-Vallis vocatus abbas, se ipsum quantulus est.

1. Itane jocari libet? Dignanter sane atque amicabiliter: sed si ita luditis ut non illudatis. Nolite mirari hoc. Nam suspectum id mihi facit vestra ipsa 0396D tam subita et inopinata dignatio. Non enim multum temporis est, quod scribens ad vos debita reverentia vestram Magnitudinem salutavi, et non respondistis mihi verbum. Nec multo ante rursum scripseram ad vos ex urbe Roma, et nec tunc quidem vel unum 0397A iota recepi. Modo miramini quod revertenti nuper de Hispania nugas meas denuo ingerere non praesumpsi? Quod si culpa est quacunque ex causa non scripsisse, sine culpa profecto non erit noluisse, ne dicam contempsisse rescribere. En in quo pro me faceret justitia (quia id a me flagitatis), nisi mallem occurrere gratiae redeunti, quam retardare eam mihi, dum vel me inutiliter excusare volo, vel alium accusare. Sed hoc dixi, ne quid clausum in mente retinerem quod ore non promerem, quod id vera recuset amicitia. De caetero quia charitas omnia credit (I Cor. XIII, 7), jam omnis suspicio de medio fiat. Gaudeo quod recaluistis priscae amicitiae recordari, et vel laesum revocare amicum. Libenter redeo revocatus. Felix qui revocor. Nullarum jam memor 0397B sum injuriarum. En ego, qui fueram vestrae profecto Sanctitatis servus, et nunc, et ante, gratias ago: optime locatus sum, intimus vobis denuo factus, sicut dignamini scribere. Si forte intepueram, ut arguitis, haud dubium quin velociter recalescam, fotus vestrae visceribus charitatis.

2. Et nunc quod placuit scribere obviis manibus suscepi. Legi avide, libenter relego, et placet saepius repetitum. Placet, fateor, jocus. Est enim et jucunditate gratus, et serius gravitate. Nescio siquidem quo modo inter jocandum ita disponitis sermones vestros in judicio, ut et jocus levitatem non redoleat, et auctoritas conservata hilaritatis non minuat gratiam. Porro auctoritas ita servatur, ut illud sancti viri merito 212 vobis possit aptari: Si quando 0397C ridebam, non credebant mihi (Job XXIX, 24). Eia rescripsimus vobis, et puto jam jure exigimus ampliora quam promisistis. Dignum est ut sciatis quae penes nos sunt. Decretum est mihi ultra non egredi monasterio, nisi ad conventum abbatum Cistercium semel in anno. Hic fultus orationibus vestris, et benedictionibus consolatus, paucis diebus, quibus nunc milito, exspecto donec veniat immutatio mea. Propitius sit mihi Deus, ut non amoveat orationem 0398A vestram et misericordiam suam a me. Fractus sum vitibus, et legitimam habeo excusationem, ut jam non possim discurrere ut solebam. Sedebo et silebo, si forte experiar quod de plenitudine intimae suavitatis sanctus propheta eructat: Bonum est, inquiens, exspectare Dominum in silentio (Thren. III, 26). Et ne solus videamini mihi lusisse, puto jam non audebitis me de hoc silentio meo reprehendere, et more vestro appellare soporem quod, ut puto, congruentius ac magis proprie sanctus Isaias cultum justitiae nominat (Isa. XXXII, 17), et de quo legitis in hoc ipso propheta, dicente Domino: In silentio et spe erit fortitudo nostra (Isa. XXX, 15). Commendate me orationibus sancti conventus Cluniacensis, salutato prius ex me servo omnium, 0398B si dignum judicatis.

EPISTOLA CCXXI PETRI VENERABILIS AD BERNARDUM ABBATEM. Bernardi litteris humanissime respondet, simulque causas dissensionum inter Cluniacenses et Cistercienses exponit.

Singulari veneratione colendo, totis charitatis brachiis amplectendo, individuo cordis mei hospiti, domno BERNARDO Clarae-vallis abbati, frater PETRUS humilis Cluniacensium abbas, salutem, ad quam suspirat, aeternam.

1. Quoniam tam dulcibus et jucundis amici litteris, quibus et ipse jucundus et citus occurrere debuissem, tardus rescriptor occurro: mirabitur fortassis solers Sanctitas vestra, et segnitiei vel contemptui, 0398C ut timeo, deputabit. Sed absit utrumque! nec absit tantum, sed prorsus utrumque abest: cum fere nihil unquam, quantum ad litteras pertinet, vel libentius susceperim, vel studiosius legerim. Tarditatis causa ex parte exstitit lator earum, qui Cluniacum veniens, nec me ibi inveniens, cum ipse non valde remotus, hoc est Marciniaci, essem, litteras quas ferebat mihi nec detulit nec misit, sed Cluniaci dimisit. Et ne velut accusare bonum virum 0399A videar; credo eum aut quibuslibet negotiis retractum, aut acerrimae, quae tunc incumbebat, hiemis austeritate, ne me conaretur adire, deterritum. Moratus sum et ego ibidem, tam nivibus quam negotiis detentus per mensem: et vix in initio Quadragesimae domum redii. Suscepi tandem a subpriore, cui traditae fuerant, litteras illas vestras. Tractus est statim animus; et cum in affectum vestri multum ante caleret, longe amplius per easdem litteras flatu pectoris vestri succensus, nihil ultra frigidum tepidumve sibi inesse permisit. Tractus, inquam, sicque tractus est, ut, quod nunquam nisi sacrorum reverentia Librorum me fecisse memini, perlectam epistolam mox exosculatus sim. Et ut eos quos poteram, quia tunc non omnes poteram, in vestrae 0399B charitatis affectum, more mihi solito, excitarem, circumpositis quibusque quod mihi soli legeram, relegi, eosque erga vos in majorem dilectionis affectum pro viribus commovi. Recondi statim eas, et argenteis sive aureis, quos, pro more mihi a patribus relicto, ad opus eleemosynae mecum ferre soleo, adjunxi. Nec incongrue. Nam super omne aurum et argentum vestra mihi gratia, bona vestra charitas est pretiosa.

213 2. Rescribere quod animo insederat, sequenti die statim volui: sed a quotidiano, imo pene continuo exactore alia reposcente prohibitus, conticui. Imperavit mihi plane silentium, cui resistere non poteram, durissimus imperator; et cura multiplex infinitarum causarum non uno tantum, sed 0399C multis me diebus silere coegit. Transibant quandoque quindecim dies, quandoque integer mensis, quandoque continui menses, quibus scribere semper nitebar; nec imperatore jam dicto permittebar. Rupi tandem importunum vinculum: et, licet aegre, jugum oneris et sceptrum exactoris furtim scriptitando superavi. Ac ne superfluus videar tantopere excusans tarditatem resribendi, ipse excusare coegistis, dum dixistis: «Non multum temporis est, ex quo scribens ad vos, coronam vestram debita veneratione salutavi, et non respondistis mihi verbum: nec multo ante rursum ex urbe Roma vobis scripseram, et nec tunc quidem vel unum iota recepi. Modo miramini quod revertenti nuper de 0399D Hispaniis nugas meas denuo vobis ingerere non praesumpsi? Quod si culpa est quacunque ex causa non scripsisse, sine culpa profecto non erit noluisse, ne dicam contempsisse rescribere.» Hoc quidem vos.

3. Sed quid ego? Istud plane. Negare, inquam, culpam, quam imponitis, nullo modo possem, si tanto amico primo scribenti rescribere contempsissem. Fateor enim quod primum scribenti vere rescribere debuissem: sed, prout recolere possum, dum in Urbe moraremini, scripsi ego prior, rescripsistis posterior vos. Non ergo ad me pertinuit rescribere, qui prior scripseram: sed vestrum fuit 0400A rescribere, quia prior scripseram. Et potuissem quidem scribere etiam rescribenti: sed plena, scriptoque meo ad unguem satisfaciens responsio vestra silentium mihi imposuit respondendi. Quod si ita est, culpa mihi imposita me deserens, vos incipit intueri, quia inculpabilem culpare, et sarcina aliena, ne dicam vestra, aggravare humeros fratris innocentis voluistis. Quod vero vice alia idem a me factum dicitis, quia rei memoria menti non inest, responsio deest. Quae si forte adesse potuerit, aut probabilis excusatio aut humilis satisfactio deesse non poterit. Sed addidistis: «En in quo pro me faceret justitia.» Et ego: Interim juxta causas praemissas pro me facit justitia, quia apud me non invenitur culpa. Jam, si non parcerem, et laesum, quod de vobis dixistis, 0400B amicum me vocare potuissem, et laesionis vel injuriarum poenam merito exigerem. Sed parco more meo, sed cuncta etiam non rogatus remitto. «Nullarum,» ut dixistis, «memor sum injuriarum.» Nam et hoc ad sequentem materiam pertinet, ut qui notas simultates de multorum cordibus, non ludo, sed serio excludere satago, et ad excludendum vos incitare intendo; prior ipse omnibus indulgeam, et quod ut alii faciant, laboro, ante ipse faciam.

4. Sd rursum forte dicetis: Itane jocari libet? Libet equidem, sed vobiscum. Vobiscum certe, sed non ita cum aliis. Nam cum quibusdam aliis gravitatem excedere, vanitatem incurrere formidarem: at vobiscum vanitatem non vereor; charitatem, ne labatur, persequor. Unde dulce mihi est semper 0400C vobiscum loqui, et melleam inter nos charitatis dulcedinem jucundis sermonibus conservare. Caveo enim, quantum possum, de illorum fratrum numero esse, qui oderant Joseph in corde suo, nec poterant ei quidquam pacifice loqui (Gen. XXXVII, 4). Utinam et sic (quod non glorians dico) omnes nostri vestrique fratres facerent, et a linea charitatis, qua sola post fidem, et Baptismatis sacramentum fratres dicuntur, et qua speciali consanguinitate sibi junguntur, non degenerarent, metuerentque quod ait Apostolus: Periculum in falsis fratribus (II Cor. XI, 26). Utinam plane hoc omnes facerent, et cor a cogitatu doloso, linguam, juxta Psalmum quem frequentant, a verbo aspero custodirent. Videntur 0400D ista, quae praemisi, magna promittere, et velut ad peragenda maxima 214 se praeparare. Sed ne de his illud usitatum dicatur,

Quid tanto dignum feret hic promissor niatu?

5. Haec mihi tota et sola causa scribendi fuit; quam me personae vestrae integram servare confido, quamque nostros vestrosque sibi ad invicem melius solito servaturos, vestro maxime studio, non despero. Nam quantum ad eam charitatem spectat, quam vobis in abdito cordis mei jam ab antiquo reservo; videtur mihi quod aquae multae, ut scriptum est, non poterunt eam exstinguere, nec flumina obruere. Hoc in quibusdam casibus mihi saepe expertus videor, quod aquae multae non poterunt eam exstinguere, nec flumina obruere (Cantic. VIII, 7). Quando enim exstingui vel obrui poterit sincerus erga vos et ignitus mei pectoris affectus 0401B quibuslibet sinistri rumoris rivulis, cum nec aquae multae decimarum potuerint eum exstinguere, nec impetus Lingonensium fluminum obruere? Nostis quod dico, nec ob aliud dico nisi ut constantis in amoris proposito erga vos animi mei insignia recolens, stabilem de caetero me esse posse, prudentia vestra praesumat. Praesumo et ego hoc idem de vobis, nec a cordis vestri penetralibus me cujuslibet impulsu posse excludi confido. Sed cum uterque nostrum pastor dicatur, cum ovilia nostra non parva Christi multitudine sint referta, cum utrique praecipiatur, Diligenter agnosce vultum pecoris tui (Prov. XXVII, 23): videndum est si pecus nostrum nobis notum est, si valet, si languet, si debile, 0401C si robustum, si mortuum certe vel vivum. Nam cum dilectus ille Discipulus dicat, Qui non diligit, manet in morte (Joan. III, 14), quid ego de languore pecudis meae sollicitor, cum eam jam mortuam esse cognoscam? Si enim in morte manet qui non diligit, in qua morte manet qui odit? si in morte manet qui non diligit, in qua morte manet qui detrahit? Ad quid hoc dico?

6. Cerno aliquos, tam de nostris ovilibus, quam de vestris, adversum se invicem jurata bella suscepisse: et eos qui in domo Domini habitare unanimes debuerant, a charitate mutua descivisse. Video eos de ejusdem domini esse familia, de ejusdem regis esse militia: eodem nomine christianos, eodem et monachos nuncupari. Intueor non 0401D solum communis fidei vinculo, sed insuper ejusdem monasticae regulae jugo submissos dominicum agrum multis sed diversis sudoribus excolere: et cum eos, ut dixi, christianum nomen conjungat, cum monastica professio uniat, sola eos mentium nescio quae occulta et nefanda varietas separat, et ab illa sincera cordium unitate, in quam videntur congregati, disgregat. Et, o res plena lamentis, nec ullis lacrymarum fontibus digne deflenda! superbum archangelum de coelis projectum rursum coelestia occupasse, et qui in aquilone sedem suam stabilire non potuit, in meridiana, hoc est in splendidiore coeli parte, eam firmasse. Vere ita plane, ita se fecisse 0402A gloriatur, quando, expulso eo qui habitat in coelis, et cujus locus non in mutuo rancore, sed in fraterna pace factus est, mentibus hominum professione coelestium, exemplo splendentium, jure tyrannico principatur. Cumque fortem illum, atrium suum diuturna pace custodientem, fortior superveniens vicerit; cum mundi principem foras ejecerit; cum solium ejus, qui rex est filiorum superbiae, etiam in laicis christianis everterit: quibus putas planetibus erit dolendum, si eversum in aliis nequitiae suae thronum Satan in monachorum cordibus erexerit? Absit, absit ut ille qui sic a Salvatore enervatus dicitur, ut ipsius etiam ancillis ligetur, ut ipsi a servis ejus velut avi illudatur, in tantum ipse servis ejus et ancillis 215 illudat, eisque ut 0402B vilibus mancipiis dominetur!

7. Sed cur sibi adversantur? cur sibi detrahunt? cur ab invicem consumuntur? Veniat, rogo, veniat materies litis in medium: et si quid justae querelae adversum se invicem afferre potuerint, aequis decernentibus arbitris terminetur. Quid exigis, quaeso, frater a fratre? et ut in duobus nominatis omnium dissidentium varietas comprehendatur, quid exigis, inquam, frater Cluniacensis, a fratre Cisterciensi, vel e converso? Si urbes sunt, si castra, si villae, si fundus, si possessio aliqua terrena vel parva, vel magna; si denique aurum, si argentum, si quaelibet quantitas vel qualitas pecuniae; dic age, propone. Adsunt judices, non iniquitatis, 0402C sed aequitatis, omnes hujusmodi lites statim dirimere praeparati. Facile pax reformabitur, laesa charitas curabitur, postquam pro talibus vel similibus ortum fuisse tantum cordium discidium cognoscetur. Sed video utrumque vestrum omnia ista abjecisse, nihil vobis in terris residui fecisse; pauperem Christum beata paupertate ditatos vos sequi proposuisse. Non est ergo hic materies quam quaerebam. Sed non desistam, non fatigabor, non quiescam, donec ad fundum inquisitae veritatis perveniam.

8. Est fortasse inter vos litis hujus causa, diversa consuetudo, varia monastici ordinis observatio. Sed si haec, charissimi, tanti mali causa est, valde irrationabilis, et, quod salva utriusque vestrum 0402D gratia loquor, valde puerilis et stulta est. An non videtur vobis irrationabilis, puerilis et stulta, quam omnis ratio destituit, et cui omnis sanum sapiens contradicit? Nam si varia consuetudo, si multiplex rerum infinitarum varietas, Christi servos a mutua charitate divellere debet; quid jam pacis, quid concordiae, quid unitatis, quid tandem de lege Christi non solum monachis, sed et omnibus Christianis residuum erit, de qua a magno Apostolo dictum est: Alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi? (Galat. VI, 2.) Si, inquam, lex Christi, id est charitas, ab omnibus diversos usus sequentibus relinquenda est; nusquam 0403A plane ultra quaerenda est. Nusquam enim inveniri poterit, postquam ab omnibus morem diversum sequentibus exclusa fuerit. Nonne, charissimi, totus orbis terrarum Christi Ecclesiis jam ab antiquo refertus est? Cumque omnem pene numerum excedat multiplicitas Ecclesiarum sub una fide et eadem charitate Deo famulantium, tanta pene apud eas invenitur varietas usuum, quanta infinitas est locorum. Hoc in cantibus, hoc in lectionibus, hoc in omnibus ecclesiasticis officiis, hoc in vestitu vario; hoc, praeter authentica quae mutari non possunt jejunia, in jejuniis diversis; hoc in universis similibus, quae pro temporum, locorum, gentium, regionum varietatibus, a praelatis Ecclesiarum, quibus, secundum Apostolum, quantum ad talia pertinet, 0403B in suo sensu licet abundare (Rom. XIV, 5), instituta sunt. Relinquent ergo omnes istae Ecclesiae charitatem, quia mutaverunt consuetudinem! cessabunt esse Christiani, quia videntur in diversis usibus varii! peribit ab his omnibus summum pacis bonum, quia unusquisque modo vario operatur bonum! Non ita sensit vita et verbo doctor Ecclesiae Ambrosius, qui de jejunio sabbati loquens, quod Romae servari viderat, et Mediolani episcopus factus servari non invenerat, ait: «Quando Romae sum, jejunium a Romana Ecclesia servatum custodio: quando Mediolani, morem ejusdem Ecclesiae sequens non jejuno (AUG. epist. 54)» Hinc et pater Augustinus bonae matris suae devotionem describens, narrat eam juxta morem quem apud Africanas Ecclesias 0403C teneri viderat, oblationes suas contra Ecclesiarum Italiae observantiam Mediolani voluisse offerre, sed ab Ambrosio prohibitam fuisse (Confessionum lib. VI, cap. 2).

9. Sed quid in istis laboro! Frustra rem patentem multiplicibus testimoniis vel exemplis cingerem: maxime cum nec apud antiquos ipsius paschalis temporis dissonantia, nec apud modernos ipsius sacrificii christiani inter Graecos et Latinos nota varietas, charitatem laedere, vel schisma aliquod unitatis gignere potuerit. Testes sunt praecedentis rei Patres sancti et eorum, 216 quos Ecclesiae reliquerunt, approbati libri, quod alio tempore Oriens, alio Occidens, alio in eadem Britanniae insula 0403D Angli, alio Scoti christiani, scilicet antiquiores, Pascha Domini celebrabant. Testes sumus et nos temporis nostri, qui Romanam Ecclesiam, et totam latinam Linguam offerre Deo salutare sacrificium azymi panis videmus; cum graeca Ecclesia et maxima Orientis pars, ac barbarae sed Christianae gentes sacrificare de fermentato dicantur. Cum hoc ita sit, nec antiqui nec moderni propter tam celebres et famosas usuum dissonantias a charitate mutua desciverunt: quia nihil quod fidem vel charitatem laederet, in his omnibus invenerunt. Ad quid istud! Ut, si propter varios usus vestri, o fratres, animi variati sunt si propter diversitatem consuetudinum diversificati sunt; si propter alium et alium morem ab Ecclesiarum institutoribus vobis traditum, a pacis 0404A vel unitatis charitate languerunt; tantorum Patrum tam venerandis exemplis in unum redeant, et more sanctorum, qui convaluerunt de infirmitate, fortes facti sunt in bello, a charitatis super omnem morbum formidando languore convalescant.

10. Sed dicetis: «Aliter usuum varietas accipienda est in diversis Ecclesiis, aliter in ejusdem Ordinis viris. Si Ecclesiarum multarum usus salva fide et charitate variantur, mirum non est; sed si ejusdem propositi et professionis homines non eumdem institutionum morem servaverint, mirum est.» Estne, inquam, hoc totum, quod vos charissimi, ab invicem dividit? est hoc totum, quod charitatem in vobis laedit? est hoc totum, quod filios pacis inter se pacificos esse non sinit? Si laicus homo cum his 0404B qui oderant pacem pacificus erat (Psal. CXIX, 7), monachus homo cum monacho homine nefando duello certabit? Filius lucis filios tenebrarum, ne pacis bonum turbetur, diligit: filius lucis filium lucis, quod ad propositum, non ad monachum refero, impugnabit? Si haec certe tota est animorum vestrorum indignatio, si haec tota charitatis laesio, facile curabitur, sed si abfuerit obstinatio. Attendite ergo ne lucem sensuum vestrorum propriae sententiae amor obnubilet, quia unitatem assequi non meretur, quisquis non ipsam, sed quod vult ipse, tuetur. Unde rogo ut, absque studio partium et propriae sententiae defensandae, utrum haec justa discidii causa sit discutiatis; et, cum injustam esse cognoveritis, discissos animos uniatis. Nam ecce sub eadem Regula 0404C uterque vestrum militat, qua speciali militia salutem aeternam se quisque vestrum posse consequi sperat. Quod si neuter vestrum spe sua frustratur, nescio quis locus discordiae, quis discidio, quis oblocutioni superesse jam possit.

11. Dixistis enim mirum esse si ejusdem propositi et professionis homines non eumdem institutionum servaverint morem. Ad quod ego: si ejusdem propositi et professionis homines non eumdem institutionum morem servaverint, et tamen observationibus diversis ad eamdem salutem et aeternam vitam pervenerint, quid refert! Quid plane refert, quid obest, si vario tramite ad eamdem regionem, si multiplici via ad eamdem vitam, si multiplici itinere 0404D ad eamdem, quae sursum est. Jerusalem pervenitur, quae est mater nostra? Si enim tu, o Cluniacensis, Cisterciensem, aut tu, Cisterciensis, Cluniacensem in assumpto proposito errare cognosceres, et juxta Scripturam, per viam quae videtur hominibus recta, ad interitum tendere praevideres; justa, fateor, tibi esset causa fratrem corrigendi, revocandi, aut, si audire te nollet, objurgandi et detestandi. Tunc certe si obloquereris, si contradiceres, si et odires, te juste judicare, te recte agere confiterer, maxime cum de talibus audiam magnum prophetam Deo dicentem: Nonne qui oderunt te, Domine, oderam, et super inimicos tuos tabescebam? Perfecto odio oderam illos, et inimici facti sunt mihi (Psal. CXXXVIII, 21, 22). Gratularer insuper te non 0405A surdum esse auditorem Scripturae dicentis: Discurre, festina, suscita amicum tuum; ne des somnum oculis tuis, nec dormitent palpebrae tuae (Prov. VI, 3, 4): et illius: Maledictus 217 qui prohibet gladium suum a sanguine (Jerem. XLVIII, 10). Tunc justas plane odiorum tibi causas esse faterer, et ad debellandos hostes Dei, et eos qui secundum Apostolum in hypocrisi faciunt mendacium (I Tim. IV, 2), gressus tuos et ego accinctus zeli gladio comes individuus comitarer. At nunc cum sub eadem [supple regula] variis sed sacris institutis utrumque vestrum de terris ad coelos tendere videam, et per diversas semitas ad idem bravium tendentes sic currere, ut comprehendatis: non superest tibi, ut mihi videtur, causa aliqua indignandi, non odiendi, non obloquendi.

0405B 12. Sed exigis adhuc ut quod dixi probem, et quomodo sub eadem Regula, vel ejusdem Regulae professione, per diversos tramites tuto monachus incedere possit ostendam. Ad quod mihi perfacilis patet responsio, et auctoritas juncta rationi non deest: posse et te Cluniacensem tuo usu, et te Cisterciensem tuo more, et feliciter per viam mandatorum Dei currere, et felicius ad finem cursui debitum pervenire. Et quia eam, quae semper in talibus praemittenda est, auctoritatem praemisi; praemittatur et in hac serie ipsa, nec ratio modico saltem intervallo disjungatur ab ipsa.

13. Sed quid objicis, frater? «Dico ejusdem Regulae professos ejusdem Regulae mandata non similiter 0405C observare.» Verum est, inquam, quod dicis, ejusdem Regulae mandata in quibusdam capitulis ab ejusdem Regulae professis dissimiliter observari. Sed ne hujusmodi monachos propter ista reos existimes, ne hac de causa praevaricationis arguere audeas, audi coelestem, imo Regis coelorum auctoritatem: Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit (Luc. XI, 34). Audi et Apostolum: Omnia vestra in charitate fiant (I Cor. XVI, 14). Audi et patrem Augustinum: «Habe charitatem, et fac quidquid vis.» Audi et ipsum Regulae scriptorem, imo ipsius Regulae dictatorem Spiritum sanctum: «Sic,» inquit, «abbas omnia temperet atque disponat, ut animae salventur; et quod faciunt fratres, 0405D absque murmuratione faciant (Reg. S. Benedicti, cap. 41).» Et quid clarius? quid apertius? quid lucidius? Nonne ipsa verborum serenitas absque omni prorsus nubilo sese ostendit, et clarissimam veritatis lucem, remoto omnium nubium velamine, mortalibus manifestat? Ecce Magister coelestis totum corpus tuum, o frater, simplicitate oculi, hoc est universa opera tua, puritatis intentione, lucida esse docet: ecce post ipsum summus Ecclesiae doctor omnia tua in charitate fieri praecipit: ecce maximus post Apostolos Ecclesiarum instructor, omnem tibi quae volueris faciendi potestatem, charitate manente, concedit: ecce ipse, cui inniteris, Benedictus pater, abbatem sic omnia temperare jubet, ut animae salventur et murmur absit: et saluti sub eadem Regula 0406A diversa sequentium metuis! Nonne cernis tutissimos ab omni periculo, quorum (et quod majus est) praecepta a qualibet varietatis mobilitate vel culpa, intentio salvandi animas juxta ipsam Regulam excusat!

14. Sed jam, ut et ipsa ratio auctoritatibus praemissis in omnibus famulari intelligatur, eique indivisibiliter cohaerere, subjungantur aliqua de instanti quaestione capitula, in quibus simplici oculo, sincera charitate, salvandarum animarum intentione, quaedam mutata monstrentur. Nam his demonstratis, nihil, ut arbitror, quantum ad praesens negotium pertinet, tibi quaerendum relinquam. Simplici namque oculo tu uteris, qui non ipsi post annum novitio aditum claustri aperis: 0406B quia, juxta apostolum (I Joan. IV, 1) et Regulae verba (Reg. S. Benedicti, cap. 58), spiritum noviter venientis, utrum ex Deo sit, per totius anni spatium perscrutaris. Simplici oculo et tu uteris, qui advenientem infra ejusdem anni metam suscipis: quia eum per tantum temporis dilatum, ad pristinas faeces, et ad prioris vitae detestanda mala redire formidas. Simplici oculo tu uteris, qui duabus tunicis, et duabus cucullis, vel ejusdem generis paucis additis vestibus contentus es; quia etsi non praeceptum (ibid., cap. 55), consilium tamen vel existimationem scriptoris Regulae sequi, quam alterius generis vestes addere vel assumere maluisti. Simplici oculo et tu uteris, qui usum 218 mediocrium pelliciarum admisisti: quia debilibus, quia 0406C infirmis, quia delicatis, quia omnibus, quantum ad frigidiores terrarum partes pertinet, ne murmurarent, ne languerent, ne rationabili necessitate subtracta et aliqui a proposito recederent, providisti. Simplici oculo tu uteris, qui nonnisi tertio fugitivos revertentes recipis: quia et ipsa Regulae verba conservare (ibid. cap. 29), et a frequenti fuga stultos vel instabiles monachos studes, negato demum reversionis aditu, deterrere. Simplici oculo et tu uteris, qui plus quam tertio monachum redeuntem recipis: quia times ne, venia denegata, expositus hostibus pereat, et ovem vagabundam lupus, qui et clausas rapere ac dispergere solet, interimat.

0406D 15. Simplici oculo tu uteris, qui absque exceptione aliqua regularia jejunia, tam aestatis, quam hiemis, observas: quia et prout ea tradita sunt, vis conservare, et prolixioris abstinentiae cumulatiorem fructum recipere. Sed, quod puro charitatis animo loquor, octo diebus Natalis Domini, Epiphania, Purificatione, qui vere per omnia dies dominici sunt, jejunia a quibuslibet observari non satis approbo. Simplici oculo et tu uteris, qui et hos dies quos praedixi, et omnem authenticam duodecim lectionum solemnitatem ab hac regularium jejuniorum consuetudine excipis: quia ipsum Dominum, quia Apostolos, quia quosdam alios sanctorum et sic honorare conaris, et omnium pene religiosorum sic jejunantium morem imitari proponis. Simplici 0407A oculo tu uteris, qui opus manuum secundum Regulae praeceptum observas: quia et Regulae obedire (Reg. S. Benedicti, cap. 48), et otiositatem inimicam animae, secundum ejusdem Regulae dicta, talibus exercitiis, tam sacris, non solum monachicis sed et apostolicis institutionibus vis cavere, et, in quantum facultas datur, juxta patres antiquos, et vitae necessaria providere. Simplici oculo et tu uteris, qui hoc opus manuum ex parte postposuisti: quia non in silvis nec in desertis, sed in medio urbium et castrorum constitutus et undique populis circumseptus, nec toties et toties ire ac redire horum causa operum, per promiscuam utriusque sexus multitudinem, absque aliquo vel plurimo periculo potes; nec insuper opportuna loca, ubi talibus exerceri operibus possis, plerumque 0407B possides. Sed ne inimica religiosis otiositas te vacante locum tibi nocendi inveniat, aut ubi et quando potes manibus operaris, aut ubi non potes, opus hoc manuum operibus divinis per vices variando compensas: sicque, ne domum pectoris tui vacantem nequam spiritus sibi vindicet, quibus potes sacris studiis totum vitae tuae tempus occupas.

16. Simplici oculo tu uteris, qui in omnibus advenientibus vel discedentibus hospitibus, inclinato capite, vel prostrato omni corpore in terram, Christum adoras, eisque universis pedes abluis: quia praecipuum hospitalitatis bonum, secundum Evangelii et Regulae (ibid., cap. 53) decreta, summo excolere studio, ut decet, satagis, et tam sanctae 0407C humanitatis exhibitione condignam mercedem tibi vindicare contendis. Simplici oculo et tu uteris, qui non ante omnes hospites prosterneris, qui non omnibus pedes abluis: quia impossibile omnino tibi esset ante tantam hospitum multitudinem assidue advenientem semper in terram prosterni, omnibus pedes abluere; in tantum ut, si ad ista continue vacare velles, cunctis aliis Ordinis tui exercitiis omissis, nec istud solum explere valeres. Et quia quod impossibile tibi esse perspicis, omittis; quod hospitum susceptioni necessarium est, pro viribus exhibes, eosque quo potes honore prosequeris: a jam dictis, quae explere non vales, simplicitate oculi excusaris. Simplici oculo tu uteris, qui mensam abbatis cum hospitibus et peregrinis semper 0407D esse vis: quia et Regulae obedire (ibid., cap. 56), et hospitibus tibi humanius deservire videris. Simplici oculo et tu uteris, qui mensam abbatis non semper cum hospitibus, sed semper cum fratribus esse decernis: quia multorum abbatum (ut mitius loquar) profusioni, qui hospitum occasione 219 sibi propitii, suis impii esse solebant, eum ad mensam communem revocando mederis.

17. Simplici oculo tu uteris, qui velut Esdras legem, qui velut Machabaei ruinas templi Dei, sic tu monastici Ordinis plurima detrimenta, multasque in multis multorum monasteriorum morumque ruinas reparare laboras: et, delicatis magis quam necessariis condescensionibus explosis ad antiqui et 0408A primi fervoris morem, nostrorum temporum teporem revocare contendis. Simplici oculo et tu uteris, qui ita et Regulae et Ordinis mandata moderaris, ut, secundum ejusdem Regulae verba (ibid. cap. 64), sit et quod fortes cupiant, et infirmi non refugiant: ut qui pane non potest, lacte saltem, ne vitam perdat, alatur: et qui anhelis cursibus propositum bravium comprehendere non valet, lento saltem pede ad illud pertingere doceatur; quia non minus patriae inhabitator dicitur, qui ad eam post annum, quam qui post mensem revertitur. Quod tamen salvo itinerantium diverso labore dico: quia, juxta apostolicam vocem: Unusquisque propriam mercedem accipiet secundum suum laborem (I Cor. III, 8). Habes tu hujus propositi tui Benedictum auctorem, 0408B cujus licet scripta, ubi charitas jubet, ipso teste minime sequi cogaris, sequi tamen, quia tanto viro congrua visa sunt, devotione laudabili delectaris. Habes et tu institutionum tuarum eumdem Benedictum auctorem, qui ad finem charitatis universa scripta sua redigi praecipit, et animarum saluti quoquo modo, isto vel illo ordine inservire. Habes et Maurum praecipuum inter ejus discipulos discipulum, qui ab eo missus ad Gallias, aliqua vel multa de ejus Regula, eo quem supra scripsi oculo legitur immutasse. Habes et plurimos post ipsum monasteriorum patres, quos Spiritu Dei pro temporibus, pro locis, pro personis, ad moderanda saepe dictae Regulae scripta actos esse, et vita praecellens, et innumera tam in vita quam post mortem 0408C a Deo per ipsos facta miracula, luce clarius manifestant.

18. Et quid ultra dicam? Simili ratione per reliqua omnia quae videntur diversa capitula currente, simplicem oculum, quem alius charitatem, alius salvanda rum animarum intentionem nuncupat, ubique reperies; et hoc modo nihil diversum, nihil dissonum (quia per charitatem fiunt omnia unum) in his quae varie servari videntur, invenies. Istis adjicio, quod tamen omnibus patet, nihil pene talium in Regula praeceptum, sed cum conditionis additamento, et abbatis temperamento prolatum. Quod etiam si imperative dictum fuisset, nequaquam simplici oculo, id est charitati evangelicae, praejudicare potuisset. Talia 0408D enim, ut nosti, de numero praeceptorum mobilium sunt: et quando charitas imperat, absque aliquo transgressionis timore movenda sunt. Nec suspecta esse debet hoc respectu Regulam professis Regulae praevaricatio: quia regula illa illius sancti patris ex illa sublimi et generali charitatis regula pendet, ex qua et in qua, juxta Veritatis verba, universa lex pendet et Prophetae (Matth. XXII, 40). Quod si universa lex, tunc et illius Regulae lex. Monachus ergo Regulam patris Benedicti profitens, tunc eam vere servat, quando in servatis vel mutatis quibuslibet ejus capitulis, charitatis legem ubique conservat.

19. Quid igitur? Si haec certe, o fratres, tota mutui erat causa discidii, nonne jam vobis prorsus 0409A exclusa videtur? nonne jam fraterna pace uniri debent corda monachorum, cum varia illa, propter quae discissa fuerant, simplex fecerit charitas unum? Nonne multa unum facit, quae sub uno monastici Ordinis, vel unius Regulae proposito diversa, sed bona sequentes, ad unum summi boni vel sempiternae vitae debitum finem perducit? Fiat ergo pax, o Jerusalem, in virtute tua, ut sequatur et abundantia in turribus tuis. Sed ne forte inveniamur de illis esse qui dicunt: Pax, pax, et non est pax (Jerem. VI, 14); scrutemur si qua adhuc divortii causa supersit, ne forte, nobis dormientibus ac securis, repentinus de caverna sua anguis exsiliat, et aliquem ex nostris vel vestris incautius quiescentem mordeat.

0409B 20. Fortassis enim vestes istae coloris diversi incentivum 220 discordiae praestant, et multiformis varietas vestium varietatem quoque parit et mentium. Nam, ut pene assidue cerno, et omnibus ipsis quoque negligenter intuentibus advertere perfacile est, niger (ut sic dicam) monachus album fortuitu occurrentem obliquo sidere respicit: albus nigrum vix media oculi parte et quando se ingerit, contuetur. Vidi plurimos, non recordor quoties, de nigrorum numero, occurrentem quempiam album, quasi monstrum ridentes, et velut si chimaera vel centaurus, vel portentum aliquod peregrinum oculis ingereretur, voce vel gestu corporis se stupere significantes. Vidi e converso loquaces prius, et multa passim occurrentia ad 0409C invicem conferentes albos, nigro quolibet adveniente subito obmutuisse, et velut ab hostibus hostium secreta rimantibus, silentii sibi remedio praecavisse. Intuitus sum utriusque generis hominum linguas tacentes; oculos, manus, pedesque loquentes: et quod voce, ne proderentur, indicare nolebant, gestuum suffragio clarius inclamasse. Vocem mutam, membra loquacia; et, perverso naturae ordine, lapidibus clamosos homines, hominibus taciturnos. Recordatus sum saepe, talia videns, illius Salomonici verbi, quo de simili hominum genere fatetur: Annuit oculis, terit pede, digito loquitur, pravo corde machinatur malum, et in omni tempore jurgia concitat (Prov. VI, 13, 14). Et, o pessimi angeli et 0409D a Deo projecti pravum et pertinax consilium! qui nolens se solum aeternae paci periisse, socios sibi suae perditionis undecunque acquirit: et, ut gloriosiore palma laetetur, cedros vel abietes paradisi Dei, cujus ipse olim colonus exstitit, violento nequitiae suae impulsu subruere conatur. Dolet sibi periisse haeresum palmam, qua priscis temporibus Ecclesiam Dei scindere consueverat: et, videns se fidem nullo jam pacto laedere posse, Spiritu Dei eadem fide replente orbem terrarum, ad charitatis mutuae laesionem totum conatum convertit. Nam quia, ut infideles sint, hominibus christianis jam persuadere non potest; toto conamine, ne se invicem diligant, elaborat. Jam Arii, jam Sabellii, jam Novati, jam Donati, jam Pelagii, jam antiquioris horum exsecrandi 0410A Manichaei secta periit; jam innumerabilium haereticorum nebulae lucem fidei obumbrantes, Dei flante spiritu, evanuerunt, et meram nobis diem, omni remota caligine, reliquerunt: sed his succedens africus turbo, omnia subito turbare contendit; et quia fidem praevaluisse cognoscit, laesione charitatis pristina damna recompensare molitur.

21. Sed ut, deploratione omissa, ad ea quae coeperam stilum reducam: cur tibi, o albe monache, nigredo fratris tui, non mentis, sed vestis, exsecranda videtur? Cur tibi, o niger monache, albedo fratris tui, non mentis, sed vestis, admiranda creditur? Nonne uterque vestrum de ovibus Pastoris illius est, qui dicit: Oves meae vocem meam audiunt, et ego Dominus agnosco eas, et sequuntur me: et ego 0410B vitam aeternam do eis, et non peribunt in aeternum, neque rapiet eas quisquam de manu mea? (Joan. X, 27, 28.) Et quis unquam pastor, non dicam Deus, sed vel homo, de velleribus ovium suarum discoloribus disputavit? quis unquam causatus est? quis unquam magis albas, quam nigras; nigras, quam albas, suas esse oves judicavit? quis unquam non utrum nigrae vel albae, sed utrum nigrae vel albae de eodem suo grege essent, attendit? Et, o malitia hominum! et, o innocentia pecudum! o constans in sua origine creata in brutis animalibus substantia! o perversa in rationali animante natura! quis unquam albus aries nigrum dedignatus est? quae unquam ovis nigra albam detestata est? Nonne communiter, nonne pacifice, nonne omnino tranquille, 0410C sine omni multiplicis coloris quaestione, absque omni inquietudine, caulas pastorales replent? Et quidem aliquando aries arietem cornibus impetit, ovis ovem crebris pulsibus tundit: sed hos vel has non varietas coloris ad pugnam excitat, sed innata cunctis animalibus ac modo quolibet ira excita provocat. At nunc, ut video, stolidior pecude homo, in honore positus non intelligit: et, quod magis deflendum 221 est, monachus homo a charitatis unitate vario variatus colore sese disjungit. Noli, noli, oro te, frater, si ovis Christi esse cupis, vario de vellere causari: quia nullum de ovili suo Pastor ille projicit, nisi quem non coloris varietas, sed fidei vel charitatis laesio ab ovium suarum grege secernit. 0410D Non, inquam, secernit quempiam ab ovili suo propter colorem, qui de tam semotis regionibus, de tam diversis religionibus, in uno christianae fidei ovili Judaeum congregavit pariter et Gentilem.

22. Hoc fortassis docuit et patientia illius sancti patriarchae Jacob, qui decies a Laban immutatam mercedem aequo animo tulit: et nihil differre inter album et nigrum, vel varium pecus, eodem boni pastoris animo et cura multicolorem gregem pascendo monstravit (Gen. 30). Et cum dicat Apostolus: In Christo Jesu neque circumcisio aliquid valet, neque praeputium, sed nova creatura (Gal. VI, 15); et alio loco, Ubi non est Gentilis et Judaeus, circumcisio et praeputium, Barbarus et Scytha, servus et liber, sed omnia et in omnibus Christus (Coloss. III, 0411A 11); quis puerilis animus in tantum desipere potuit, ut vel variarum vestium colorem, vel diversum consuetudinum morem, servata nova creatura in Christo aliquid, quantum ad salutem differre putaret? Quod si quantum ad salutem nil refert, cur varius vestium color monachos separat? cur schisma generat? cur animos dividit? cur charitatem laedit? Non est, non est causa aliqua, non ratio ulla, non dico audiendi, non dico dividendi, sed nec grunniendi in istis. Habes tu idoneum defensorem albedinis tuae, simplicem, ut supra dixi, oculum conscientiae tuae: quo, ne longo temporis usu niger inductus, putaret nonnisi sub atro colore suo monachum esse posse, albam cucullam et tunicam induisti; et quia sub nigrorum habitu innumerabiles 0411B hujus Ordinis tepefactos a proposito cernebas, ad majorem et novum monasticae religionis fervorem hoc hactenus inusitato vestium candore excitare arte laudabili voluisti. Habes et tu non dissimiliter probabilem auctorem nigredinis tuae, longissimum a patribus traditum consuetudinis morem: quo tutior tibi videris sequendo vetera, quam adinveniendo nova. Habes uterque utriusque coloris tui inexpugnabilem propugnatricem ipsius communis Regulae vocem (Reg. S. Benedicti, cap. 55); quae praecipit ut de vestium colore aut grossitudine non causentur monachi, sed illius coloris aut qualitatis vestibus utantur, quae in provincia qua habitant vel facilius inveniri vel levius comparari potuerint. Tutatur ergo albedinem tuam ratio supradicta, vel fortasse 0411C major, quam nondum novi, aliqua: tuetur et nigredinem tuam paterna auctoritas, quae omni rationi aequipollet, et quam inferiorem judicari ab aliquo sanum sapiente non decet.

23. Et cujus patris exemplum ad hoc asserendum afferre potero? Et quem majorem magno Martino reperire valebo? Ille, inquam, ille magnus Martinus monachus et episcopus, nigrarum colorem vestium suis vestibus dedicavit, de qua re sic in ejus Vita legitur: «Quem cum nigro ac pendulo pallio circumtectum contigua de latere jumenta vidissent, paululum in partem alteram pavefacta cesserunt.» Quod vero monachus fuerit, monasterium quod non longe ab oppido Pictaviensi, monasterium quod Mediolani, monasterium quod sibi Turonis 0411D construxit, testantur. Ecce monachus Martinus, ecce nigris vestibus contectus Martinus. Sed quid et de his Hieronymus in epistola ad Nepotianum missa scribit? «Vestes,» ait, «pullas aeque ut candidas devita.» Monens cum scilicet ut fastum vel jactantiam caveret, non solum in candidis vestibus, quibus tunc magis saeculares utebantur, sed etiam in pullis, quibus illius temporis religionis professores uti consueverant. De his admirandus ille Nolanus episcopus Paulinus, jam dicti Martini, Ambrosii, Augustini, Hieronymi contemporaneus ac familiaris, multisque saepe ab ipsis, sed et a magno papa Gregorio laudibus praedicatus, iter cujusdam nobilissimae, sed ad religionis monasticae propositum 0412A nuper 222 conversae feminae describens, sic in epistola Sulpicio Severo directa loquitur: «Vidimus gloriam Domini in illo matris et filiorum itinere, uno quidem, sed longe dispari cultu. Macro illam et viliore asellis burico sedentem, tota hujus saeculi pompa, qua honorati et opulenti poterant, circumflui senatores prosequebantur: carrucis nutantibus, phaleratis equis, auratis pilentis, et carpentis pluribus gemente Appia atque fulgente. Sed splendoribus vanitatis praelucebat christianae humilitatis gratia. Admirabantur divites pauperiem sanctam, at illos nostra pauperies ridebat. Vidimus dignam Deo hujus mundi confusionem, purpuream, sericam, auratamque supellectilem, pannis veteribus et nigris servientem. Benediximus Dominum, 0412B qui humiles excelsos facit, esurientes implet bonis, et divites dimittit inanes.» Ecce non solum viri antiquae religionis, sed etiam mulieres, sanctitatis propositum assumentes, vestibus nigris usae scribuntur.

24. Nam ut quod sentio fatear, visum est, ut mihi videtur, magnis patribus illis nigrum hunc, de quo agitur, colorem magis humilitati, magis poenitentiae, magis luctui convenire: quibus studiis quia totam monachi vitam maxime invigilare oportet, decreverunt ut color moribus, vestes virtutibus, qua possent cognatione jungerentur. Vestes enim candidas magis gloriam quam abjectionem, magis gaudium quam moerorem antiquitus designasse; magis 0412C etiam Ecclesiae, ut omnibus notum est, sic interpretantibus, et angelus resurgentis, et angeli ascendentis Domini praecones indicarunt, ipseque Salvator in illa transformationis suae gloria vestibus niveis praeclarus apparens, ostendit. Inde bonus et doctus vir Sidonius Arvernus episcopus, quorumdam vitia mordaci reprehensione irridens, inter alia quibus in eos invehitur, «Procedunt,» inquit, «albati ad «exsequias, pullati ad nuptias:» ostendens eos in tantum moribus et actu confusos, ut apparatum funereum nuptiali, nuptialem funereo, perverso ordine permutarent. Nam qui morem communem temporis illius servabant, non albati ad exsequias, pullati ad nuptias; sed albati ad nuptias, pullati ad 0412D exsequias procedebant: ut albati nuptiali gaudio, pullati luctui funereo concordarent. Vidi nuper ipse in Hispaniis constitutus, et admiratus sum, antiquum hunc morem ab Hispanis adhuc omnibus observari. Mortua quippe uxore maritus, mortuo marito conjux, mortuis filiis patres, mortuis patribus filii, defunctis quibuslibet cognatis cognati, exstinctis quolibet casu amicis amici, statim arma deponunt, sericas vestes, peregrinarum pellium tegmina abjiciunt, totumque penitus multicolorem ac pretiosum habitum abdicantes, nigris tantum vilibusque indumentis se contegunt. Sic crinibus propriis, sic jumentorum suorum caudis decurtatis, seque et ipsa atro prorsus colore denigrant. Talibus luctus dolorisve insignibus subtractos charissimos 0413A deflent: et integri ad minus spatium anni in tali moerore publica lege consummant.

25. Hac tanta auctoritate vel ratione tibi colorique tuo, niger monache, satisfaciu; nec tamen ideo albi albedinem condemno. Laudaris tu, quia patrum tuorum sanctum non vis excedere morem: laudatur et ille, quia vestium insolito candore, sui magis ac magis animi in sancto proposito excitat etiam hoc modo fervorem. Distinguit se quodammodo tali colore, non a communi (quod nefas esset) charitate; sed a multorum hujus ordinis nota omnibus tepiditate. Cum sis igitur sub uno pastore Jesu Christo, cum habites in uno ovili Ecclesiae, cum ex una vivas aeternorum fide et spe, tam tu albe, quam tu niger monache, quid de variis velleribus, ut 0413B parum austerius loquar, stultissimae oves causamini? Quid tam nulla, imo tam stulta de causa, contra vos ad invicem movemini? cur tam puerili occasione primam illam stolam charitatis scinditis? cur ipsa habitacula separatis? cur vos ipsos non jam ovino, sed lupino dente mordetis? cur detrahitis? cur laceratis? Videte, cavete ne hoc nomen innocentiae, quo oves nuncupanimi, non de 223 illis vos faciat quas positurus est summus Pastor a dextris, et de quibus ipse ait, Ores meae vocem meam audiunt, et ego Dominus agnosco eas, et sequuntur me; et ego vitam aeternam do eis, et non peribunt in aeternum (Joan. X, 27, 28): sed, quod absit! inter illas vos constituat, de quibus legitur et cantatur, Sicut oves inferno positi sunt; mors depascet 0413C eos (Psal. XLVIII, 15). Cernitis adhuc stultam esse causam, de colore disputare? damnabilem, fratrem pro colore odire? pessimam, fratri pro colore detrahere? Si tota haec mutui causa erat discidii, si sola tanti materia divortii; si, inquam, schismatis monastici haec sola et tota erat occasio: nonne hac tam multis rationibus explosa, cordium vestrorum jam vetus scissura unietur? nonne laesa charitas curabitur? nonne ad pacis filios evangelica pax revertetur? Satisfacite igitur paci, filii pacis, et cum ea perpetuum foedus in te: ne forte, si aliter fiat, proferatur quandoque etiam contra vos dirissima illa prophetae sententia: Non est pax, dicit Deus meus, impiis (Isai. XLVIII, 22.) Et jam, Deo gratias, aestimo me quorumdam nostri Ordinis virorum 0413D antiquas odiorum causas et latebras penetrasse, nec jam ad quaerendum etiam sollicito cogitatui aliquid superesse. Quod si res ita se habet, neque tu, albe, nigrum, neque tu, niger monache, album, si praescripta servare volueritis, infestabis: neque adversus fratrem pro diverso consuetudinum more, vel pro vario tam saepe nominato colore, a statu altissimae charitatis moveberis.

26. Sed quid dixi? quomodo mente excessi? ubi intellectus animi? unde acies obscurata videndi? Putabam me omnem scandalorum materiam invenisse, arbitrabar me omnes odiorum latebras detexisse. Suspicabar, ut dixi, solam diversitatem consuetudinum, solam varietatem colorum, qualitatem 0414A aut quantitatem vestium, aut escarum, charitatem inter monachos vulnerasse, et tanti mali istam tantummodo causam existere. Cernebam festucam in oculo fratris: sed trabem permaximam, et quercum praevalidam in meo vel ipsius oculo videre non poteram. At nunc clarificato oculo, serenata die, et sole meridiano jam nil latere permittente, video, video, inquam, quod liceat mihi dicere pace omnium, unde tamen certus sum, quod licebit mihi omnium pace bonorum. Nam qui indignabitur, de se, ut ait Hieronymus, dictum fatebitur. Non refugit manum medentis pars sospes corporis: sed quae se palpantis digitis tremens subducit, pestem sine dubio intrinsecus latere ostendit. Quid est ergo quod exciderat?

0414B 27. Dic, dic, inquam, tu, ut mei propositi prius hominem alloquar, die, o niger monache, da gloriam Deo; et quod in imis cordis tui contra fratrem adhuc latet, denuda. Quis, inquis, pati potest novos homines veteribus anteferri; eorum studia nostrorum actibus praeponi; nostros viliores, illos chariores videri? Quis aequo oculo aspicere potest mundum ex plurima sui parte a nostro veteri Ordine averti, ad ipsorum novum propositum converti? relinqui tritas a saeculis vias, concursus fieri ad ignotas hactenus semitas? Quis patiatur novos veteribus, juniores senioribus, albos nigris monachis anteferri? Hoc tu, inquam, niger, dicis. Sed tu, albe, quid proponis? Felices nos, inquis, quos longe probabilior institutio commendat, quos beatiores 0414C aliis monachis mundus praedicat, quorum opinio, aliorum existimationem; quorum dies, aliorum lucernam; quorum sol, aliorum sidus obscurat. Nos religionis perditae restauratores, nos emortui Ordinis resuscitatores; nos languentium, tepentium, sordentium monachorum justissimi condemnatores: nos moribus, nos actibus, nos usibus, nos vestibus a caeteris divisi, et veterum teporem ostentui fecimus, et novum nostrorum fervorem praecellere approbamus. Ecce, ecce, vera illa occultior, sed longe aliis charitati infestior causa, quae mentium vestrarum unitatem scindebat, quae ipsas domos ab invicem secernebat, quae ad verba detractoria vel maledica linguas vestras persaepe, juxta prophetam, ut gladium 0414D acuebat (Psal. CXXXIX, 4).

224 28. Sed retundatur lethalis gladius gladio verbi divini, et ne levi inanis gloriae vento tantis sudoribus fruges collectae dispergantur, si sapientes estis, satagite. Et, o infelix nimiumque deflenda jactura! si longissimi aevi tui mundissimam continentiam, si invincibilem obedientiam, si jejunia infracta, si perpetuas vigilias, si tam grave jugum disciplinae, si tot palmas patientiae; si, ut breviter multa concludam, tantos tamque innumeros, non jam terrenae, sed coelestis vitae labores, per tanta tempora ad stipendium aeternitatis, a te per Dei gratiam congregatos unus nequam serpentis sibilus disperserit, et te solo flatu evacuans, inanem in conspectu summi Judicis draco veternus effecerit: et 0415A ubi est quod Salvator hoc morbo adhuc laborantibus discipulis ait, Videbam Satanam quasi fulgur de coelo cadentem? (Luc. X, 18.) Ubi est quod, facta huic simili contentione inter eos quis eorum videretur esse major, alibi dicit: Vos autem non sic: sed qui major est in vobis, fiat sicut junior; et qui praecessor est, sicut ministrator? (Luc. XXII, 26.) Ubi latet absconditum ab oculis memoriae, quod excelsus ille et magnus, cujus, juxta Psalmum, magnitudinis non est finis (Psal. CXLIV, 3); et qui, juxta Apostolum, est super omnia Deus benedictus in saecula (Rom. IX, 5), servis suis non se praeferens vel confere is, sed submittens, sequitur et dicit: Ego autem in medio vestrum sum, sicut qui ministrat (Luc. XXII, 27.) Corripitur apostolus, ne se praeferat apostolo: et 0415B non corripietur monachus, ne se praeferat monacho! Supponitur a Christo magistro minori discipulo major, inferiori superior: et super Cisterciensem ego Cluniacensis elevari conabor! Submittit se suis discipulis ipse Christus: et super fratrem, longe forsitan meliorem, tumentem superbia levabit cervicem christianus, et monachus? Dejicit se majestas, et jactat se infirmitas? Humiliat se celsitudo, extollitur putredo? Servit Deus, et imperare nititur limus? Et quomodo cecidisti, frater, de gradu Regulae tuae, quo te conscendisse gloriabaris, «ut monachus omnibus se inferiorem et viliorem non solum sua lingua pronuntiet, sed et intimo cordis credat affectu?» (Reg. S. Benedicti, cap. 7.) Et quid ultra laboro? Non est necesse religiosis, sapientibus, 0415C litteratis, acrius instare, nec, ut vulgo dicitur, Minervam docere, vel ligna ad silvam, vel aquam ad flumina sive mare deferre. Intelligit, agnoscit utriusque vestrum sapientia, sicut sine fide, sic et sine charitate impossibile Deo placere: nec aliquem, humilitate abjecta, posse eamdem charitatem nisu quolibet retinere. Unde enim humilitas recedit, ibi necessario superbia succedit: ubi superbia succedit, ibi statim et invidia accedit: ubi invidia oritur, confestim charitas moritur. Nam neque eum cui invidet, invidus potest diligere, nec in non diligente charitas aliquo modo permanere.

29. Propter ista, unde abest charitas, abest humilitas: et unde abest humilitas, abest et charitas. Hoc docet clare et Apostolus, cum dicit: 0415D Charitas non aemulatur, non agit perperam, non est ambitiosa. Et quia nec etiam alienarum rerum cupida, subdit: Non quaerit quae sua sunt (I Cor. XIII, 4, 5). Inflationem ergo omnem, ambitionem omnem, cupiditatem omnem, avaritiam omnem excludit chartas: imo per charitatem, juxta sequentia Apostoli, expellitur tota simul iniquitas. Jam si hanc charitatem, quam legem Christi idem apostolus vocat (Galat. VI, 2), vis, frater Cluniacensis, frater Cisterciensis, integram conservare; si per ipsam maximos tibi thesauros in coelo recondere, si reconditos conservare; da totam quam potueris operam, et causas, non dico eam fugantes, non dico eam perimentes, sed vel parum eam laedentes, a te abige: si expulsae 0416A redire voluerint, firmi pectoris redeuntibus ostium claude, et cohabitatricem sempiternam totis sanctae animae tuae amplexibus retine. Sublevabit te charitas ipsa firmiter retenta ad regna coelorum, quae nimia ac dulci vi sua inclinavit usque ad terras Regem coelorum. Fidelis inde testis est Apostolus, dicens quod propter nimiam charitatem Filium suum miserit Deus in similitudinem carnis peccati, (Rom. VIII 3). Gaudebis perenniter coram Deo charitate, et gaudium tuum, sicut ipse promisit, nemo tollet a le (Joan. XVI, 22). 225 quando erit Deus omnia in omnibus, quando satiaberis a longinqua esurie tua, cum manifesta fuerit gloria ejus; quando, cum apparuerit, similis ei eris; et, per hanc charitatem ei sempiterne unitus, videbis eum sicuti est.

0416B 30. Jam tandem ad vos, mi charissime, cui praesens epistola mittitur, stilus recurrat: ut a quo sumpsit initium, in ipso suam fortassis importunam prolixitatem finiat. Causa mihi scribendi, ut superius professus sum, teste conscientia, sola vere charitas fuit: ut, quantum ad utrumque nostrum attinet, flatu collocutionis eam recalescere, et in mutui affectus solitas vel majores flammas erumpere cogerem. Restat ut vos, quem lacteam fortemque columnam, cui innititur monastici Ordinis aedificium, summa providentia praeparavit, et velut rutilum sidus exemplo verboque non solum monachis, sed et toti latinae Ecclesiae nostro tempore insigniter lucem donavit: restat, inquam, ut totam, quam potueritis, huic divino operi detis operam, 0416C etunius nominis et Ordinis maximas congregationes nequaquam ultra dissidere patiamini. Studui ego semper ut sanctos illos congregationis vestrae monachos nostris fratribus commendarem, et ipsos illis perfectae unione charitatis, si fieri posset, etiam inviscerarem. Hoc publice, hoc privatim, hoc in magnis nostrorum conventibus facere non neglexi; et ut rubiginem illam livoris et zeli contrarii, quae interiora viscerum latenter rodere solet, eraderem, modis quibus potui, laboravi.

31. Instate et vos, pro magna illa gratia a Deo vobis collata, agro communi: ut sicut nullus post vos nostris diebus plura utilia in illo plantasse probatur, ita laudabili studio et industria, omne satis utilibus 0416D contrarium avellatur. Expellite sublimi illo et ex Spiritu Dei flammante eloquio ab eorum cordibus, ut mitius loquar, puerilem illam aemulationem, a lingua susurrationem: et loco istorum, velint, nolint, fraternam ingerite dilectionem. Non segreget ultra greges vestros a nostris gregibus usuum diversitas, colorum varietas: sed a summa unitate derivata, corrupta reparans, discissa redintegrans, divisa vivificans, universa uniat charitas. Sic plane, sic decet ut, quibus est unus Dominus, una fides, unum Baptisma, quos continet una Ecclesia, quos manet una perennis et beata vita; eis quoque, juxta Scripturam, sit cor unum et anima una (Act. IV, 32). Misi gemmeo amico salis gemmam, cujus corporalem usum vobis utilem olim audivi, et cujus specialem 0417A intellectum suprascriptis necessarium esse putavi. Nam quamlibet multos et pretiosos apparatus virtutum suarum aeterni Regis mensae si sine fraterni amoris sale intulerint, ut insulsi rejicientur: si hoc sale eos condierint, epulae jam placentes cum offerentibus admittentur. Nam qui in lege sua nullum sacrificium sine sale suscipit, nullius munus virtutis sine tali condimento sibi placere ostendit, etc.

EPISTOLA CCXXX. AD TRES EPISCOPOS OSTIENSEM, TUSCULANUM, PRAENESTINUM. Monet illos officii, ut a Christi grege in episcopatu Metensi lupos arceant.

Ad hoc vos Deus in sublimitate posuit, ut tanto 0417B majori Ecclesiae suae utilitati vivatis, quanto in ea eminentiori auctoritate praeestis. Alioquin deponet ille 226 Paterfamilias potentes de sede, qui pro accepta potestate inventi fuerint suis utilitatibus defuisse. Quanta sustineat sponsa Christi damna in episcopatu Metensi, etsi nos amplius horremus, quia viciniores sumus, tamen et vos arbitror non latere. En quantus lupus illud ovile Christi tum insidiis, tum manifestis assultibus quotidie molitur irrumpere, et disperdere oves Christi sanguine congregatas. Idque non ab heri et nudiustertius, sed ex quo adhuc fuerat lupicellus, non cessat illum dominicum gregem quibus potest viribus infestare, et vastare rapinis, incendiis, homicidiis. Ego itaque, quod in me est, demonstro lupum, instigo canes: 0417C jam quid intersit vestra, vos videritis; meum non est docere doctores.

EPISTOLA CCXXXI. AD EOSDEM PRO ABBATE LATINIACENSI. Innocentiam abbatis asserit ac tuetur, et capita accusationum in eum producta diluit. Denique zelum disciplinae religiosae in ipsis requirit.

1. Vobis audeo loqui quidquid in buccam venerit. Nam etsi oportuerit sustineri modicum quid insipientiae meae, geret mihi procul dubio morem benevolentia vestra, quae sapientibus et insipientibus debitrix est. Et hoc dico, non quia cogitem 0418A praecipitare verbum quod ad rem non pertinet, aut levitate uti intendam, aut nugari delectet, praesertim apud vos, qui videmini columnae Ecclesiae: sed ex abundantia cordis os loquitur, et veritas, dolore urgente intrinseco, taciturnitatis impatiens, prorumpit in medium. Mei enim, dico vobis, pene moti sunt pedes, pene effusi sunt gressus mei, quod exsecranda, ut videtur, conversione tam frequenter sapientiam vincit malitia. Adduntur ubique cornua impiis, et exarmatur justitiae zelus: et non est qui facere bonum, non dico velit, sed possit. Superbi inique agunt usquequaque, et nemo audet mutire contra. Et utinam vel innocentia tuta esset, et justitia ipsa suimet sufficeret defensioni. Quid peccavit abbas Latiniacensis? An quod bonus monachus, 0418B et melior abbas? quod bonae opinionis, et melioris est vitae? An quia monasterium, cui praeest, et decoravit religione, et bonis temporalibus ampliavit, et bonorum fratrum numero cumulavit? En sanguis iste de manu ejus exquiritur. Si crimen est acceptum esse Deo et hominibus; tollatur, et crucifigatur. Negari enim non potest hoc illum esse, coelo et terra testibus. Si crimen est esse hospitalem, benignum, sobrium, castum, humilem; decidat merito ab inimicis suis inanis. Revera namque et in his excusari non potest, convincentibus se propriae vitae sanctitate, et famae gloria.

2. At imponitur ei, noluisse suscipere nuntium domini mei. Prorsus gravis offensa, si ita est. Non negat abbas, hominem qui mittebatur in Angliam, 0418C cum esset honorifice susceptus hospitio, quaerere loqui cum eo; sed paranti exire intervenit Humbertus praepositus, dicens se potius exiturum, et homini vice ipsius satisfacturum. Si quo minus quod oportuit, actum fuit cum viro; cujus culpa fuerit, vobis relinquimus judicandum. Accusatur item quod litteras domini Papae praedicto Humberto violenter abstulerit, et diruperit. Sed exstant litterae integrae et bullatae: nec vi eas, sicut mentitur, amisit, sed sponte dimisit, consilio 227 utique comitis Theobaldi, et nostro. Dicitur quoque quod quosdam monachos in captionem posuerit. Atque id quidem 0419A falsum. Sed si quosdam turbatores et conspiratores in diversa claustra divisit, ne simul positi plus nocerent, quis hoc recte judicantes reprehendat? Jam de terris et bonis ecclesiae quasi distractis et alienatis, et datis ab eo cognatis suis, coram venerabilibus episcopis Suessionensi et Autissiodorensi, comiteque Theobaldo, advocato utique monasterii, satis responsum est, et adhuc respondetur, sic illum dedisse suis, quomodo alienis, id est ad eumdem censum vel consuetudinem.

3. Porro autem a saeculo non est auditum quod monachus rebellis, superbus, ambitiosus, privilegium propriae libertatis ex apostolica auctoritate meruerit. A tempore Judae Iscariotis non est inventus similis illi, qui sic insurgeret in magistrum, et traderet 0419B sanguinem justum. Felix magister, cui cum Magistro omnium communis prophetica illa vox est: Homo pacis meae, in quo sperabam, qui edebat panes meos, magnificavit super me supplamationem (Psal. XL, 10). Et olim quidem eratis, contra apostolum Petrum, dominantes in clerum (I Petr. V, 3); imo et, contra coapostolum ejus Paulum, dominabamini fidei totius orbis (II Cor. I, 23): at nunc novum aliquid addidistis, usurpantes amplius et in ipsam religionem. Quid restat, nisi ut adjiciatis et ipsis Angelis sanctis dominari? Nisi quod in hoc posterior Judas priorem vicisse versutia et fraude videtur: quod cum illius facinus condiscipuli horruerint universi; iste callidior potuit ad connivendum, imo ad favendum suae malitiae, non quoslibet, 0419C sed ipsos Apostolorum principes circumvenire. Non imputo domino meo, cui, tanquam homini, subripi potuit; et hoc oro, ne Deus imputet. Absit autem, ubi veritatem agnoverit, ut praevaleat tam exsecrabilis maligni hujus sacrilegusque conatus! Et ego de hac re ad ipsum quoque solito ausu scripsissem, si non sensissem ipsum, quidquid scribimus, minus solito acceptare. Quaeso, dolete vos, qui monachi estis, vicem magistri vestri beati Benedicti: cui jam, ut videtis, prope est ut ubique contradicatur, et pereat omnis vigor monasticae disciplinae, monachis adversus abbates suos cornua sumentibus de manu forti.

EPISTOLA CCXXXII. AD EOSDEM. Contra abbatem Sancti Theofredi.

Si vera sunt quae audistis de abbate Sancti Theofredi, non potestis ea dissimulare sine periculo vestro, et propter officium, et propter conscientiam. Conscientiam dico non tantum vestram, sed etiam aliorum. Sunt autem verisimilia, credo quod et vera. Verax est enim, qui testimonium perhibet de his, praesentium lator. Unde hoc quoque sciam quaeritis? Fascem teneo litterarum missarum a viris 0420A sanctis, quos ego novi quia sancti et veridici sunt · et omnes illae pariter continent tam laudes et praeconia hujus, quam illius horrendas blasphemias, quem accusat.

EPISTOLA CCXXXIII. AD ABBATEM JOANNEM DE BUSAIO, QUI ABBATIAM SUAM RELIQUERAT, ET ABIERAT IN SOLITUDINEM. Blande eum revocat a solitudine, ad quam, dimisso monasterii regimine, se contulerat.

Filio charissimo JOANNI, frater BERNARDUS, in spiritu ambulare, et timorem Domini non derelinquere.

1. Dicere non possum in quanta amaritudine animae meae et tristitia cordis scribam ad te, Joannes 228 charissime, pro eo quod me video in tot 0420B scriptitationibus meis proficere nihil, quia non capit in te sermo meus. Scripsi semel et denuo, nisi fallor: et exigentibus peccatis meis in nullo adhuc respondet mihi labor meus. Ecce tertio jacto semen, Deum omnipotentem deprecans ut non revertatur ad me vacuum, sed prosperetur, et faciat ad quod illud mitto, laetificans nos tandem aliquando de fructu tuae obedientiae et salutis. Si audieris me, imo si exaudierit me Deus, lucratus sum filium meum: si non, convertam me denuo ad arma consueta, orationes videlicet et lacrymas, non quidem contra te, sed pro te. Luxi, et lugebo, et anxia traham suspiria ex imis visceribus pro meis visceribus. Quis det te mihi fratrem meum sugentem ubera matris meae? quis revocet te mihi in illam quietem 0420C animi, concordiam morum, societatem spiritus, serenitatem conscientiae, in qua te aliquando tenui et possedi?

2. Et ne quod ex me detrimentum in aliquo patiaris seu impedimentum, illud falsum esse non dubites, quod tibi a nescio quo vel quibus falsiloquis persuasum audivimus, quia ego videlicet cogitarem sine ratione et judicio te a regimine fraternarum animarum, quod tibi credideram, submovere. Non est hoc verum: sed audi potius de hac re paucis quod verum est. Hoc et si voluissem, non licuisset · et si licuisset (ut de propria conscientia loquar), ego nullatenus voluissem. Haec veritas. Si ergo hoc totum fuit quod avertit cor tuum; veritate comperta quid restat, nisi ut resipiscas, redeas ad te, 0420D redeas ad nos, arguas insuper te ipsum levitatis et credulitatis incautae? Si enim tantum potuit una maledicta suspicio ad te alienandum et praecipitandum; quanto magis nunc absoluta certitudo valere debet ad erigendum et revocandum te! Turpe est tibi falsitate posse seduci, et veritate reduci non posse. Habeat sane veniam acquievisse ad tempus palliatae falsitati: at vero deprehensae jam et nudatae acquiescere adhuc, imo etiam non multum irasci, quantum confusionis habet? Quamobrem 0421A irascere et noli peccare, si vis nos vel Deum potius non irasci. Nam quod subreptum est tibi, miserationem magis quam indignationem meretur. Nimirum homo es, navigans, sicut et omne humanum genus, in hoc mari magno et spatioso manibus, ubi reptilia, quorum non est numerus. Quis se jactet in eo assiduis non impelli ventis, non jactari fluctibus? Noveris te naufragasse in eis, periculum in falsis fratribus incidisse. Iterum dico: haec veritas. Deceptus fuisti, et spiritus mendax in ore pseudoprophetarum supplantavit te.

3. Sed ecce evanuit falsitas, luce veritatis oborta. Si adhuc (quod absit!) pergis in tua obstinatione persistere; ego te interim non judicabo, est qui quaerat et judicet. Ego autem parco tibi, dissimulans 0421B et differens interim in virga venire ad te. Porro in misericordia et spiritu mansuetudinis allicere te nobis curabo, si potero: nam id mihi sentio familiarius esse, et tibi persuasibilius fore non dubito. Illum sane evaginare super te gladium non cunctabor, qui in materno meo pectore jacet reconditus; continuus utique dolor cordi meo, et creberrimi ad Deum gemitus pro te, donec venias. Quod si omnes hujus tam pie ferientis cusis, secundum duritiam tuam et cor impoenitens, frustraveris ictus, nec possit quandoque dicere anima tua, Quia vulnerata charitate ego sum; tu de te videris: nam non solum jam veritas, sed et charitas liberabit nos. Sed quid dixi? Quomodo, miser, quomodo liberabor, effusis visceribus, filio pereunte? Non quiescet affectus, 0421C etsi non sequatur effectus: non sedabitur dolor, non cessabunt lacrymae. Exhibebo tibi, quamdiu vixero, alterum Samuelem: tu utinam non alterum Saulem mihi Rogabo te, rogabo pro te, ut venias. Veni, veni, priusquam moriamur: ut qui dileximus nos in vita, in morte non separemur.

229 EPISTOLA CCXXXIV. AD HERBERTUM ABBATEM SANCTI STEPHANI DIVIONENSIS. Temerariae scriptionis culpam Joanni condonari rogat.

Si frater Joannes dixit in nos vel scripsit quod 0422A non decuit, vel quomodo non decuit, non tam nos laesit, quam se ipsum. Magis namque ita scribendo suam prodidit levitatem, quam nostrum deprehendit errorem. Quanquam etsi laesisset in aliquo, nostrum tamen non erat reponere malum. Attendens proinde non quod ille meretur, sed quod me decet, donari juveni etiam a vobis hanc culpam rogo et supplico, quae magis gloriolam quam malitiam redolere videtur: ita tamen, ut manum deinceps inhibeat a scribendis tractandisve quae supra ipsum esse constiterit. Nam, ut liquido satis apparet, in hoc exiguo quod praesumpsit, opus erat stilo et animo maturiori. Certum enim sit vobis, hominem, licet in brevi pagina, aut non scripsisse ut sensit, aut non sensisse ut debuit.

EPISTOLA CCXXXV. AD DOMINUM PAPAM COELESTINUM, PRO INTRUSO EBORACENSI Auctoritatem sedis apostolicae adversus infamem et simoniacum Eboracensis Ecclesiae invasorem implorat.

1. Oportet vos secundum justitiam, quae ex lege est, suscitare semen fratris vestri defuncti. Quod digne implebitur, si papae Innocentio, cui in haereditate Domini successistis, et defenditis bene gesta, et minus adimpleta perficitis. Prae manibus est in quo id liceat experiri. Causam Eboracensis Ecclesiae per eum fuisse decisam quis nesciat? At quomodo 0422C exsecutioni mandatum sit quod egressum est de labiis tanti viri, utinam nesciretur. Quis det ut non annuntietur in Geth, neque in compitis Ascalonis? (II Reg. I, 20.) Sed, ut verbum abbreviatum faciam auribus occupatis, audiat paucis dominus mens quid dictum fuerit, et quid factum teneamus. Cum in multis accusaretur is qui sibi vindicare electionem in praefata Ecclesia impie cupiebat, tandem omnis controversia ad testimonium viri illustris Willelmi, ipsius Ecclesiae tunc decani, conquiescere jussa est: ut nisi capitulum intrusionis, quod huic inter caetera impingebatur, ille 0423A propriae manus juramento amoveret, suis omnino conatibus tanta frustra retur ambitio. Hoc autem non ex judicio, sed ex misericordia: sic enim rogaverat ipse. Mitissima plane sententia, quippe cum de plurimis et pessimis pulsaretur, quae nullatenus propulsare valebat. Sed utinam vel ipsa stet. Quid enim si non sufficit juri, dummodo sufficiat Ecclesiae liberationi? Non causamur sententiae remissionem quae nil nocuit. Neque enim profuit adversario etsi largior indulgentia, qui ne ipsum quod ultro spoponderat, implere praevaluit. Nam de quo praesumere visus est, defecit ei, ne sibi ipsi deficeret pejerans. Quando enim vir bonus attestaretur homini, quem rumor publicae opinionis et operis veritas detestatur? Quid ergo? ille non juravit, et iste episcopus est.

0423B 2. O rem ignorantia omnium dignam, et perpetuo, 230 si fieri posset, silentio comprimendam! Verum id sero. Heu! notus est orbi triumphus diaboli. Ubique pertonat plausus incircumcisorum et planctus bonorum, pro eo quod videatur sapientiam vicisse malitia. Monstratur digito matris Ecclesiae turpitudo: patris Innocentii verenda irridentur, denudata a servo nequam, quoniam mortuum putat: sed vivit in vobis. Si is exitus imminebat, cur e longinquo Romam est pertracta causa spurcissima, umbra magis et angulo digna? cur tanta mari terraque a multis assumpta fatigatio? cur a finibus terrae evocati viri religiosi qui eum accusarent, et pauperum Christi marsupia longi itineris expensis exhausta 0423C sunt? Non poterat episcopari turpis infamisque persona (quod invitus dolensque loquor), nisi quae in illo horrebat Anglia, Francia abominabatur, etiam Roma cognosceret? Quam melius in Romana curia causa ejus minime ventilata fuisset et non tangeret vel sacra limina generalis atque horribilis fetor! Quam tolerabilius ignorasset apostolica Sedes tam intolerabile malum, quam tolerat manifestum! Quid istud temeritatis fuit? Publice infamatus, ante judicem accusatus, nec purgatus, imo et convictus, et sic consecratus est. Viderit qui huic manum post ista imposuit, an magis exsecratus dicere debuerim. Non enim negabit sic se ista habere, non negabit sic se ex litteris apostolicis ad se pro hoc ipso directis eadem comperisse. Dicat forte aliquis, 0423D quia non est datum judicium, non fuisse convictum. Ego dico et confessum. Nam qui, ut judicium evaderet, ultro elegit ad testimonium Willelmi decani confugere: illo sibi deficiente, quid nisi judicio suo a causa decidit, ore proprio condemnatus?

3. Quae cum ita sint, videte, domine Pater, ne declinet cor vestrum in opus malitiae, quoniam, secundum prophetam, declinantes in obligationem adducet Dominus cum operantibus iniquitatem (Psal. CXXIV, 5). Alioquin quod consilium datis miseris abbatibus illis, quos ad accusandum eum vocatio 0424A apostolica Romam traxit; sed et aliis quam pluribus ex illo episcopatu viris religiosis? sintne obedituri huic, et sacramenta accepturi ab homine bis intruso, primo quidem per Regem, deinde per Legatum? Quippe qui illum in sanctuarium Dei, contra jus et fas, contra mandatum summi Pontificis, in injuriam summae Sedis et totius Romanae curiae, cum non potuit per ostium, fodit argenteo, ut aiunt, sarculo, unde impudenter intrusit. Ante, nisi fallor, suis sedibus exsulabunt, quam dare acquiescant manus idolo huic, nisi vestra violenta auctoritas obviarit. Caeterum quam sanctiori vestroque apostolatu digniori zelo gladium Phinees in confusionem duorum tam turpiter fornicantium stringeretis, quam tot sanctos aut de suis fugere locis permittitis, aut 0424B contra conscientias suas cogitis remanere?

EPISTOLA CCXXXVI. AD TOTAM CURIAM ROMANAM. Unde supra.

Dominis et patribus reverendis, episcopis et cardinalibus curiae, frater BERNARDUS Clarae-Vallis vocatus abbas, salutem et nostras qualescunque orationes.

1. Omnibus scribendum fuit de eo quod spectat ad omnes. Nec vereor ne forte praesumptionis arguar, quippe qui, licet omnium minimus, tamen 231 Romanae curiae injuriam a me non judico alienam. Urimur assidue, dico vobis, urimur graviter nimis, ita ut nos taedeat etiam vivere. In domo Dei videmus horrenda. Et, quia corrigere nos non possumus, 0424C saltem suggerimus his ad quos spectat. Si quidem emendaverint, bene; sin autem, nos animas nostras liberavimus: vos excusationem non habebitis de peccato. Non ignoratis prolatam esse sententiam a domino papa bonae memoriae Innocentio, cum vestro et Romanae curiae generali assensu, irritam esse Willelmi Eboracensis electionem, imo intrusionem, nisi Willelmus alter, tunc decanus, quod objectum ei fuerat, propriae manus juramento repelleret. Nec vos latuit quam plena esset sententia, non judicii, sed misericordiae: nimirum cum hoc Willelmus ipse quaesisset. Sed utinam vel ipsa stet, et quod adversus eam factum est, stare non possit. Quid enim? Non juravit ille, et iste in cathedra 0424D pestilentiae sedet. Quis tribuat ut adversus fornicationem hanc Phinees cum pugione procedat, aut vivat in sede sua Petrus, qui spiritu labiorum suorum interficiat impios? Multi clamant ad vos in toto corde suo, ut sacrilegium hoc digna animadversione vindicare studeatis. Alioquin, dico vobis, scandalum magnum nimis erit in Ecclesia Dei: et timeo ne Romanae Sedis auctoritas gravem admodum jacturam et detrimentum grande suscipiat, nisi in eum qui pervertit generalem ejus sententiam vindicta processerit, et taliter, ut caeteri metum habeant.

0425A 2. Quid enim de eo dicam, quod occultas et vere tenebrosas litteras habuisse se gloriatur Willelmus ille? utinam a principibus tenebrarum, non a principibus Apostolorum. Et ecce audierunt filii incircumcisorum: subsannant Romanam curiam, a qua post datam tam manifestam sententiam, furtim datas esse aiunt contrarias litteras. Quid dicam vobis? Si non vos urit scandalum grave, quo scandalizantur non pusilli, sed magni et perfecti viri; si non compatimini pauperibus abbatibus, quos a finibus terrae vocatio apostolica Romam traxit; si non miseremini magnis et religiosis monasteriis, quibus omnino sub incubatore illo destructio imminet; si (quod primum dicere debui) zelus domus Dei non comedit vos: numquid usque adeo inimici hominis 0425B versutia praevalebit, ut proprium quoque contemptum, et infamiam hanc pessimam Ecclesiae principes aequanimiter ferant? Quid enim si sacrilegam homo ille consecrationem recepit? Profecto longo gloriosius erit jam elevatum dejicere Simonem, quam prohibere conantem. Alioquin quid facietis religiosis viris, qui omnino non inveniunt, salva conscientia, vel ipsa communia Sacramenta de leprosa manu suscipere! Ante, ni fallor, eligent fugere, quam dare manus morti; et exsulare prius, quam vesci idolothytis. Quod si contra conscientias suas coegerit eos Romana curia curvare genua ante Baal, videat Deus et judicet: videat curia illa coelestis, in qua nulla poterit ambitione subverti judicium. In fine omnium obsecrat vos puer vester per viscera 0425C misericordiae Dei nostri, si quis in vobis est zelus Dei, miseremini Ecclesiae sanctae, saltem vos amici ejus; et quantum potestis, date operam, ne tam detestabili facto detur assensus.

232 EPISTOLA CCXXXVII. AD TOTAM CURIAM ROMANAM, QUANDO ELEGERUNT ABBATEM SANCTI-ANASTASII IN PAPAM EUGENIUM . Miratur Bernardum abbatem S. Anastasii, abstractum ab otio et solitudine, ad totius Ecclesiae curam rapi: timetque hominem, quieti assuetum, et rebus gerendis minus exercitatum, tanto oneri haud parem fore: unde fideli cardinalium ope eum sublevari rogat.

0426A Dominis et patribus reverendis, cardinalibus, et episcopis omnibus qui sunt de curia, puer Sanctitatis eorum.

1. Parcat vobis Deus; quid fecistis? Sepultum hominem revocastis ad homines; fugitantem curas et turbas curis denuo implicuistis, et immiscuistis turbis. Fecistis novissimum primum, et ecce novissima illius periculosiora prioribus. Crucifixus mundo per vos revixit mundo: et qui elegerat abjectus esse in domo Dei sui, ipsum vos in dominum omnium elegistis. Cur consilium inopis confudistis? cur pauperis hominis, et mendici, et compuncti 0426B corde judicium perturbastis? Currebat bene: quid vobis visum est saepire vias ejus, avertere semitas, gressus involvere? Quasi descenderet de Jerusalem, et non magis ascenderet de Jericho, sic incidit in latrones: et qui se tanquam violentis quibusdam diaboli manibus, carnis illecebris, et gloria saeculi potenter excusserat, non tamen valuit effugere manus vestras. Num idcirco Pisam deseruit, ut reciperet Romam? Num qui in una Ecclesia non sustinuit vicedominatum, dominatum in omni Ecclesia requirebat?

2. Quid igitur rationis seu consilii habuit, defuncto summo Pontifice repente irruere in hominem rusticanum, latenti injicere manus, et excussa e manibus securi et ascia vel ligone, in palatium trahere, 0426C levare in cathedram, induere purpura et bysso, accingere gladio ad faciendam vindictam in nationibus, increpationes in populis, ad alligandos reges eorum in compedibus, et nobiles eorum in manicis ferreis? Sic non erat inter vos sapiens et exercitatus, cui potius ista convenirent? Ridiculum profecto videtur, pannosum homuncionem assumi ad praesidendum principibus, ad imperandum episcopis, ad regna et imperia disponenda. Ridiculum, an miraculum? Plane unum horum. Non nego, non diffido 0427A posse fuisse hoc etiam opus Dei, qui facit mirabilia magna solus: praesertim cum audiam usquequaque ex ore multorum, quoniam a Domino factum est istud. Sed nec ego oblitus sum judiciorum Dei antiquorum, et Scripturae plurimos recensentis ex privata seu etiam rusticana vita olim assumptos in voluntate Domini ad regendum populum ejus. Denique nonne (ut unum e pluribus memorem) tali quodam modo elegit David servum suum, et suscepit eum de gregibus ovium, de post fetantes accepit eum (Psal. LXXVII, 70, 71)? Ita, inquam, ita et de nostro Eugenio in beneplacito Domini potuit contigisse.

3. Non sum securus tamen, quoniam filius delicatus est, et tenera verecundia ejus, assueta potius 0427B otio et quieti, quam tractandis quae foris sunt: timendumque ne non ea auctoritate, qua oportuerit, sui apostolatus officia exsequatur. Quid putatis gerere animi nunc hominem illum, qui de secreto internae contemplationis et amica solitudine cordis, tanquam infans e gremio et sinu matris subito perturbatus, tractum se ad medium videt, et quasi ovem ad victimam ductum ad tam insueta et insuavia? Nisi Dominus supponat manum suam, heu! necesse est obruatur et opprimatur onere insueto et nimio, quod et gigantinis, ut aiunt, vel ipsis quoque angelicis humeris formidabile 233 videatur. Verumtamen quia sic factum est, et, sicut multi dicunt, a Domino factum est, vestra interest, charissimi, vestris ferventibus studiis fidelibusque 0427C obsequiis sollicite confoveri, quod vestris manibus constat elaboratum. Si qua ergo consolatio in vobis, si qua virtus charitatis in Domino, si qua miseratio pietatis, si qua compassionis viscera, assistite et collaborate illi in opere ad quod assumptus est per vos a Domino. Quaecunque sunt vera, quaecunque pudica, quaecunque justa, quaecunque sancta, quaecunque amabilia, quaecunque bonae famae, haec ei suggerite, haec suadete, haec agite; et Deus pacis erit vobiscum.

EPISTOLA CCXXXVIII. AD DOMINUM PAPAM EUGENIUM PRIMA Bernardus Eugenio, recens in Pontificem assumpto, gratulatur ac condolet: ipsum ad munus apostolicum fortiter obeundum animat, ut conceptae de se multorum exspectationi respondeat.

Amantissimo Patri et domino, Dei gratia summo Pontifici EUGENIO, BERNARDUS Clarae-Vallis vocatus abbas, modicum id quod est.

1. Auditum est in terra nostra, et celebri sermone vulgatum verbum hoc, quod factum est de vobis a Domino. Presseram stilum hactenus, rem tacitus considerabam. Exspectabam enim litteras vestras, et praeveniri a vobis in benedictionibus dulcedinis. Exspectabam virum fidelem, qui veniret a latere tuo, qui diceret cuncta per ordinem: quid, quomodo, 0428A vel qualiter actum esset. Exspectabam si quis forte de filiis meis reverteretur, qui leniret dolorem patris, qui diceret: Joseph filius tuus vivit; et ipse dominatur in tota terra Aegypti (Gen. XLV, 26). Hinc est quod litterae istae non sunt voluntatis, sed necessitatis, et amicorum extortae precibus, quibus negare non possum modicum illud quidquid residuum est vitae meae. Jam enim de reliquo breves erunt dies mei, et solum mihi superest sepulcrum. Quia tamen semel coepi, loquar ad dominum meum. Jam enim filium dicere non audeo, quia filius in patrem, pater mutatus est in filium. Qui post me venit, ante me factus est: sed non invideo, quia quod mihi deerat, in eo me habere confido, qui non solum post me, sed etiam per me venit. Nam si 0428B dignaris, quodammodo per Evangelium ego te genui. Quae est ergo spes nostra, et gaudium nostrum et corona gloriae? Nonne vos ante Deum? Denique filius sapiens gloria est patris (Prov. X. 1). Amodo tamen non vocaberis filius, sed vocabitur tibi nomen novum, quod os Domini nominavit (Isa. LXII, 2). Haec est mutatio dexterae Excelsi, et multi in mutatione ista gaudebunt. Nam quemadmodum olim Abram in Abraham (Gen. XVII, 5). Jacob in Israel (Gen. XXXII, 28); et, ut de tuis magis praedecessoribus tibi proponam, sicut Simon in Cepham (Joan. I, 42), Saulus in Paulum (Act. XIII, 9): sic filius meus Bernardus in patrem meum Eugenium, laeta prorsus et utili, ut speramus, translatione promotus est. 0428C Digitus Dei est iste, suscitans de pulvere egenum, et de stercore erigens pauperem, ut sedeat cum principibus, et solium gloriae teneat.

2. Superest ut, facta hac mutatione tui, ipsa quoque quae tibi commissa est, Domini tui sponsa mutetur in melius, et jam nequaquam Sarai, sed Sarra de caetero nominetur (Gen. XVII, 15). Intellige quae dico: dabit enim tibi Dominus intellectum. Si amicus sponsi es, ne dixeris dilectam ejus. Principem meam; sed, Principem: nil tuum in ea vindicans, nisi quod pro ea, si oportuerit, etiam 234 animam dare debes. Si Christus te misit, aestimabis te non ministrari, sed ministrare venisse: et ministrare non solum substantiam, sed ipsam quoque animam, sicut praefatus sum. Verus successor Pauli 0428D dicet cum Paulo: Non quia dominamur fidei vestrae, sed adjutores sumus gaudii vestri (II Cor. I, 23). Petri haeres audiet Petrum dicentem: Neque ut dominantes in clerum, sed forma facti gregis (I Petr. V, 3). Sic enim jam non ancilla, sed libera etiam et formosa speciosissimi sponsi per te in desideratos adsciscetur amplexus. Alioquin per quem alium haec tam debita libertas sperabitur, si et tu (quod absit) in Christi haereditate quaeras quae tua sunt, qui jam et ante didiceras, non dico tua non retinere, sed nec tuus esse?

0429A 3. Ergo fiduciam talem habens in te, qualem in nullo praedecessorum tuorum a multis retro temporibus visa est habuisse, exsultat merito ubique et gloriatur in Domino omnis Ecclesia sanctorum: sed specialiter illa, cujus uterus te portavit, et cujus ubera tu suxisti. Quid ergo? Nonne et mihi licet gaudere cum gaudentibus? nunquid non ero unus de numero laetantium? Exsultavi, fateor, sed cum tremore: exsultavi, sed in ipso exsultationis meae articulo timor et tremor venerunt super me. Ego enim etsi nomen patris deposui, sed non timorem, sed non anxietatem, postremo nec affectum, nec viscera patris. Considero gradum, et casum vereor: considero fastigium dignitatis, et intueor faciem abyssi jacentis deorsum. Attendo 0429B celsitudinem honoris, et e vicino periculum reformido, pro eo quod scriptum est: Homo cum in honore esset, non intellexit (Psal. XLVIII, 13, 21) Quod quidem ad causam magis, quam ad tempus arbitror esse referendum: ut sic intelligatur dictum, cum in honore esset, non intellexit, ac si diceretur, Honor absorbuit intellectum.

4. Et quidem elegeras abjectus esse in domo Dei tui, et recumbere in novissimo loco in convivio ejus; sed placuit dicere ei qui te invitavit: Amice, ascende superius (Luc. XIV, 10). Itaque ascendisti in altum; noli altum sapere, sed time, ne forte contingat sero miserabilem illam emittere vocem: A facie irae et indignationis tuae, elevans allisisti me 0429C (Psal. CI, 11). Altiorem quippe locum sortitus es, sed non tutiorem; sublimiorem, non securiorem. Terribilis prorsus, terribilis est locus iste. Locus, inquam, in quo stas, terra sancta est; locus Petri est, locus Principis Apostolorum, ubi steterunt pedes ejus. Locus illius est, quem constituit Dominus dominum domus suae, et principem omnis possessionis suae. Si forte declinaveris a via Domini, sepultus est in eodem loco, ut sit tibi contra te in testimonium. Merito tali pastori, tali nutritio commissa est Ecclesia, cum adhuc tenera, cum adhuc in cunabulis esset; cujus edocta magisterio et exemplo educata, omnia terrena calcaret: utpote qui excusserat manus suas ab omni munere, qui dicebat de corde suo et conscientia bona: Argentum 0429D et aurum non est mihi (Act. III, 6). Haec hactenus.

5. Caeterum causa, quare ante tempus scripserim vobis, haec est. Wintoniensis episcopus et Eboracensis archiepiscopus non gradiuntur uno spiritu cum Cantuariensi archiepiscopo: sed incedunt sibi ex adverso, et haec vetus est de legatione querela. 0430A Verumtamen quis est ille, et qui sunt illi? Nonne Eboracensis ipse est, cui te praesente, cum adhuc esses quasi unus ex nobis, fratres tui restiterunt in faciem, eo quod reprehensibilis erat? Sed speravit in multitudine divitiarum suarum, et praevaluit in vanitate sua. Certum est tamen quod non intravit per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde. Si pastor fuisset, diligendus erat; si mercenarius, tolerandus: nunc autem cavendus et repellendus, utpote fur et 235 latro. Quid dicam de domino Wintoniensi? Opera quae ipse facit, testimonium perhibent de eo. Porro archiepiscopus Cantuariensis, cui adversantur, vir religiosus est, et suaveolentis opinionis. Pro ipso petimus, ut respondeat ei justitia sua. Verum illorum iniquitas super 0430B eos, ut sit sicut scriptum est: Justitia justi super eum erit, et impietas impii erit super eum (Ezech. XVIII, 20). Cum acceperis tempus, secundum opera manuum illorum retribues illis, ut sciant prophetam esse in Israel.

6. Quis mihi det, antequam moriar, videre Ecclesiam Dei, sicut in diebus antiquis; quando apostoli laxabant retia in capturam, non in capturam argenti vel auri, sed in capturam animarum? Quam cupio illius te haereditare vocem, cujus adeptus es sedem! Pecunia, inquit, tua tecum sit in perditionem (Act. VIII, 20). O vox tonitrui! o vox magnificentiae et virtutis! ad cujus terrorem confundantur et convertantur retrorsum omnes qui 0430C oderunt Sion! Hoc vehementer exspectat et omnino expetit a te mater tua; hoc filii matris tuae, pusilli cum majoribus desiderant, hoc suspirant: ut omnis plantatio, quam non plantavit Pater coelestis, tuis manibus eradicetur. Ad hoc enim constitutus es super gentes et regna, ut evellas, et destruas; et aedifices, et plantes. Multi audito hoc verbo dixerunt apud se: Jam securis ad radicem arborum posita est. Multi dicunt in corde suo: Flores apparuerunt in terra nostra, tempus putationis advenit, in quo sarmenta sterilia recidentur, ut ea quae praevalent, uberius fructum afferant.

7. Confortare igitur, et esto robustus: manus tuae in cervicibus inimicorum tuorum. Vindica tibi animi constantia et vigore spiritus partem, quam 0430D dedit extra fratres tuos tibi omnipotens Pater, quam et tulit de manu Amorrhaei in gladio et arcu suo. In omnibus tamen operibus tuis memento te esse hominem, et timor ejus qui aufert spiritum principum, semper sit ante oculos tuos. Quantorum in brevi Romanorum Pontificum mortes tuis oculis 0431A aspexisti! Ipsi te praedecessores tui tuae certissimae et citissimae decessionis admoneant; et modicum tempus dominationis eorum paucitatem dierum tuorum nuntiet tibi. Jugi proinde meditatione inter hujus transeuntis gloriae blandimenta, memorare novissima tua: quia quibus successisti in sedem, ipsos sine dubio sequeris ad mortem.

EPISTOLA CCXXXIX. AD EUMDEM. Depositionem Guillelmi Eboracensis urget apud Pontificem, cui soli ea potestas competat.

Importunus sum, sed habeo excusationem: Eugenii apostolatus excusat me. Aiunt non vos esse Papam, sed me: et undique ad me confluunt, qui habent 0431B negotia. Nec desunt in tanta multitudine amicorum, quibus officium negare non possum, non solum absque scandalo, sed etiam absque peccato. Et nunc est etiam alia excusatio non minus idonea, quia causa [al. cura] honestissima est. Contra idolum illud Eboracense iterato stilus dirigitur: ea scilicet necessitate, quod saepenumero hoc telo impetitum a nobis, necdum confossum est. Cur hoc? Quia nil forte a nobis tale directum est, qualis fuit gladius Jonathae, qui nunquam rediit retrorsum. Nec sane fuit culpa jaculi, sed dirigentis jaculum. Patet enim quod non in ea, qua oportuit, fortitudine missum est. Nec mirum. Quis enim in manu forti sagittas mittere potest, nisi filius excussorum? Qui locum 0431C Petri tenet, potest uno ictu extinguere Ananiam, uno Simonem Magum: et, ut planius quod loquimur fiat, peremptoriam dare sententiam ad depositionem episcoporum, solius Romani Pontificis noscitur 236 esse: pro eo nimirum, quod etsi alii multi vocati sunt in partem sollicitudinis, solus ipse plenitudinem habeat potestatis. Solus proinde si dicere audeam, in culpa est, si culpa non feritur, quae ferienda est: et eo impetu, quo fuerit ferienda. Quo autem impetu, non dico ferienda, sed fulminanda 0432A fuerit praedicti Eboracensis culpa, vestrae conscientiae derelinquo. Caeterum quod factum non est, vobis credimus reservatum, ut in eo experiatur Ecclesia Dei, cui ipso auctore praeestis, fervorem zeli vestri, potentiam brachii vestri et animi sapientiam: et timeat omnis populus sacerdotem Domini, audiens sapientiam Dei esse in illo ad faciendum judicium.

EPISTOLA CCXL. AD EUMDEM, DE EBORACENSI INTRUSO. Laudat zelum Eugenii. Porro eum nunc ostendi vult in deponendo Eboracensi, illam sedem fraudulenter occupante.

1. Quam cupio semper illa de vobis audire, in 0432B quibus glorificetur Deus, honoretur ministerium vestrum, et anima mea laetificetur! Inde est quod audita responsione vestra de quibusdam, qui ad officium legationis nimium videbantur et ambitiose aspirare, et impudenter sperare, supra quam dicere possumus, facti sumus laetantes. Non autem nos tantum, sed et omnes qui diligunt nomen vestrum, gavisi sunt gaudio magno. Porro visis litteris vestris, quas pro causa Rutinensis ecclesiae destinastis, tunc prorsus, tunc repletum est gaudio os nostrum, et lingua nostra exsultatione. Haec atque hujusmodi digna sunt vestro apostolatu, summam Sedem nobilitant, decent plane orbis Episcopum. Unde et flecto genua mea ad ipsum unici hujus vestri primatus auctorem, ut det vobis sic sapere, 0432C et sic agere semper in evellendo, et plantando; in destruendo, et aedificando: siquidem in ruinam et resurrectionem multorum ascendistis hanc cathedram. Ruant, ruant qui noxie stant; erigantur digni. Ponatur securis ad radicem sterilium plantationum, purgentur fructiferae, ut fructum plus afferant. Praesidente, inquam, humili Eugenio, deponantur superbi de sede, et exaltentur humiles: esurientes impleantur bonis, et divites dimittantur inanes. 0433A Nuper nempe exsultatione universae terrae ita factum est in causa cujusdam pauperis episcopi.

2. Age ergo, transeat jam sanctus hic pietatis zelus et ad miseram illam Ecclesiam transmarinam, quia tempus miserendi ejus. Vinea Domini Sabaoth est, vinea electa, vinea speciosissima: sed, heu! in desertum pene redacta, quia singularis ferus depascitur eam. Cur dicunt inter gentes, Ubi est Deus ejus? ubi quem posuerunt custodem in vineis? ubi manus putans? ubi sarculus excolentis? Quousque sarmento inutili occupatur tellus, suffocatur fructus? Et certe tempus putationis advenit. Siquidem homo pacis ejus, in quo speravit, quod se purgare deberet, non purgatione, sed amputatione opus esse testatur. Exstant denique litterae ipsius de eo ad 0433B apostolicae Sedis legatum, in quibus manifeste manifestam asserit intrusionem, electionem negat. Ita ergo quem sibi paraverat defensorem, accusatorem sustinet. Ad haec quae ubique de eo publica fama concelebrat, etiam virum militarem possent omni jure spoliare cingulo militari.

3. Quomodo jam poterit stare, ubi multiplex vobis subest ratio dejiciendi? et voluntas non deest? Legi siquidem zelum vestrum pro Ecclesia illa in litteris vestris, et jam exigo de manibus vestris. Quanam via procedendum sit ad ejus dejectionem (neque enim una 237 mihi esse videtur) non est meum dictare sapienti. Nec multum nostra interest, qua parte arbor infructuosa cadat, dummodo cadat. Dico tamen, 0433C qui sibi possessionem vindicat furtivarum commercio litterarum, nonne fur est et latro? Denique ubi asserit habuisse se clandestinas litteras exsecrationis suae, aut verum est, aut falsum quod loquitur. Si verum, reus est furti, et summi Pontificis criminator: si falsum, debet audire: Occidisti, et possedisti. Os enim quod mentitur, occidit animam (Sap. I, 11). Sed absit ut tanta de tali viro credatur duplicitas, quanta ab isto ei imponitur. Nempe Innocentius hic erat: cui si pro se respondere liceret, procul dubio diceret huic, quia Ego palam in te dedi sententiam, et in occulto locutus sum nihil.

EPISTOLA CCXLI. AD HILDEFONSUM COMITEM SANCTI AEGIDII, DE HENRICO HAERETICO. Henricum, Petri Brusii haeretici successorem, ejusque impia dogmata, et impura facinora describit, pungens Comitem, quod talem in sua ditione sineret impune grassari.

1. Quanta audivimus et cognovimus mala, quae in Ecclesiis Dei fecit et facit quotidie Henricus haereticus? Versatur in terra vestra sub vestimentis ovium lupus rapax: sed ad Domini designationem, a fructibus ejus cognoscimus illum (Matth. VII, 15, 16). Basilicae sine plebibus, plebes sine sacerdotibus, sacerdotes sine debita reverentia sunt, et sine Christo denique Christiani. Ecclesiae synagogae 0434B reputantur; sanctuarium Dei sanctum esse negatur: Sacramenta non sacra censentur: dies festivis frustrantur solemniis. Moriuntur homines in peccatis suis: rapiuntur animae passim ad tribunal terrificum, heu! nec poenitentia reconciliati, nec sancta [al. sacra] communione muniti. Parvulis Christianorum Christi intercluditur vita, dum Baptismi negatur gratia: nec saluti propinquare sinuntur, Salvatore licet pie clamante pro eis: Sinite, inquit, parvulos venire ad me (Matth. XIX, 14). Ergone qui homines et jumenta salvavit, quemadmodum multiplicavit misericordiam suam Deus, ad solos tamen innocentes non patitur eamdem tam multam misericordiam pervenire? Quid, quaeso, quid invidet parvulis Salvatorem parvulum, qui natus est eis! 0434C Invidia haec diabolica est: invidia hac mors intravit in orbem terrarum. An putat parvulos Salvatore non egere, quia parvuli sunt? Si ita est, ergo gratis magnus Dominus factus est parvus: ut omittam, quod flagellatus est, quod sputis illitus, quod cruci affixus, quod denique mortuus est.

2. Non est hic homo a Deo, qui sic contrario Deo et facit, et loquitur. Proh dolor! auditur tamen a pluribus; et populum qui sibi credat, habet. O infelicissimum populum! Ad vocem unius haeretici siluerunt in eo omnes propheticae et apostolicae voces, quae de convocanda in una Christi fide e cunctis nationibus Ecclesia, uno veritatis spiritu cecinerunt. Ergo fefellerunt divina oracula, falluntur 0435A omnium oculi et animi; qui quod legunt praedictum, intuentur impletum. Quam certe manifestam omnibus veritatem solus iste stupenda, et prorsus Judaica caecitate, aut non videns, aut invidens adimpletam, simul nescio qua arte diabolica persuasit populo stulto et insipienti, de re manifesta nec suis credere oculis: fefellisse priores, errare posteros: totum mundum etiam post effusum Christi sanguinem perditum iri: et ad solos, quos decipit, totas miserationum Dei divitias, et universitatis gratiam pervenisse. Et nunc hujus rei gratia, licet in multa corporis infirmitate, iter arripui ad has partes, quas potissimum singularis ferus 238 depascitur, dum non est qui resistat, neque qui salvum faciat. Quippe de tota Francia pro simili 0435B effugatus malitia, has solas sibi invenit expositas; in quibus fiducialiter sub tuo dominatu in gregem Christi toto furore bacchatur, quod tuone honori congruat, princeps illustris, ipse judicato. Nec mirum tamen, si serpens ille callidus decepit te, quippe speciem pietatis habens, cujus virtutem penitus abnegavit.

3. Sed nunc audi quis ille sit. Homo apostata est: qui relicto religionis habitu (nam monachus exstitit ), ad spurcitias carnis et saeculi, tanquam canis ad suum vomitum, est reversus. Prae confusione autem habitare inter cognatos et notos non sustinens, vel potius non permissus ob magnitudinem criminis, succinxit lumbos suos, et iter qua nesciebat, arribuit, factus gyrovagus et profugus super 0435C terram. Cumque mendicare coepisset, posuit in sumptu Evangelium (nam litteratus erat), et venale distrahens verbum Dei, evangelizabat ut manducaret. Si quid supra victum elicere poterat a simplicioribus populi, vel ab aliqua matronarum, id ludendo aleis, aut certe in usus turpiores turpiter effundebat. Frequenter siquidem post diurnum populi plausum, nocte insecuta cum meretricibus inventus est praedicator insignis, et interdum etiam cum conjugatis. Inquire, si placet, vir nobilis, quomodo de Lausana civitate exierit; quomodo de Cenomannis; quomodo de Pictavi; quomodo de Burdegali: nec patet ei uspiam reversionis aditus, utpote qui foeda post se ubique reliquerit vestigia. Tu de tali arbore 0435D tandem bonos sperabas fructus? Terrae profecto in qua est, fecit fetere odorem in universa terra: quia non potest, juxta sermonem Domini, arbor mala fructus bonos facere (Matth. VII, 18).

4. Haec ergo, ut dixi, causa adventus mei. Nec a me ipso nunc venio, sed vocatione pariter et miseratione 0436A Ecclesiae trahor: si forte spina illa, et prava ipsius, dum adhuc parva sunt germina, de agro dominico exstirpari queant, non mea, qui nullus sum, sed sanctorum, cum quibus sum, episcoporum manu, tua quoque potenti dextera cooperante. In quibus praecipuus est venerabilis Ostiensis episcopus, ab apostolica Sede ad hoc ipsum directus; homo qui magna fecit in Israel, et victoriam dedit Ecclesiae suae in multis per illum Dominus omnipotens. Tua interest, vir inclyte, honorifice suscipere illum, et eos qui cum ipso sunt; ac ne tantus labor tantorum virorum, pro tua potissimum tuorumque salute susceptus, inefficax sit, secundum potestatem desuper datam tibi operam dare.

EPISTOLA CCXLII. AD TOLOSANOS, POST REDITUM SUUM. Sollicite fugiendos, imo et fugandos haereticos. Exercendam hospitalitatem. Nec quosvis praedicatores admittendos

1. In adventu charissimi fratris et coabbatis nostri Bernardi de Grandi-Silva, exsultavimus, et delectati sumus in his quae dicta sunt nobis ab illo de constantia et sinceritate fidei vestrae in Deum, de perseverantia dilectionis et devotionis in nos, de zelo et odio adversus haereticos, ita ut quisque vestrum merito dicere possit: Nonne qui oderunt te, Domine, oderam, et super inimicos tuos tabescebam? Perfecto odio oderam illos, et inimici facti sunt mihi (Psal. CXXXVIII, 21, 22). Gratias agimus Deo, quia non fuit otiosus adventus noster ad vos. Et mora quidem 0436C brevis apud vos, sed non infructuosa. Veritate nimirum per nos manifestata, manifestata autem non solum in sermone, sed etiam 239 in virtute, deprehensi sunt lupi, qui venientes ad vos in vestimentis ovium, devorabant plebem vestram sicut escam panis, sicut oves occisionis: deprehensae vulpes, quae demoliebantur pretiosissimam vineam Domini, civitatem vestram; deprehensae, sed non comprehensae. Propterea, dilectissimi, persequimini et comprehendite eos, et nolite desistere, donec penitus depereant, et diffugiant de cunctis finibus vestris, quia non est tutum dormire vicinis serpentibus. Sedent in insidiis cum divitibus in occultis, ut interficiant innocentes. Fures sunt et latrones, 0436D quales in Evangelio Dominus notat (Joan. X, 8). Subversi sunt, et parati ad subvertendum, plane maculatores famae vestrae, corruptores fidei vestrae. Corrumpunt bonos mores colloquia mala (I Cor. XV, 33): praesertim talium sermo, sicut dicit beatus Apostolus, serpit ut cancer (II Tim. II, 17)

0437A 2. Quis dabit mihi ut habeam opportunitatem semel adhuc veniendi ad vos? Nam voluntatem habeo, si quo modo possim in voluntate Domini secundo videre vos, laborem non reputaturus, quamvis corpore infirmus et debilis, pro vestra exhortatione et salute. Interim autem sic state in Domino, charissimi, sicut coepistis et accepistis a nobis. Obedite episcopo, caeterisque praepositis vestris, magistris Ecclesiae. Habete diligentiam hospitalitati, quia per hanc multi placuerunt Deo. Abraham pater vester pro studio sancto quod in suscipiendis peregrinis habere solitus erat, angelos hospites suscipere meruit (Gen. XVIII). Similiter et Loth nepos ejus pro simili devotione et pia consuetudine de eorum susceptione exsultavit (Gen. XIX). 0437B Et vos itaque simili forma non Angelos, sed Dominum Angelorum suscipite in peregrinis, pascite in egenis, operite in nudis, visitate in languentibus, redimite in captivis. Talibus hostiis promeretur Deus, qui in judicio dicturus est: Quod uni ex his minimis meis fecistis, mihi fecistis (Matth. XXV, 40).

3. Hoc etiam moneo vos, charissimi, quod et dicebam vobis cum praesens essem, ut nullum extraneum sive ignotum praedicatorem recipiatis, nisi qui missus a summo, seu a vestro permissus pontifice praedicaverit. Quomodo, inquit, praedicabunt, nisi mittantur (Rom. X, 15)? Ipsi sunt, qui induentes sibi formam pietatis, et virtutem ejus penitus abnegantes, profanas novitates vocum et sensuum, tanquam melli venenum, verbis coelestibus intermiscent. 0437C Cavete proinde eos tanquam veneficos; et cognoscite in vestimentis ovium lupos rapaces. Sit vobis commendatus lator epistolae venerabilis abbas Grandis-Silvae, et domus ejus, quae et nostra est, nuper nobis, et nostro Ordini ab ipso tradita, et ecclesiae Clarae-Vallis specialiter associata. Ostendite nobis in ipso, et in sanctis qui cum eo sunt, quantum profeceritis ex nostra admonitione in operibus misericordiae; et date in eis experimentum vestrae charitatis et devotionis, quam habetis erga nos. Quidquid illis feceritis, mihi factum reputate. Gratia Dei et pax sit vobiscum, amen.

240 EPISTOLA CCXLIII. AD ROMANOS, QUANDO RECESSERUNT A DOMINO PAPA EUGENIO. Romani, Arnaldo haeretico factionem inflammante, antiquae Reipublicae ac libertatis formam restituere nitebantur, sola sacrorum cura Pontifici relicta. Itaque vectigalia Pontificum sibi vindicant, jubentes Pontificem decimis, et oblationibus-tantum more prisco contentum vivere. Hinc nata rebellio, et in Eugenium acrius concitata. Cujus occasione Bernardus aspere, sed juste increpat Romanos tam iniquos in Pontificem, cujus injuria in sanctos et omnes Catholicos redundet, non evasura Dei vindictam, nisi mox resipiscant.

Nobilibus, et optimatibus, atque universo populo 0438A Romano, frater BERNARDUS Clarae-Vallis vocatus abbas, declinare a malo, et facere quod bonum est.

1. Sermo mihi est ad te, popule sublimis et illustris, cum sim vilis exiguaque persona, ac nullius pene momenti homuncio. Id quidem verecundum atque onerosum mihi consideranti, quis, quibus scribam, simulque quam aliter hoc alius judicare possit. Sed levius reor verecundia apud homines periclitari, quam condemnari apud Deum silentio, veri taciturnitate et absconsione justitiae. Ipse enim dicit: Annuntia populo meo scelera eorum (Isa. LVIII, 1). Erit mihi etiam in testimonium ante faciem Domini, si dicere potero: Justitiam tuam non abscondi in corde meo, veritatem tuam et salutare tuum dixi (Psal. XXXIX, 11). Pro hujusmodi sane 0438B non vereor, quamvis verecundia reluctante, pro mea ignobilitate scribere de longinquo ad populum gloriosum, atque his litteris transmontanis sui ipsorum periculi atque peccati commonere Romanos, si forte audiant, et quiescant. Quis scit si convertantur ad precem pauperis, qui non cedunt potentium minis, non omni armaturae fortium? Nonne quondam in Babylone, ad vocem pueri junioris unius, omnis ille populus, qui a sensibus iniquis judicibus seductus fuerat, reversus est ad judicium, et sic servatus est sanguis innoxius in die illa (Dan. XIII)? Ita nunc quoque, etsi adolescentulus sum ego et contemptus (adolescentulus dico, non annorum paucitate, sed meritorum), potens est tamen Deus dare etiam voci meae vocem virtutis, 0438C per quam fiat ut et is populus, quem nihilominus constat esse seductum, ad judicium revertatur. Mea ergo defensio ad eos qui mihi hinc forte succensendum indignandumve putaverint, haec sit.

2. Si neque hoc satis est, etiam istud adjicio. Communis est causa, et non est distinctio pusilli et magni. Dolor nempe in capite est, ac per hoc minime alienus ne a minimis quidem vel extremis quibusque corporis partibus. Nec a me ergo. Pervenit profecto usque ad me, quamvis omnium minimum, dolor maximus iste, quia maximus est; et quia cum sit capitis, non potest non esse et corporis, cujus membrum sum ego. Numquid non dolente capite clamat lingua pro omnibus corporis membris, in capite se dolere, et omnia per ipsam suum 0438D caput, suumque capitis fatentur incommodum? Dimittite proinde, quaeso, dimittite, ut plangam paululum apud vos dolorem meum; nec meum tantum, sed et totius Ecclesiae. Nonne ipsius vox est hodie per universum mundum: Caput meum doleo, caput meum doleo? Quis namque vel novissimus Christianorum in toto sit orbe, qui non glorietur hoc capite, quod ambo illi gloriosi principes terrae, alter amisso, alter submisso in cruce capite, suo triumpho exstulerunt, suo sanguine ornaverunt? 0439A Ad omnem itaque 241 spectat Christianum injuria Apostolorum, et sicut in omnem terram exivit sonus eorum (Psal. XVIII, 5), sic laesio eorumdem ab omnibus usquequaque sentitur, usquequaque plangitur et doletur.

3. Quid vobis visum est, o Romani, offendere principes mundi, vestros autem speciales patronos? Cur Regem terrae, cur Dominum coeli, furore tam intolerabili, quam irrationabili in vos pariter provocatis, dum sacram et apostolicam sedem, divinis regalibusque privilegiis singulariter sublimatam, ausu sacrilego incessere, suoque minuere honore contenditis, quam vel soli contra omnes, si oportuisset, defendere debuistis? Sic fatui Romani; non judicantes, neque quod honestum est discernentes, 0439B caput vestrum atque omnium, quod in vobis est, deturpatis, pro quo magis nec vestris ipsis cervicibus parcendum a vobis foret, si necessitas exegisset? Patres vestri Urbi orbem subjugaverunt: vos Urbem properatis orbi facere fabulam. En Petri haeres Petri sede et urbe a vobis expulsus est: en rebus et domibus suis, vestris manibus spoliati sunt cardinales atque episcopi ministri Domini. O popule stulte et insipiens, o columba seducta non habens cor! Nonne ille caput, et illi oculi tui erant? Quid ergo nunc Roma, nisi sine capite truncum corpus, sine oculis frons effossa, facies tenebrosa? Aperi, gens misera, aperi oculos tuos, et vide desolationem tuam jamjamque imminentem. Quomodo in brevi mutatus est color optimus (Thren. 0439C IV. 1), facta est quasi vidua domina gentium, princeps provinciarum (Thren. I. 1)?

4. Verum initia malorum sunt haec: graviora timemus. Numquid non prope interitum es, si persistis? Revertere, revertere, Sunamitis, revertere ad cor tuum: agnosce jam vel sero, quae, quanta, a quibus patiaris, vel passa sis. Recordare qua causa, quo fine, per quos, et in quos usus, non longe ante hos dies cunctarum, quae in te sunt, ecclesiarum omnis orantus et census profligatus est. Quidquid in altaribus et in altarium vasis, quidquid in ipsis sacris imaginibus auri et argenti reperiri tunc potuit, manibus impiorum direptum et asportatum est. Quid ex his omnibus tu 0439D in tuis nunc marsupiis invenis? Porro decor domus Domini irrecuperabiliter periit. Et nunc quid tibi visum est iterare malitiam, innovare denuo super te dies malos? Quid modo vel lucri amplioris, vel certioris spei arridet tibi? nisi quod in eo novissima tua cernuntur incautiora prioribus, quod tunc quidem non solum multi de plebe, sed etiam de clero, et de principibus nonnulli per orbem in schismate illo faverunt tibi: nunc vero sicut manus tuae contra omens, sic manus omnium contra te. Mundus est a sanguine tuo mundus omnis, praeter te solam, et filios tuos qui in te sunt. Vae ergo 0440A nunc tibi, popule miserande, et vae duplo quam ante, non ab exteris nationibus, non a feritate barbarorum, non a millibus armatorum. Vae tantum a facie tuorum tibi; vae a domesticis et amicis, a clade intestina, a cruciatu praecordiorum, a tortionibus viscerum.

5. Agnoscisne jam quia non omnes pacifici qui domestici, nec omnes amici qui videntur? Et si alias noveramus, sed nunc per te manifestius edocemur omnem veritatem illius sermonis Domini, quem dixit: Quoniam inimici hominis domestici ejus. (Mich. VII, 6, et Matth. X, 36). Vae fratri a fratre in medio tui, et filiis a parentibus! vae non a gladiis, sed a labiis iniquis et a lingua dolosa! Usquequo male in malo vos alterutrum confortatis, et 0440B gladiis labiorum invicem sternitis, invicem perditis, ut ab invicem consumamini? Congregamini, oves dispersae, redite ad pascua, redite ad Pastorem et Episcopum animarum vestrarum. Redite, praevaricatores, ad cor. Quod loquor, non quasi hostis convicians, sed quasi amicus objurgans. Habet vera amicitia nonnunquam 242 objurgationem, adulationem nunquam.

6. Sed jungimus et obsecrationem. Obsecramus pro Christo, reconciliamini Deo, reconciliamini principibus vestris, Petrum loquor et Paulum, quos utique in vicario et successore suo Eugenio suis sedibus et aedibus effugastis. Reconciliamini, inquam, orbis principibus, ne forte incipiat pro eis pugnare orbis terrae contra insensatos. An nescitis 0440C quia his offensis nihil omnino valetis, his propitiis nihil omnino timetis? Non, inquam, non timebis sub horum tutela millia populi circumdantis te, urbs inclyta, civitas fortium. Reconciliare proinde illis, simul et millibus martyrum, qui quidem apud te, sed contra te sunt propter grande peccatum quod peccasti, in quo et persistis. Reconciliare etiam omni Ecclesiae sanctorum, qui ubique terrarum audito hoc verbo scandalizati sunt. Alioquin pagina ista contra te in testimonium erit: sed et ipsi Apostoli et martyres tui stabunt in magna constantia adversus eos qui se angustiaverunt, et qui abstulerunt labores eorum. Sed jam finem loquendi omnes pariter audiamus. Annuntiavi justitiam, praenuntiavi periculum, 0440D veritatem non tacui, hortatus sum ad meliora: superest ut aut de vestra citius correctione laetemur; aut de justa imminenti damnatione certi, inconsolabiliter lugeamus, arescentes et tabescentes prae timore et exspectatione, quae supervenient universae urbi.

EPISTOLA CCXLIV. AD CONRADUM REGEM ROMANORUM. Hortatur Regem ad defensionem auctoritatis pontificiae adversus rebelles Romanos.

1. Nec dulcius, nec amicabilius, sed nec arctius omnino regnum sacerdotiumque conjungi seu complantari 0441A in invicem potuerunt, quam ut in persona Domini ambo haec pariter convenirent; utpote qui factus est nobis ex utraque tribu secundum carnem summus et Sacerdos, et Rex. Non solum autem, sed et commiscuit ea nihilominus ac confoederavit in suo corpore, quod est populus christianus, ipse caput illius: ita ut hoc genus hominum apostolica voce genus electum, regale sacerdotium appelletur (I Petr. II, 9.) In alia quoque scriptura quotquot sunt praedestinati ad vitam, nonne omnes reges et sacerdotes nominantur (Apoc. I, 6, et V, 10.)? Ergo quae Deus conjunxit, homo non separet. Magis autem quod divina sanxit auctoritas, humana studeat adimplere voluntas; et jungant se animis, qui juncti sunt institutis. Invicem se foveant, invicem 0441B se defendant, invicem onera sua portent. Ait Sapiens: Frater adjuvans fratrem, ambo consolabuntur (Prov. XVIII, 19). Quod si alterutrum se (quod absit) corroserint et momorderint, nonne ambo desolabuntur! Non veniat anima mea in consilium eorum qui dicunt, vel imperio pacem et libertatem Ecclesiarum, vel Ecclesiis prosperitatem et exaltationem imperii nocituram. Non enim utriusque institutor Deus in destructionem ea connexuit, sed in aedificationem.

2. Si hoc scitis, quousque vos communem contumeliam, communem dissimulatis injuriam! Nonne ut apostolica Sedes, ita et Caput imperii Roma est! Ut ergo de Ecclesia taceam, num honor Regi est truncum in manibus tenere imperium! Et quidem 0441C ignoro quid vobis super hoc consulant sapientes vestri et principes regni: sed ego, in insipientia mea loquens, quod sentio non tacebo. Ecclesia Dei ab exortu sui usque ad haec tempora pluries tribulata est, et pluries liberata est. Denique audite quid ipsa de se loquatur in Psalmo. Ipsius enim vox est: Saepe expugnaverunt me a juventute mea; etenim non potuerunt mihi. Supra dorsum 243 meum fabricaverunt peccatores, prolongaverunt iniquitatem suam (Psal. CXXVIII, 2, 3). Certus esto, o Rex, quoniam nec nunc quoque relinquet Dominus virgam peccatorum super sortem justorum. Non est abbreviata 0442A manus Domini, nec facta impotens ad salvandum. Liberabit et hoc tempore absque dubio sponsam suam, qui suo redemit eam, suo spiritu dotavit, donis coelestibus exornavit, ditavit nihilominus et terrenis. Liberabit, inquam, liberabit: sed si in manu alterius, viderint regni principes, idne honor Regis, regnive utilitas sit. Non est utique.

3. Quamobrem accingere gladio tuo super femur tuum, potentissime, et restituat sibi Caesar quae Caesaris sunt, et quae sunt Dei Deo. Utrumque interesse Caesaris constat, et propriam tueri coronam, et Ecclesiam defensare. Alterum regi, alterum convenit Ecclesiae advocato. Victoria, sicut in Domino confidimus, prae manibus est. Superbia et arrogantia Romanorum plus quam fortitudo eorum. Quid 0442B enim? Numquid quispiam magnus vel potens, verbi gratia, imperator, aut rex, foedam rem istam in imperium pariter sacerdotiumque praesumit? Sed populus hic maledictus et tumultuosus, qui suas nescit metiri vires, cogitare finem, considerare proventum, in insipientia sua et in furore suo ausus est hoc grande sacrilegium attentare. Absit ut vel ad momentum stare possit ante faciem Regis popularis manus, vulgi temeritas. Factus sum insipiens, qui cum sim vilis, ignobilisque persona, tanquam aliquis magnus, consiliis tantae magnitudinis tantaeque sapientiae me ingessi, et de re magna. At quo ignobilior atque abjectior, tanto liberior sum ad loquendum quod charitas suggerit. Unde et adhuc addo in eadem insipientia mea: Si quis aliud, quam locutus 0442C sum vobis (quod non credimus) suadere conabitur, is profecto aut non diligit Regem, aut parum intelligit, quid regiam deceat majestatem: aut certe quae sua sunt quaerit, et non valde quae vel Dei, vel Regis sunt, curare convincitur.

EPISTOLA CCXLV. AD DOMINUM PAPAM EUGENIUM, PRO AURELIANENSI EPISCOPO. Gaudet ob zelum pontificis in causa Aurelianensis episcopi, etc.

Ita, quaeso, ita facite. Semper consideretur non a quo, sed quid petatur. Pro Aurelianensi episcopo 0443A non est exauditus Rex, minime tamen offensus, quia cor ejus in manu Dei est. Quod etsi contigisset sustinendum fuerat, ne Deus offenderetur: qui utique ex hoc magis propitiabitur, et citius respirare faciet a tribulatione malorum et dolore, si justitia teneatur, si non relinquatur veritas. Haec et his similia, quae de vobis per orbem celebri in dies jucunditate crebrescunt, quanta cor meum suavitate repleant, non est facile dictu. Haec pro his. De caetero si suggestum vobis a quopiam fuerit de me amplius onerando, scitote mihi vires non suppetere ad ea quae porto. Quantum mihi, tantum parcetis et vobis. Propositum meum monasterium non egrediendi eredo non latere vos. De fratre Baldicio, quamvis dilecto, quamvis necessario, obeditum est sine mora. 0443B De abbate mittendo ad Sanctum-Anastasium , si factum non est, fiet statim ut factum non esse sciemus. Porro de alia mittenda persona, quia in ultimis litteris vestris nihil scripsistis, nihil praesumpsimus. Caeterum et hoc tam celeriter fiet, quam vobis accelerare placuerit. Plenius vobis et manifestius de his omnibus respondebunt dominus Autissiodorensis, et frater Baldicius. Quod sanctae memoriae Balduinus Pisanus archiepiscopus fecit in Sardinia de excommunicatione 244 Arvorensis judicis, quia nonnisi juste hoc virum bonum fecisse credimus, vestra auctoritate ratum et inconcussum manere rogamus. Porro Turritanus judex , quia bonus dicitur esse princeps, sit vobis 0443C commendatus, et a vobis manuteneatur.

EPISTOLA CCXLVI. AD EUMDEM PRO EODEM, QUANDO PRAEDICTUS AURELIANENSIS DEPOSITUS EST. Aurelianensem, sponte se episcopatu abdicantem, pontifici commendat, ut honori ejus cautum esse velit: id humilitatem ejus, et pontificis clementiam decere.

1. Tempus est ut et ego scribam, non jam pro episcopo, sed pro paupere et humili monacho; idque, quod miserabilius est, facto de divite et sublimi. Hic jam non habet adulatio locum, habet miseratio. Multi pro eo scripserunt, ut remaneret episcopus: sed multum hoc erat; non potui adduci ego, ut id auderem. Nunc vero, si res humanius aestimetur, ipsa nunc exigit quod ante vitabam. Spes erat homini 0443D adhuc; nam sperandi ratio suberat talis. Dicebat: Valde immutatus est rerum status, ex quo mihi sententia purgationis imposita fuit. Et quidem gravem illam satis accepi, et quae vel ab innocentissimo difficile impleri posset. Quid nunc, cum cuncta pene in impossibile versa sunt? Nivernis non est episcopus, sed ne Trecis quidem: Autissiodorensis transalpinavit. Comprovincialium sane 0444A episcoporum, per quos me purgare oportuit, pars multa haec est. Non certe purgatores deficiunt mihi, sed episcopi vel desunt, vel absunt. Quid ergo? rectene a me exigi potest quod inveniri non potest? Si res ita judici comperta fuerit, mirum si de impossibili sententiam ferat: aut si non ex toto impossibile, nimium [al. minimum] quod forte minus est, leviter effugiet ultro negligentius perscrutantem: nempe misericordiam vult, non sacrificium. Quae enim utilitas in sanguine meo, ut quaerat iniquitatem meam, et peccatum meum scrutetur? Magis autem, quia benignus et misericors est, aliquid obliviscetur, aliquid dissimulabit, aliquid et de suo addet. Dominus est. An non licet ei quod vult facere? Etiamsi non, quantum sat est, rationem mihi suppeditare 0444B adverterit; quidni tota tamen libertate utetur, prompteque misericordiam superexaltabit judicio, vir apostolicae mansuetudinis et auctoritatis?

2. Ergo cum sic liceret sperare timenti, nec frustra, ut sibi suisque videbatur, cessit tamen, et nostro se totum commisit, arbitrio. Ac ne occasione ipsius diutius ecclesia fatigaretur, consulente me anticipans terminum, et securis ictum, ultro episcopum exuit. Unum est, clementissime Pater, unde homini generoso ac verecundo in tam miseranda fortuna posset non parum consolationis afferri. Quaeritis quid? Profecto non ambulat in magnis, nec in mirabilibus super se. Sufficit, si vestra 0444C indulgentia possit retinere sacerdotem, qui episcopus fuit: tantum a nota infamiae et perpetuae inustionis cauterio, scuto bonae voluntatis vestrae obumbretur sibi. O dignam omni exauditu precem! Non rogat ut gloriosus, sed ne inglorius sit, qui exstitit gloriosus. Quidquid illud sit quod medium est, eo contentus est. Liceat cadenti a gloria, honesto quo poterit mediocritatis sese excipere gradu, solamque non devenire in extremitatem opprobrii. Juvenis est, nobilis genere est, in sublimitate positus fuit: nec tamen humilem refugit locum, sed probrum. Nihilne merebitur vel ista humilitas? Humiliatus est impius Achab, profuit ei (III Reg. XXI, 27-29): et in viro fideli ac nobili humilitas pretium non habebit? Absit a summa 245 Sede, absit a sancta 0444D mente vestra, cor contritum et humiliatum despicere.

3. Si diceremus, Humiliavit se, exaltetur; nihil in hoc temere a nobis praesumptum. Possemus forsitan excusare, nimirum ex regula quam optime nostis (Matth. XXIII, 12). Nunc autem non dicimus, Exaltetur; sed, Ne conculcetur, et confundamur ab exspectatione nostra. Imo vero si mala suscepimus 0445A de manu domini, bona quare non suscipiamus? Numquid enim potestatem habetis deponere potentes de sede, et exaltare humiles non habetis? Porro potestate accepta malle in malo, quam in bono uti, abuti est. Praeterea angitur debitis multis, cum sit pauper et inops: jubeat auctoritas vestra de rebus episcopalibus ea solvi. Durum est enim simul et honore privari, et onere premi debitorum.

EPISTOLA CCXLVII. AD EUMDEM PRO REMENSI ARCHIEPISCOPO. Displicet ei praeceps et severior in Samsonem archiepiscopum Remensem sententia, de Pallii usu sublato.

Amantissimo patri et domino EUGENIO, Dei gratia summo Pontifici, BERNARDUS Clarae-Vallensis vocatus 0445B abbas, modicum id quod est.

1. Parcat vobis Deus: quid fecistis? Faciem hominis verecundissimi confudistis; et cujus laus est 0446A in Ecclesia, ipsum in facie Ecclesiae humiliastis. Laetificastis omnes inimicos ejus: sed quantos vos contristasse putatis? Non est modus condolendi, quia amicorum non est numerus. Dilectus a Deo et hominibus, grandis criminis luit poenas, nullius convictus, nullius confessus. Tenemus Phinees, sentimus zelum; Israelites perfoditur, sed non cum Madianitide. Imponitur ei quod Regem coronavit ; sed in hoc non existimat excessisse se tenorem privilegiorum suorum. Objicitur quod scienter divina praesumpserit celebrare in ecclesia interdicta: negat. Suo tempore probabitur illud, purgabitur istud. Esto tamen: putemus omnia constare, quaecumque in absentem adversariis ejus licuit, aut libuit loqui. Debuitne hoc solo excessu, cujus caetera 0446B laudabilia exstiterunt, tam dure feriri, tam severe animadverti? Semel excessisse, etiam virtus poterat reputari, si de vestro, non de vultu inimicorum ejus 0447A judicium prodiisset. Deinde quid in arcto illo fieri oportebat? Dies celebris, solemnis curia, juvenis rex; et, quod his majus est, Dei negotium, de Jerosolymitana scilicet expeditione, propter quod omnes convenerant; prorsus haec omnia Missarum, et coronae regiae solemnis debitique honoris frustrationem nullatenus admittebant. Sed nec ipsi Bituricensi archiepiscopo omnino expediebat, ut honor Regis per eum impediretur.

2. Quae cum ita se habuerint, aestimamus locum misericordiae non deesse, ubi tanta necessitas typhum excusat contumaciae. Numquid potestatem habetis tantum percutere, et nequaquam sanare! Nostis qui dixerit: Percutiam, et ego sanabo (Deut. XXXII, 39). Absit ut cujus tenetis vicem, non usurpetis 0447B et vocem, vocem praecipue pietatis. Ergo sola hac vice redeat sagitta Jonathae retrorsum, et si necesse fuerit, in me magis mittatur. Tolerabilius, fateor, habuissem, interdici mihi Missarum celebrationem, quam archiepiscopo Pallii usum. Est etiam quod non mediocriter vestro pio rigori obviat in hac parte, quod filio vestro regi Ludovico possit hinc non parvae offensionis et irritationis occasio dari, cum ipse sibi tota mali hujus videatur esse occasio. Quod plane tempore isto non expedit: ne bonum, 246 quod vestro hortatu bono et magno animo coepit, dignum (quod absit) non habeat exitum, si in scandalo et animi perturbatione hoc egerit. De caetero mandastis et obedivi, et fecundavit obedientiam praecipientis 0447C auctoritas. Siquidem annuntiavi et locutus sum, multiplicati sunt super numerum. Vacuantur urbes et castella, et pene jam non inveniunt quem apprehendant septem mulieres virum unum, adeo ubique viduae vivis remanent viris.

EPISTOLA CCXLVIII. AD EUMDEM. Praemonet Pontificem, ne Sagiensi, quantumvis supplici, reditum in episcopatum molienti, faciles aures praebeat.

1. Non est mihi, more multorum, prooemiis uti ad vos, ambituve verborum: a re ipsa incipio. Homo fallax venit ad vos, credo ut fallat; sed absit ut vos. Hoc enim non nisi in multorum discrimen, 0447D idque maximum posset accidere. Semper quidem, sicut fallere malum, ita falli a malo est plerumque et malum. Sed interest quis et in quo fallatur. Quanto vestra potestas et dignitas major, tanto ea 0448A quae vobis forte subreptio fit, non modo periculosior, sed et turpior est, praesertim in ecclesiasticis causis. Si verbi gratia, Sagiensis haec vulpecula fraudulenta, concinnans dolos vobis, sicut callide cogitat illudere, poterit et ad vineam Domini sabaoth, quam brevi tempore parte non modica demolita est, vestra auctoritate redire; quanta putatis malignitate de caetero saevituram? Heu! quod reliquum est, devorabit. Nempe qui venit vulpecula, redibit leaena: et in quosque, tam cleri, quam populi, non jam calliditate utetur, sed crudelitate. Vigilandum itaque adversus astutiam, ne ad tantam saevitiam denuo prorumpere possit.

2. Non ergo vos moveat hominis facies miseranda, vilis habitus, vultus supplex, demissa supercilia, 0448B verborum humilitas: sed nec ipsae quidem lacrymulae, currentes, ut aiunt, ad nutum ejus, doctae mentiri. Haec omnia in facie sunt: et scitis qui dixerit, Nolite secundum faciem judicare (Joan. VII, 24). In his atque similibus forma pietatis existit, sed non semper et virtus. Vestimenta ovium sunt haec, frequenter, sicut designavit Dominus, usurpata a lupis in stragem maximam ovium, dum non se abscondunt, quoniam illi abscondite veniunt (Matth. VII, 15). Inde est quod aliqui etiam ex nostris pro eo scripserunt, talibus circumventi mendaciis, parum advertentes quod a Sapiente sapienter ac veraciter dicitur: Est qui se humiliat nequiter, et interiora ejus plena sunt dolo (Eccli. XIX, 23). Vos ergo non attendatis ad verba ejus, neque ad corporis gestus: 0448C opera interrogate. A fructibus ejus cognoscetis eum. Multa et gravia dicuntur de eo: dicentur et in eum, si est qui quaerat et judicet. Nolo dicere omnia quae audivi. Nec enim omnibus credendum est, sed nec omnibus decredendum. Unam pono breviter meam conjecturam: certine aliquid habeat, vos judicabitis. Cur datos sibi judices declinavit? Si personas causatur, non erant suspecti. Si loci importunitatem; erat hoc in terra sua, et in cognatione sua, ubi et expensis paucis, et itinere non longo, facile et absque labore totum negotium poterat explicari. Restat proinde nihil aliud suspicandum, quam fugisse hominem subdolum accusantium multitudinem, qui extra patriam eum minime prae inopia sequi possent. 0448D Gratias agimus domino Lexoviensi, qui zelo domus Domini tactus, nec marsupio pepercit, nec corpori. Bonus 247 frater, cui studium est semen defuncti fratris suscitare. Gratias et vos agite illi, quia 0449A vestro quoque nomini haec ejus cura non parum conferre videtur: qua fit ut convincatur malignus, et sic dejiciatur; quae est gloria vestra.

EPISTOLA CCXLIX. AD EUMDEM. Priorem Casae-Dei, electum in episcopum Valentinensem, uti dignum commendat.

Si rebus raritas pretium facit, nil in Ecclesia pretiosius, nil optabilius bono utilique pastore. Nempe rara avis est ista. Proinde sicubi talis interdum reperiatur, et occasio detur, confestim 0449B Mirum si bonus non fuerit ad opus ad quod assumitur. Scire vultis unde id sperem? Boni hoc volunt, nec potest bonus non esse qui bonis placet. Nec minus validum argumentum mihi videtur quod bonus sit, si malis e regione displiceat. Decet Sanctitatem vestram votis assentire bonorum: ne si ab isto forte resilire contingat, alium quem nolletis, studio et consensu pravorum contingat recipere.

EPISTOLA CCL. AD BERNARDUM PRIOREM PORTARUM. Repulsam fratris Natalis in episcopum electi non debuisse tam moleste ferri a Religiosis. Id sua opera factum non esse. Veritum forte Papam, ne juvenilis aetatis vitia nunc demum calumniae paterent.

Reverendissimis patribus et dominis amantissimis, 0449C BERNARDO priori Portarum, et sanctis qui cum eo sunt, BERNARDUS Clarae Vallis vocatus abbas, salutem in Domino.

1. Ex quodam Beatitudinis vestrae rescripto comperi, scripsisse me aliquid, quod me indicaret commotum, vosque istud non parum metuere. Verum id frustra. Non est quod a puero vestro timendum sit vobis, reverendissimi patres, qui vos in veritate diligo ut amicos, et suspicio ut sanctos. Nisi forte non me, sed mihi paterno timuistis affectu, quod motus vobis viderer non ex ratione; aut si ex ratione, forte plus quam oporteret. Motus, fateor, fui, sed pro vobis, non contra vos, atque id tenuiter satis: si et hoc temere, sed non temere confiteor adversum me injustitiam meam, et vos remittetis 0449D temeritatem peccati mei. Ignoscite mihi: sic sum, zelus domus vestrae comedit me. Non patior plane, quod in me est, decolorari tantae specimen sanctitatis: 0450A nam corrumpi posse, absit ut verear. Prorsus autem displicet in pulcherrimo corpore non solum morbus, sed et naevus. Non plane bonus color, si sanctorum quispiam anxie ferre abjectionem suam videatur, de qua etiam et non gaudere, et non gloriari, minus est a perfecto. Porro in proposito perfectionis apparere imperfectum, naevus est. Ergo hic color mihi in fratre Natali displicuit. Quid enim, 248 etsi castum id fuerit coram Deo? Nempe oportet providere bona etiam coram hominibus.

2. Sed dicitis: Non ipse graviter tulit, sed nos. Ad idem revertitur. Iterum dico quod sentio. Cur vobis grave fuerit, non video, nisi quia ipsi grave esse sensistis. Vos judicate, an hoc eum decuerit, praesertim in novitate vitae. Nam ante hanc (ut salva 0450B ejus pace dixerim) non caruit hac nota: an vero nec culpa, suae ipsius conscientiae relinquendum est. Et quid si forte hoc cogitavit [al. judicavit] dominus Papa: cum, sicut dicitis, electioni ejus assentire renuerit? Veritus quippe, ut aestimo, linguas obtrectatorum, vetuit festinatam novi eremitae promotionem: ne, ut dixi, lingua maliloqua dicere posset, hunc esse, quem semper optaverat, eremi fructum. Verumtamen quidquid dominus Papa intenderit, sive hoc, sive aliud, me ignorasse sciatis illud ejus consilium: ne quis dicat quod meo instinctu id fecerit. Nam quod ad me pertinet, mihi decretum est, ubi opportune possem, non solum non impedire, sed etiam totis viribus, et ambabus, ut 0450C dicitur trahere manibus, ubi de gratia, quae in eo est, Deo fructificare valeret. Quis dabit mihi homines litteratos et sanctos in Ecclesiis Dei praeesse pastores, si non in omnibus, certe in pluribus, certe in aliquibus saltem? Quid enim si juvenis aliqua olim juveniliter egisse memoratur? Vetera transierunt, nova facta sunt omnia. Consepultus est iterum Christo per eremi baptismum: ego olim sepulta vitia retractabo?

3. Jam quod abbas Caziacensis sive Trecensis dure dicuntur scripsisse vobis, omnino, cum audivi, dure accepi, et cum accepero tempus, non dissimulabo, quantum quidem charitas postulabit, et familiaritas, quae mihi pro eorum religiositate ad ipsos est. Deo autem gratias, qui dedit vobis non 0450D vinci a malo, sed vincere in bono malum, quia non respondistis eis malum pro malo, aut maledictum pro maledicto. Porro illas, quas ad me adversus 0451A praefatos abbates ante scripseratis litteras, nec studio nec voluntate mea ad ipsorum notitiam pervenisse sciatis. Et de his satis.

4. Tempus est ut non obliviscar mei. Clamat ad vos mea monstruosa vita, mea aerumnosa conscientia. Ego enim quaedam chimaera mei saeculi, nec clericum gero, nec laicum. Nam monachi jamdudum exui conversationem, non habitum. Nolo scribere de me quod vos per alios audisse existimo, quid actitem, quid studeam, per quae discrimina verser in mundo, imo per quae jacter praecipitia. Si quominus audistis, precor ut inquiratis, et secundum quod audieritis, et consilium impendatis, et orationum suffragia.

EPISTOLA CCLI. AD DOMINUM EUGENIUM PAPAM. Balmenses monachos pro merito punitos in gratiam recipi cupit, et cum Aeduensibus conciliari.

Amantissimo patri et domino EUGENIO, Dei gratia summo Pontifici, frater BERNARDUS Clarae-Vallis dictus abbas, modicum id quod est.

Balmenses monachi graviter deliquerunt, sed non impune. Vobis pro hoc ipso laus et gratiarum actio ab universa debetur Ecclesia, quia non siluistis, non dissimulastis, non quievistis. Efferbuistis ut 249 debuistis: percussistis, sed ut sanaretis. Quod si obliviscatur misereri dominus, et contineat in ira sua misericordias suas, unde sanitas? Fiducialiter proinde post judicium misericordiam praestolamur, 0451C ut misericordiam et judicium cantemus Domino. Scimus, scimus, non deviabit Vicarius a vestigiis ejus cujus vicarius est; nimirum cum ille dicat: Qui mihi ministrat, me sequatur (Joan. XII, 26). Dicit autem de illo propheta: Quis scit si convertatur et ignoscat Deus, et relinquat post se benedictionem! (Joel. II, 14.) Hanc de vestris quoque posterioribus audacter exigimus. Alioquin non decet ut perdatis innocentem cum impio. Etenim qui malum fecerunt, facti de medio sunt. Quid restat, nisi ut reliquiae salvae fiant? Quidni salventur qui obedierunt vobis, qui obedierunt praedecessori vestro? Paulum loquor, qui aiebat: Auferte malum ex vobis (I Cor V, 13). Itaque miseremini illis, et non praejudicet 0452A iniquitas sceleratorum justitiae innocentium. Haec dico, quia causa est eis cum Aeduensibus in praesentia vestrae Majestatis, et timent ne noceat sibi iniquitas aliorum. Sane id praecipue obsecramus, ut concordiae et paci ipsorum operam detis. Utrisque siquidem bene volumus, atque ita utrisque credimus expedire.

EPISTOLA CCLII. AD EUMDEM, PRO EBORACENSI. Sententiam, contra Eboracensem jam olim ab Innocentio latam, tandem exsecutioni mandari postulat, ne mala ejus opera dissimulanti Pontifici imputentur.

Saevit frustrata ambitio, imo desperata furit. Currit 0452B ad laqueum homo perditionis, et debitam jam olim in se sententiam damnationis accelerat. Vel nunc manifesta sunt peccata ejus, praecedentia ad judicium. Anticipat manum succisoris arbor maledicta et spinosa, et cunctantem securim in semet provocat. Heu! quam justius illa jamdudum cecidisset (al. excidisset], quam sancti illi, quos contra jus et fas male stando dejecit? Etenim si non staret, stantes minime dejecisset. Et illi quidem in innocentia sua, et pro innocentia corruerunt, multo melius stantes: sed sanguis innoxius de manu illorum procul dubio requiretur, qui vires furtivas tam noxiae arbori, ne statim corrueret, ministraverunt. Clamat contra eorum capita sanguis sanctorum de terra, 0452C quorum animae in manu Dei sunt, et non tanget eos tormentum malitiae. Verumtamen viscera mea erant: effusa sunt; non recipio de verbis consolationem. Etsi possent esse qualicumque solatio sive 250 remedio, deficiunt tamen prae dolore, moerore praecluduntur, interrumpuntur singultibus. Unum tamen ipsumque extremum, quod utique magis scribere, quam proloqui possum, adhuc audite, vel potius legite. Si adhuc steterit, proh dolor! verendum, ne ipsius status sit vester casus, dum quidquid adjecerit, utpote mala arbor, quae non potest nisi malos fructus facere (Matth. VII, 18), non illi jam, sed vobis merito imputetur.

EPISTOLA CCLIII AD ABBATEM DE PRAEMONSTRATO. Asperioribus Praemonstratensium litteris placide respondet, recensens sua in eos beneficia. Refellit quoque singula querelarum capita, constantem se ipsis amicum fore professus.

1. Audivi auditionem vestram, et timui. Scribitis enim contra me amaritudines: absit autem ut tam rationabiliter quam terribiliter. Quid peccavi? an quod vestram personam semper amavi, vestrum Ordinem fovi, et promovi semper, quod in me fuit? Fidem, si verbis non habetur, opera faciunt. Ut quidem mea mihi conscientia respondet, ego a vobis debui commendari. Sed quia contraria potius loqui et scribere libet, dabo ego voci meae vocem virtutis ex factorum testimonio. Id quidem grave. Videar improperare 0453B beneficia, quod utique non decuerat. Ut minus sapiens faciam, vos me cogitis. Cui unquam vestrum, sive vestrorum nostra opera opus fuit, et 0454A defuit? Primo quidem locus ipse Praemonstrati, in quo degitis, noster fuit, et nostro munere habuistis . Nam nobis frater Wido (hoc nomen primi incolae loci) per manum episcopi ante donaverat. Deinde quod hi de Bello Loco vobis se associaverunt, nostri potissimum studii fuit. Apud Jerosolymam rex Balduinus, dum adhuc viveret, locum Sancti-Samuelis donavit nobis, et mille aureos simul, de quibus aedificaretur: vos dono nostro et locum habetis, et aureos habuistis. Apud Virdunum pro ecclesia beati Pauli, ut eam vos haberetis, quantum laboraverim, multi norunt: et quantum profecerim, ipsi sentitis. Si quominus recognoscitis vos, exstant epistolae nostrae ad beatae memoriae papam Innocentium, hujus rei veri judices, 0454B et quasi vivi testes. Illis de Septem-Fontibus locum quem primum inhabitaverunt (Francevals nomen ei) nos contulimus.

0455A 2. Propter quod horum vultis recedere ab amicis? Numquid redditur pro bono malum, quia minamini violare pactum, valedicere paci, societatem deserere, 251 scindere unitatem? Sed esto. De bono opere non me lapidatis, sed de injuria, quod fratrem Robertum, cum esset de vestra professione, susceperim, habitum ei monachicum tradens. Non inficior, apud nos est. Putaveram autem me super hoc satisfecisse vobis, cum susceptionis illius rationem, ordinem, necessitatem, viva et veridica voce exposui, idque non semel. Quia vero necdum quiescitis, non erit mihi pigrum rescribere quod responderam, quando vobis durum non est repetere quod excusaveram.

3. Minime ergo praedictum fratrem Robertum aliquando, 0455B ut a vobis exiret, sollicitavi: magis autem a multis annis id cupientem, non semel, sed saepe compressi. Quonam denique modo suspectus haberi possum, quod fratrem Robertum subduxerim vobis, cujus consilio et hortatu magistrum Othonem habetis? Si nescitis, ipsum interrogate: si bene novi hominem, non negabit, Possem et alios forsitan non paucos nominare, sive conversos ad vos, sive reversos: quos hodie non haberetis, nisi a nobis suasi fuissent, vel coacti. Parco autem, non inops materiae, sed verecundiae satisfaciens dives. Inveni ego in claustris vestris, qui ad verbum praedicationis nostrae compuncti et conversi ad nos venire disposuerant: cum ecce sollicitantibus vestris retrahentes pedem, 0455C recepti et retenti sunt in Ordine et habitu vestro. Postmodum vero, remordente eos conscientia, exire voluerunt: et, ni fallor, exissent, nisi nostro firmarentur non assensu tantum, sed et hortatu.

4. Sed jam audite (quia iterum vultis audire) quomodo tandem fratrem Robertum receperim. Dominus papa praecepit, nempe rogatus ab illo et ejus amicis. Dicebat vestrum sese et abbatis ejus assensum prece sua obtinuisse, ne quis dicat quod praecepto extorsit. Negatis: quid ad nos? ipse viderit. Si vobis summum et sanctum Pontificem falsitatis arguere libet, ignoscite nobis: quia nos tantae sanctitati non credere, et tantae majestati non obedire nefas ducimus. Quanquam et venerabilis abbas Godescalcus, qui de vestris est (nam is a domino 0455D Papa ad vos hujus rei gratia fuerat destinatus), non plane negaverit reportasse se a vobis, et liberam fratris emancipationem, et vestram ipsius spontaneam concessionem (al., male, consessionem].

5. Jam de fratre Fromundo non est quod nos lacessatis, eum nequaquam eum sine voluntaria abbatis sui concessione receperim: quod quidem nec vos latuisse amara illa epistola demonstrat in qua nobis de sola capituli non exspectata conniventia 0456A calumniam struitis. Quasi vero vel in mutua nostra conventione id prohibitum fuerit: vel emancipatio filii ad capitulum, et non potius ad solum spectet abbatem.

6. Adjicitis et de domo quadam fratrum vestrorum de Basso-Fonte, quod eam nos de medio tulimus, licet extra statutos terminos constitutam. Atque utinam priusquam nos argueretis, eosdem interrogassetis fratres, non solum quis eam de medio tulerit, sed etiam qua de causa. Neque enim celassent vobis, ut confidimus, hujus rei veritatem. Caeterum audite eam nunc vel a nobis, ac deinde, si ita placet, eos interrogate. Coeperant aedificare locum, ubi aliquas e sororibus suis constituerent, longe quidem ab abbatia sua, in confinio autem duarum grangiarum domus nostrae et prope pascua ovium 0456B nostrarum. Rogavimus eos tanquam amicos, et quibus forte non inutiles fuissemus, ne seminarium scandali, et dissensionum fomitem suis pariter et nostris pararent, posteris relinquendum. At illi nihilorminus aedificabant. Haec fuit tota violentia nostra: sic nos de medio tulimus domum illam. Inexcusabiles sumus, si rogare, vim irrogare est

252 7. Revera episcopus (quod negandum non est) indignatus, non modo quod oratorium in suo episcopatu, sed et quod domum in fundo ecclesiae et terra feudi sui aedificare se inconsulto praesumpissent coepto intervenit operi, quamvis frustra; nam nec vetiti ab eo destiterunt. Exinde transeunti mihi per terram illam, is qui tunc erat abbas, Bassi-Fontis 0456C occurrens, indicavit quod ab aedificatione cessassent. Verumtamen non tam propter nos, sicut ex ejus relatione cognovi, quam propter militem illum, qui terram eis visus dedisse gravabat eos in multis, ita ut de eo plurimum quererentur. Quamquam etsi pro sola charitate nostra id voluntarie dimisissent, nec religionem eorum dedecuisset, nec immeritis forsitan praestitisse beneficium viderentur. Miror sane unde haec tandem querela emerserit, cum et abbas ille in bona, nisi fallor, et devota erga nos voluntate praesentem finierit vitam: et qui substitutus est ei, frequenter et familiariter conveniens nos in necessitatibus suis, nullam nobis querimoniae hujus aliquando fecerit mentionem. Denique et in eadem postea domo humanissime susceptus hospitio, nihil 0456D hinc ab ipso abbate, vel alio quoquam audivi. Sed et vobiscum in Clara-Valle postmodum praesens fuit abbas, et nuperrime Barri, jam instante capitulo vestro, unde litterae illae querulae, ne dicam calumniosae, venerunt: et nec hic, nec ibi super hoc, sive ab eo, sive a vobis, vel tenuiter quidem memini me fuisse conventum.

8. Praeterea causamini, quod quomunculam fratrum vestrorum de Brena conversus Igniacensis combassit. 0457A O domunculam! nempe umbraculum quoddam ramorum erat, ubi sederet frater, qui stantes adhuc in agro segetes custodiret. Neque hoc combustum malitia, sicut fideli relatione cognovimus: sed quod positum in agro quodam fratrum Igniaciensium, terram occuparet, quam excoli oportebat. Denique vix uno taxata est nummulo domuncula haec: et abbati de Brena ita jam, nisi fallimur, super hoc satisfactum, ut omnino nec queratur, nec habeat unde queratur. Si quominus, ubi id nos rescire feceritis, parati sumus ad omnem satisfactionem. Sic et de abbate Longi-Pontis, ubi primo querelam vestram accepimus, quod inter terminos vestros domum vellet aedificare, prohibuimus eum: et jam credimus destitisse. Sin autem; et id fiet, ubi 0457B factum non esse noverimus.

9. Super omnia plangitis, quod ecclesiam Sancti Foillani, quae de Ordine vestro est, abbas noster de Villari fecerit imbanniri [id est interdici]. At forte justius vobis fratris et coabbatis vestri de praedicta domo Sancti Foillani incredibilis obstinatio, quam summi Pontificis justissima [al. reprehensibilis] animadversio displiceret. Novi siquidem, quod multis vestrorum ipsius abbatis animositas displiceat graviter: mirum valde, si non etiam vobis. Ita ergo dico vobis, huic indignamini: siquidem ipse est, cujus aut cupiditas, aut contumacia fratribus vestris divina fecerit officia interdici. Et quidem prolixum est hoc negotium, et difficile esset 0457C universa ejus subterfugia epistolari brevitate concludi: causam tamen interdicti quam breviter intimabo. Post duas aut plures conventiones pacis, post definitivam sententiam judicii, juxta mandatum capituli vestri per vestros et nostros abbates promulgatam, accitus demum episcopus Cameracensis, ad cujus parochiam locus Sancti Foillani pertinere cognoscitur, cum videret abbatem obstinato animo omnia violare, etiam sententia eum ecclesiastica cogere voluit, ut dicebat. Ille vero, ut redimeret tempus, summi Pontificis audientiam appellavit. Ventum est ante eum: qui postquam testimonio tam vestrorum abbatum, quam aliorum religiosorum 253 indubitanter agnovit abbatem Sancti-Foillani non solum resilire a compositionibus, sed et judicio 0457D contraire, ecclesiam ejus imbanniri jussit, donec satisfecisset. Demum rogastis tam vos, quam ipse domnum Cisterciensem, et nos; multisque tam vestris, quam vestrorum precibus extorsistis, praesente etiam ipso episcopo, qui promulgandae sententiae interdicti mandatum acceperat, ut provideretur adhuc forma aliqua pacis. Absente abbate de Villari, tractata compositio, dictumque episcopo est, ut si 0458A vel ipsam observaret, abbas Sancti-Foillani abstineret ab interdicto. Discedens autem nec illam tenuit, sed domum, quam et judicii sententia, et compositiones omnes diruendam esse definierant, ita ut semel etiam diruta jam fuisset, atque interim contra conventionem et judicium reaedificata; hanc, inquam, et tenuit, et tenet, et alteram quoque superaedificavit. Quidni exsequeretur episcopus mandatum apostolicum, quod acceperat de promulganda sententia interdicti, praesertim addita praevaricatione? Ego tamen sperans tandem aliquando vincere in bono malum, eamdem sententiam differri feci usque ad octavas Epiphaniae, si forte interim vir ille recogitaret, ut vel formam judicii exsequeretur, vel compositionem aliquam observaret. Atque utinam 0458B sic contingat, et faciat Deus pacis, ut requiescat super illum pax nostra!

10. Cum haec ita se habeant, non est quod de nobis queri debeatis: cum justius nos de vobis, ut apparet, queri possimus. Reliquum est ut diligentes vos diligatis, praesertim solliciti servare unitatem spiritus in vinculo pacis: illo, inquam, vinculo, quod inter nos et vos causa pacis charitatisque firmatum est, utiliter quidem, et non minus forsitan vobis quam nobis. Si rumpendum decernitis, non expedit quidem, sed nec licere ullatenus puto. Nempe ubi communis est causa, personae reatus praejudicare non deberet, etsi vera essent quae in nos dicitis. Ego autem, fratres, quidquid faciatis, decrevi semper 0458C diligere vos, etiam non dilectus. Occasiones quaerat, qui vult recedere ab amico: mihi studii est, et erit, nec cuiquam amicorum justam in me discessionis causam dare, nec scrutari in alio: quod hoc quidem fictae, illud vero neglectae amicitiae sit. Et quia secundum prophetam glutino bonum est (Isa. XLI, 7); solvere, vel potius abrumpere vos poteritis, sed non me. Adhaerebo vobis, etsi nolitis: adhaerebo, etsi nolim ipse. Olim me alligavi forti vinculo, charitate non ficta, illa quae nunquam excidit. Cum turbatis ero pacificus, conturbantibus quoque dabo locum irae, ne diabolo dem. Vincar jurgiis, vincam obsequiis. Invitis praestabo, ingratis adjiciam, honorabo et contemnentes me. Et nunc tristis est anima 0458D mea quod quacunque occasione offenderim vos; eritque tristis, usquedum vestra indulgentia relevetur. Si tardaveritis, ibo, et excubabo pro foribus; perseverabo pulsans, instabo opportune, importune, donec vel merear, vel extorqueam benedictionem. Plus quam medium hiemis transiit jam, et tunicam nostram [id est charitatem] usque adhuc frustratus exspecto.

254 EPISTOLA CCLIV. AD ABBATEM GUARINUM ALPENSEM. Laudat in sene abbate studium reformandi Ordinis. Temporis brevitatem non obsistere studio perfectionis. In vita spirituali semper proficiendum, nunquam standum.

Reverendo Patri, et omni veneratione digno, domno abbati Alpensi GUARINO, et universis ejusdem loci fratribus, frater BERNARDUS, vestrae sanctitatis servus, de bono in melius semper proficere.

1. Revera nunc in te, Pater, experior quod in sacris Litteris legisse me memini: Cum consummatus fuerit homo, tunc incipit (Eccli. XVIII, 6). Jam seni requies, jam corona debebatur emerito: et ecce 0459B tanquam novus in Christo miles, nova iterum tibi excitas bella, provocas adversarium; et rem fortium praesumis fessus senex, dum ad iterandum certamen, antiquum hostem, etiam quodammodo invitum compellis. Enimvero dum praeter morem tuum, tuorumque praedecessorum traditiones, divinitus inspiratus ecclesias et ecclesiastica beneficia relinquis; synagogas Satanae, id est cellulas extra coenobium, in quibus tres, vel quatuor fratres sine ordine, sine disciplina habitare solent, destruis; feminas a monasterio arces, caeterisque pietatis ac disciplinae bonis studiosius invigilas solito: quid aliud primus et maximus ille peccator, nisi videbit et irascetur, dentibus suis fremet 0459C et tabescet? Sed quae cura? E contra tu in ejus confusione et tua consolatione cantabis Deo tuo: Qui timent te, videbunt me et laetabuntur, quia in verba tua supersperavi (Psal. CXVIII, 74). Nec timendum quod succumbat hosti, qui nec cedit aetati. Vincit annos animus, et frigente jam corpore fervet sanctum in corde desiderium; artubusque fatiscentibus, durat tamen incolumis propositi vigor, nec sentit rugosae carnis infirma spiritus promptus. Nec mirum. Utquid enim metuat veterani domicilii ruinas, qui fabricam spiritualem videt in dies in sublime consurgere, proficere in aeternitatem? Certus namque est, si terrestris domus ista dissolvitur, quod aedificationem habet ex Deo, domum non manu factam, aeternam in coelis (II Cor. V, 1).

0459D 2. Sed dicet aliquis: Quid si morte praeventus fuerit homo, necdum videlicet spirituali aedificio consummato? Perfectus quippe non habet quo proficiat: et qui proficit, eo ipso quo proficit, perfectus non esse convincitur. Est quod securi de illo plena fide respondeamus. Dicemus nempe: Consummatus 0460A in brevi, explevit tempora multa (Sap. IV, 13). Bene multa, qui universa complectitur. Quomodo enim non explevit omnia tempora, qui transiit ad aeternitatem? Quanta sane tempora non longaevitate, sed longanimitate; hoc est, non annorum serie, vel dierum numero, sed mentis devotione, et inexstinguibili semper proficiendi desiderio percurrere potuit, tanta sibi in meritis non immerito vindicavit. Retinet quippe virtute, quod amisit in tempore. Porro vera virtus finem nescit, tempore non clauditur. Unde est, illud: Charitas nunquam excidit (I Cor. XIII, 8); et item: Patientia pauperum non peribit in finem (Psal. IX, 19); et: Timor Domini sanctus permanet in saeculum saeculi (Psal. XVIII, 10). Nunquam justus arbitratur se comprehendisse 0460B (Philipp. III, 13): nunquam dicit: Satis est, sed semper esurit sititque justitiam: ita ut si semper viveret, semper, quantum in se est, justior esse contenderet, semper de bono in melius proficere totis viribus conaretur. Non enim ad annum vel ad tempus, instar mercenarii, sed in aeternum divino se mancipat famulatui. Audi denique vocem justi: In aeternum non obliviscar justificationes tuas, quia in ipsis vivificasti me; et 255 rursum: Inclinavi cor meum ad faciendas justificationes tuas in aeternum (Psal. CXVIII, 93, 112). Non igitur ad tempus. Proinde justitia ejus manet, non aliquanto tempore, sed in saeculum saeculi (Psal. CXI, 3). Sempiterna itaque justi esuries sempiternam meretur refectionem: et licet in brevi consummetur 0460C pro tempore, judicatur tamen explesse tempora multa pro virtutis perpetuitate.

3. Quomodo denique temporis brevitas bonorum praejudicet perpetuae devotioni, quae pertinacem reproborum malitiam excusare non sufficit? Ob hoc enim procul dubio inflexibilis et obstinatae mentis punitur aeternaliter malum, licet temporaliter perpetratum, quia quod breve fuit tempore vel opere, longum esse constat in pertinaci voluntate: ita ut, si nunquam moreretur, nunquam velle peccare desineret; imo semper vivere vellet, ut semper peccare posset. Proinde potest et de isto per contrarium itidem dici: Consummatus in brevi, explevit tempora multa; quod merito multorum, imo omnium temporum receperit vicem, qui nullo tempore 0460D malam voluerit mutare intentionem [al. voluntatem]. Itaque indefessum proficiendi studium, et jugis conatus ad perfectionem, perfectio reputatur.

4. Quod si studere perfectioni, esse perfectum est; profecto nolle proficere, deficere est. Ubi ergo sunt qui dicere solent: Sufficit nobis, nolumus esse meliores 0461A quam patres] nostri? O monache, non vis proficere? Non. Vis ergo deficere? Nequaquam. Quid ergo? Sic mihi, inquis, vivere volo, et manere in quo perveni; nec pejor fieri patior, nec melior cupio. Hoc ergo vis quod esse non potest. Quid enim stat in hoc saeculo? Et certe de homine specialiter dictum est: Fugit velut umbra, et nunquam in eodem statu permanet (Job XIV, 2). Ipse denique hominis saeculique Auctor, quandiu in terris visus est, et cum hominibus conversatus est, nunquam [al. nunquid] stetit. Et quidem, teste Scriptura, pertransiit benefaciendo et sanando omnes (Act. X, 38.) Pertransiit autem, sicut non infructuose, ita non remisse, non pigre, non lento gressu; sed, quemadmodum item de ipso scriptum est: Exsultavit 0461B ut gigas ad currendam viam (Psal. XVIII, 6). Porro currentem non apprehendit, qui et ipse pariter non currit. Et quid prodest Christum sequi, si non contingat consequi? Ideo Paulus aiebat: Sic currite ut comprehendatis (I Cor. IX, 24). Ibi tu, Christiane, fige tui cursus profectusque metam, ubi Christus posuit suam. Factus est, inquit, obediens usque ad mortem (Philipp. II, 8). Quantumlibet ergo cucurreris, si usque ad mortem non perveneris, bravium non apprehendis. Bravium Christus est. Quod si illo currente tu gradum sistis, non Christo appropias, sed te magis elongas; timendumque tibi est quod ait David: Ecce qui elongant se a te, Domine, peribunt (Psal. LXXII, 27). Itaque si proficere currere est: 0461C ubi proficere, ibi et currere desinis; ubi vero [al. ubi ergo] non currere, ibi et deficere incipis. Hinc plane colligitur quia nolle proficere, nonnisi deficere est.

5. Vidit scalam Jacob, et in scala angelos, ubi nullus residens, nullus subsistens apparuit; sed vel ascendere, vel descendere videbantur universi (Gen. XXVIII, 12): quatenus palam daretur intelligi, inter profectum et defectum in hoc statu mortalis vitae nihil medium inveniri; sed quomodo ipsum corpus nostrum continue aut crescere constat, aut decrescere, sic necesse sit et spiritum aut proficere semper, aut deficere. Interest tamen, quod nequaquam juxta ordinem corporalium vicissitudinum etiam spiritus sua vel incrementa capit, vel patitur 0461D detrimenta. Nam semper in robusto et vegeto corpore animus mollior atque tepidior jacet; et rursum in corpore debili et infirmo fortior viget promptiorque spiritus. Quod se utique in se expertum contestans Apostolus, Quando infirmor, inquit, tunc fortior sum: sed et libenter gloriatur in infirmitatibus suis, Ut inhabitet in me, ait, virtus Christi (II Cor. XII, 9, 10).

256 6. Quod quidem sic astruimus exemplis, ut 0462A probemus et oculis, dum in te, pater, manifestum fit nobis quod dicitur: cujus quippe et si homo exterior corrumpitur, sed interior renovatur de die in diem (II Cor. IV, 16). Unde etenim tantus ardor innovandi ordinis, nisi ex renovatione mentis? Sic bonus homo de bono thesauro suo profert bona (Matth. XII, 35); sic arbor bona fructus bonos facit (Id. VII, 17). Primi et purissimi fructus tui. Sed quaenam arbor hos protulit: nisi puritas cordis? Alioquin quando impurus animus tanto studio Regulae inquireret eligeretque puritatem? Nec de turbido fonte limpidus emanat rivus, nec de sordida mente munda cogitatio. Intus est procul dubio, intus est quod delectat: et ex illa plenitudine intrinseca erumpit totum quod foris exuberat: atque 0462B in mente fulget, quod sic placet in opere.

7. Sequimini, filii, patrem: imitatores ejus estote, sicut et ipse Christi. Dicite: In odore unguentorum tuorum curremus (Cant. I, 3): siquidem bonus odor Christi est in omni loco (II Cor. II, 14). Nam ut taceam de vobis, qui praesentes cominus percipitis fragrantiam; tanta ad nos usque, qui longe absumus, ex studiis ejus bonis pervenit hujus suavissimae respersionis ubertas, ut nobis certissime fiat odor vitae ad vitam. Puto quod et in coelestibus jam persenserint odorem suavitatis, et quadam solito festiviori exsultatione decantent: Quae est ista quae ascendit per desertum, sicut virgula fumi, ex aromatibus myrrhae et thuris, et universi pulveris pigmentarii? (Cant. III, 6); et illud: Emissiones tuae 0462C paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus (Cant. IV, 13). Quicunque inter vos hunc in coelis jubilum non audit, invidet: quisquis hunc non sentit odorem, ut omnium pace dixerim, putet.

EPISTOLA CCLV. AD LUDOVICUM REGEM FRANCORUM. Monet regem, ne concilium hoc tempore Ecclesiae et regno tam necessarium, ipsiusgue regis honori cessurum, impediat.

LUDOVICO, Dei gratia excellentissimo regi Francorum, BERNARDUS Clarae-Vallis vocatus abbas, fidelis suus, salutem a Rege regum, et Domino dominantium, ipsi, et dilectae ejus, et filiis ejus.

1. Regna terrae et jura regnorum tunc sane sana 0462D suis dominis atque illaesa persistunt, si divinis ordinationibus ac dispositionibus non resistunt. Cur, domine, irascitur furor tuus contra Dei electum quem tua quoque sublimitas suscepit, et praeelegit, tibi quidem in patrem, filio autem tuo etiam in Samuelem? Armatur regia indignatio, non plane in extraneos, sed in semetipsam et suos. Non mirum si, juxta Scripturam, Ira viri justitiam Dei non operatur (Jac. I, 20); quae propriae quoque utilitatis, 0463A sed dignitatis, sed salutis facit saepe ut nec manifestum omnibus advertas periculum, sentias damnum. Colligitur concilium. Quid in hoc detrahitur regiae gloriae, regni utilitatibus? Ibi universae Ecclesiae commendabitur ac rememorabitur excellentiae vestrae prompta et specialis devotio, quod regum primus, aut certe inter primos, rabiei persequentium eamdem matrem vestram strenuissime et christianissime defendendo obviastis. Ibi, gloriose, ab ingenti illa multitudine debitae gratiae referentur vobis: ibi a millibus sanctorum orabitur pro vobis et vestris.

2. Alias autem quam sit hoc tempore necessarius conventus episcoporum, nullus ignorat, nisi qui durus corde matris Ecclesiae angustias non attendit. 0463B At calor, inquiunt, nimius est. Quasi nos glacialia corpora habeamus. An corda nobis magis congelata sunt, et nemo est qui, juxta prophetam, compatiatur super 257 contritione Joseph? (Amos VI, 6.) Sed haec alias. Nunc autem ego minimus in regno vestro, sed dignitate, non fidelitate, dico vobis: Non expedit velle impedire tantum et tam necessarium bonum. Nec desunt evidentes causae, quibus id manifestum facere possem, quas et nunc proferre in medium ad manum mihi est, nisi quod sat arbitror dictum sapienti. Tamen si quid ex apostolicae auctoritatis rigore processit, unde se merito esse turbatam celsitudinis vestrae serenitas arbitretur; qualiter hoc ipsum revocetur, aut temperetur, prout oportet ad honorem vestrum, fideles vestri qui aderunt [al. 0463C male, adhaerent] totis viribus enitentur. Inter quos nos quoque, si quid possumus, non dissimulabimus.

EPISTOLA CCLVI. AD DOMINUM PAPAM EUGENIUM. Excitat Eugenium ad suppetias orientali Ecclesiae ferendas; nec abjiciendum animum ob acceptam cladem in amissione civitatis Edessae. Miratur vero se Carnoti in ducem belli electum.

1. Non est leve verbum quod sonuit: triste satis et grave est. Et cui triste? Imo cui non triste? Soli filii irae iram non sentiunt, nec tristantur tristibus, sed laetantur et exsultant in rebus pessimis. De caetero communis tristitia est, quia communis 0463D est causa. Bene fecistis justissimum zelum nostrae gallicanae Ecclesiae collaudando, et corroborando auctoritate litterarum vestrarum. Non est, dico vobis, in causa tam generali et tam gravi tepide agendum, sed ne timide quidem. Legi apud quemdam sapientem: «Non est vir fortis, cui non crescit animus in ipsa rerum difficultate (SENECA, in epist. 22, ad Lucillum).» Ego autem dico, fideli homini magis et inter flagella fidendum. Intraverunt aquae usque ad animam Christi, tacta est pupilla oculi ejus. Exserendus est nunc uterque gladius in 0464A passione Domini, Christo denuo patiente, ubi et altera vice passus est. Per quem autem nisi per vos? Petri uterque est, alter suo nutu, alter sua manu, quoties necesse est, evaginandus. Et quidem de quo minus videbatur, de ipso ad Petrum dictum est: Converte gladium tuum in vaginam (Joan. XVIII, 11). Ergo suus erat et ille, sed non sua manu utique educendus.

2. Tempus et opus esse existimo ambos educi in defensionem orientalis Ecclesiae. Cujus locum tenetis, zelum negligere non debetis. Quale est hoc, principatum tenere, et ministerium declinare? Vox clamantis: «Venio Jerosolymam iterum crucifigi.» (EGESIPPUS, De excid. lib III, cap. 2.) Ad quam vocem etsi alii tepidi, alii et surdi sint; successori Petri dissimulare non licet. Loquetur et ipse: Etsi 0464B omnes scandalizati fuerint, sed non ego (Matth. XXVI, 33); nec terrebitur damnis prioris exercitus, quibus magis resarciendis operam dabit. Numquid ideo non debet facere homo quod debet, quia Deus facit quod vult? Ego vero pro tantis malis, tanquam Christianus et fidelis, meliora sperabo, et omne gaudium aestimabo, quod in varias tentationes incidimus (Jac. I, 2). Revera panem doloris comedimus, et potati sumus vino compunctionis. Quid diffidis, amice sponsi, quasi non more suo vinum bonum servaverit usque adhuc benignus et sapiens sponsus? Quis scit si convertatur et ignoscat Deus, et relinquat post se benedictionem (Joel. II, 14). Et certe sic operari, sic judicare superna divinitas solet: scienti loquor. Quando magna bona mortalibus 0464C provenerunt, quae non magna praevenerint mala? Nam, ut caetera taceam, nonne illud unicum et singulare beneficium nostrae salutis praecessit mors Salvatoris?

3. Tu ergo, amice sponsi, amicum te in necessitate probato. Si triplici illo amore, de quo tuus interrogatus est praedecessor (Joan. XXI, 15-17), tu quoque toto corde, tota anima, 258 tota virtute Christum diligis, ut oportet, nihil reservabis, nihil dissimulabis in tanto periculo sponsae ejus: sed quidquid habes virium, quidquid zeli, quidquid sollicitudinis, quidquid auctoritatis, quidquid potestatis, impendes. Singulare periculum singularem exigit operam. Fundamentum concutitur, et tanquam 0464D imminenti ruinae totis est nisibus occurrendum. Et haec propter vos, fidenter quidem, sed fideliter dicta.

4. De caetero verbum illud quod jam, ni fallor, audistis: quomodo videlicet in Carnutensi conventu (quonam judicio satis miror) me quasi in ducem et principem militiae elegerunt, certum sit vobis nec consilii mei, nec voluntatis meae fuisse vel esse; sed nec possibilitatis meae (quantum metior vires meas) pervenire usque illuc. Quis sum ego, ut disponam castrorum acies, ut egrediar ante facies armatorum? 0465A aut quid tam remotum a professione mea, etiamsi vires suppeterent, etiamsi peritia non deesset? Sed neque hoc meum est vestram docere sapientiam: nostis haec omnia. Tantum obsecro per illam charitatem, qua mihi specialiter debitores estis, ne me humanis voluntatibus exponatis; sed, sicut singulariter vobis incumbit, divinum consilium perquiratis; et operam detis, ut sicut fuerit voluntas in coelo, sic fiat.

EPISTOLA CCLVII. AD EUMDEM, PRO FRATRE PHILIPPO.

1. Est negotium quod caeteris non miscemus, quoniam caeteris amplius tangit et angit nos, et eget singulari propriae precis instantia. Philippus noster cum se exaltavit, humiliatus est: sed cum se humiliavit, 0465B non est exaltatus, quasi utrumque pariter Dominus non dixisset (Math. XXIII, 12). Rigor est, sed sine dispensatione; judicium, sed sine misericordia. Multi (quod negandum non est) sic mensuraverunt: sed nullus ita sibi voluit mensurari. Si autem in qua mensura mensi fuerimus, remetietur nobis (Matth. VII, 2), erit profecto judicium sine misericordia ei qui non fecerit misericordiam. Capax est vester apostolatus rei utriusque, et zeli scilicet et miserationis. Et honor quidem majestatis judicium diligit: sed absit, ut ad praejudicium mansuetudinis. Quanquam dispensator ille, cujus laus est in Evangelio, elegit potius fraudem facere suo domino, quam proximo non misereri. Denique pro centum nunc quidem octoginta, nunc vero quinquaginta 0465C redhibuit. Juste laudatus est, qui domino suo rerum maluit, quam personarum jacturam facere. Et quia dignus est qui sic operatur, mercede sua; uno tali opere quos ille retinuit servos, iste sibi fecit amicos (Luc. XVI, 1-8).

2. Quid facimus? Videmur intrasse causam, non porrigere precem. Non expedit ita. Si pergimus ista dicere, judicium provocamus, non misericordiam. Nulla mihi fiducia in argumentationibus istis, non plus quam in telis aranearum. Frustra jacitur rete ante oculos pennatorum (Prov. I, 17). Novi quam validiora valeant mihi responderi, praesertim a tali ingenio. Quamobrem arma mea preces pauperum sunt, et abundamus in genere isto. His cedat necesse 0465D est machinis turris fortitudinis, etsi alias inexpugnabilis. Non repellet pauperum preces pauperum pater, paupertatis amator. Quinam isti? Non sum solus: et si solus, fortasse praesumere possem. Omnes filii vestri qui mecum sunt, et qui mecum non sunt, mecum tamen sunt in hac supplicatione. Quis numeret eos? Solus sane frater Philippus excipitur, 0466A qui nec postulat, nec petit postulari, et an velit, ignoro: magis, quod in se est, elegit abjectus esse in domo Dei sui. Sed nec nos quidem pro homine, sed pro Ordine postulamus, cui 259 dispensationem in eo factam non parum profuturam confidimus.

EPISTOLA CCLVIII. AD EUMDEM, PRO FRATRE RUALENO. Rualenum, jussu Pontificis abbatem Sancti Anastasii constitutum, sed invitum admodum ac renitentem, remitti ad se rogat.

In veritate comperimus Rualenum nostrum nedum requiescere in quo positus est, sed nec aliquando requieturum confidimus. Quamobrem opus est maturato remedio, non solum illi, sed et mihi. 0466B Uror, dico vobis, quandiu ille in scandalo est. Nolite mirari hoc; una anima sumus, nisi quod ego mater, ille filius: nam patris in eo cessi vobis et nomen, et auctoritatem. Solus qui transfundi non potuit, mihi remansit affectus, qui me excruciat. Mater autem non potest oblivisci filii uteri sui (Isai. XLIX, 15). Id me fuisse quis dixerit? ego adhuc esse sentio. Clamat matrem pectus triste, et continuus dolor cordis mei pro eo. Quaeritis de quo querar? De me. De vobis nihil queror, sed vobis. Ego, ego saeva et pia mater propriis visceribus non peperci, ut castificarem cor meum in obedientia charitatis. Immolavi de sinu meo chari pignoris hostiam: et non in angaria, fateor, sed in voluntate mea parui voluntati, 0466C quae quos vult, angariat. At ille non ita. Renitebatur, quamvis frustra, plane angariatus tam a me, quam a vobis. Numquid ego timere potui tanta obstinatione semper renisurum? Pii cordis est cedere importunitati, quae ad id quod oportet adduci non patitur. Alioquin invitum tenere ad quod invitus tractus est, durum pro illo, fructuosum nemini est. Porro occupare locum, et non facere fructum, nec loco expedit, nec vos decet, nec nos. «Nemo,» ut ait beatus Ambrosius, «invitus bene facit, etiam si bonum est quod facit: quia nihil prodest spiritus timoris, ubi non est spiritus charitatis (S. AMBR. in psal. I).» Obsecramus itaque per viscera misericordiae Dei nostri, exhibete viscera patris; et infantem, dum adhuc vivit, remittite ad ubera matris, cujus fortassis hic 0466D totus languor est, quod sit praepropere ablactatus. Melius enim vivere sinitur, quam dividitur. Quae utilitas in sanguine ejus? Unum scio: non patris, non matris illa vox erit, Nec mihi, nec tibi sit, sed dividatur (III Reg. III, 26). Hoc vos forte non timetis, quia non creditis proventurum. Sed scriptitationes et mussitationes frequentissime venientes in 0467A manus nostras, plenae sunt timore isto, minitantes hominis fugam et divisionem, vel potius diruptionem, non modo a vobis, sed et a nobis.

EPISTOLA CCLIX. AD EUMDEM. Unde supra. — Se eadem velle, et eadem nolle cum Pontifice; adeoque Rualenum suum libenter sistere jubenti Pontifici ad abbatiam Sancti Anastasii.

Etsi quid aliquando volui, quod velle me noluistis; mansuetudinis vestrae dignatio eo me provocat, ut quod vultis, non modo velim, sed et avide velim. Placet vobis ut frater Rualenus abbas sit apud Sanctum Anastasium? et mihi placuerat et ante: sed quia nimis ille nolebat, placitum in non placitum venit. Porro vestro beneplacito non connivente, 0467B rursum, ut justum est, non placitum in placitum redit. Experiri licet. Factum est quod praecepistis, non quia praecepistis, sed quia voluistis. Ex voluntate ergo, et non quasi ex tristitia, vel ex necessitate. Exsecutio maturata mandati 260 obedientiam probat: de voluntate stilus interrogetur. Si contentus forem mandatum facere, nonne juxta verbum Domini servus inutilis essem, solvens debitum? (Luc. XVII, 10.) Nunc autem quia adjeci velle; jam non servus, sed filius.

EPISTOLA CCLX. AD RUALENUM ABBATEM. Compatitur Rualeno in demandata sibi praefectura, cui tandem acquiescendum monet.

0467C Satis superque afflixit nos absentia tua, Rualene charissime: sed longe magis comperta tua tristitia turbati sumus. Etenim justius te, quam nostram de te desolationem seu destitutionem plangere nobis videmur. Et desolatio quidem non parum damnosa, et non parum molesta, nempe tam dulci filio, tam utili fratre, tam necessario adjutore. Verum quo verius ista de tua amabilitate memoramus, affectuosius compatimur moerori tuo, pluris multo habentes tuum incommodum, et longe aegrius ferentes, quam nostrum damnum. Denique non dissimulavimus, non quievimus, non siluimus, tentantes super hoc Deum pene usque ad irritandum summum et sanctum Pontificem, ut quomodocunque, vel cum nostro periculo te revocaremus. Sed quia adhuc frustrati 0467D sumus in cunctis molitionibus et conatibus nostris; supernis tandem judiciis vel fatigati cedentes, et dantes potentiae manus, quoniam quod volumus non valemus, id velle cogimur, quod possumus. Tu igitur, frater charissime et desideratissime, confortare in Domino, et noli jam contra stimulum calcitrare: ne dum pungeris tu, plurimi qui te in Domino plurimum 0468A amant, pariter compungantur. Parce tibi et nobis, qui tui amore nec ipsi nobis pepercimus: magis autem induere fortitudine, confidens et sciens quia gaudium Domini fortitudo tua. Induere laetitia salutari, ut et nos de tua jucunditate laetantes, hilarem datorem diligenti Deo, tum pro tua pace, tum pro nostra consolatione laudes et gratias referamus

EPISTOLA CCLXI. AD DOMINUM PAPAM EUGENIUM. Abbatem Sancti Urbani, ob susceptum militem Templп censuris subjectum, absolvi petit.

Unus de militibus Templi voluit monachari in Ordine nostro: nec defuerunt de nostris, qui ei in 0468B tali voluntate assentirent. Sed cum non auderent eum in suis claustris recipere, quoniam non licebat, occulte eum duxerunt ad quamdam abbatiam, quae dicitur Vallis, mandantes et suggerentes abbati, ut nigrum habitum de alio Ordine monachorum faceret ei tradi; et sic eum reciperent, nostrumque illi darent. Et factum est ita. Res nobis innotuit, et per nos delata ad capitulum est. Capituli decreto frater ille foras missus est. At fratres de Templo minime hoc contenti, litteras nihilominus a vestra majestate episcopo Catalaunensi attulerunt, quibus abbatem Sancti Urbani (nam is est qui militi habitum tradiderat) ab introitu ecclesiae suspenderet, donec se vestro conspectui praesentaret. Inde est quod abbas de Vallibus, quo rogante ille hoc fecit, 0468C nil mali suspicatus, compulsus est in magna anxietate animi fratrem latorem praesentium mittere ad pedes misericordiae vestrae, ut qui per eum intricatus est, per eum expediatur: si tamen hoc tam ipse, quam etiam nos alii filii vestri, a vestra sancta Paternitate potuerimus promereri.

261 EPISTOLA CCLXII. AD EUMDEM PRO MONACHIS MOSOMENSIBUS.

Non possum deesse [al. add. denuo] domino Remensi in petitione sua, praesertim cum digna sit exauditu. Rogamus proinde, et omni instantia supplicamus pro pauperibus monachis Mosomensibus, ut ab oppressione quam sustinent, sicut per latorem praesentium nosse poteritis, citius liberentur, 0468D et ab eis injuriae sive calumniae malignantium in manu vestra valida propulsentur. Hoc enim est pro quo pauperes de longe miserunt clamantes ad vos. Jam quale responsum a vobis oporteat reportari, doceat vos amantium tam justitia, quam paupertas; et praefati viri, qui pro eis intervenit, et vos non parum diligit, reverentia.

EPISTOLA CCLXIII. EPISCOPO SUESSIONENSI PRO ABBATE CAZIACENSI.

Porrexeram preces, cum possem forte jubere, et me putaveram exuaditum. Sed quia comperi non ita esse, mihi videor non jam simpliciter fore communiterque petendum, sed clamandum in vociferatione: neque enim tenuiter seu aequanimiter fero repulsam, quam hactenus expertus non sum. Facite itaque quod debetis, facite quod soletis: nam consuetudo debitorem vos fecit. Facite, inquam, etsi non quia rogamini, certe quia jubemini. Itaque revertimini ad judicium. Nec enim justitiae videtur esse, ut vir religiosus, et amicus noster et filius vester, abbas Caziacensis, quod juris est monasterii sui perdat propter verbum incaute a se inconsulteque 0469B prolatum, et absque ecclesiae suae assensu. Quanquam etsi illi verbo omnino pertinaciter adhaereat adversarius, utpote justitiae non confidens; justo, ut putamus, judicio praedicto abbati non debebit obesse: cum viri illi, in quorum conniventia [id est arbitrio] res posita est, non concordasse, sed potius dissensisse sciantur. Ex hoc credimus, quia non contristabitis nos, neque conturbabitis. Sic Deus laetificet animam vestram, sic vos ab omni perturbatione conservet, Pater amande et honorande, et si omnibus servis Christi, sed nobis specialiter.

EPISTOLA CCLXIV. PETRI CLUNIACENSIS ABBATIS AD BERNARDUM ABBATEM. Suum erga Bernardum desiderium indicat, et in solatium absentiae dilectum sibi Nicolaum mitti obnixe postulat.

Forti ac splendidae monastici Ordinis, imo totius Ecclesiae Dei columnae, domino BERNARDO Clarae-Vallis abbati, PETRUS humilis Cluniacensis abbas, salutem quam repromisit Deus diligentibus se.

Si liceret, si Dei dispositio non obstaret, si in hominis potestate esset via ejus; maluissem charissimae Beatitudini tuae nexu indissolubili adhaerere, quam principari inter mortales alicubi, vel regnare. Quid enim? nonne regnis omnibus terrenis praeferri a me deberet grata non solum hominibus, sed et angelis ipsis cohabitatio tua? Concivem te illorum si dixero, licet nondum spes in rem transierit, per misericordis Dei gratiam mendax non ero. Si plane 0469D mihi datum fuisset usque ad ultimum spiritum tecum hic esse, daretur fortassis posthac et ubi esses etiam perpetuo esse. Quo enim currerem nisi post te, tractus odore unguentorum tuorum a te? Quod quia semper non datur, utinam vel saepe daretur! Et quia nec illud est, utinam saltem frequenter videam missos a te! Et hoc quoque quia raro 262 contingit, volo ut vel in proximo Sanctitas tua 0470A amantem se per suum Nicolaum usque ad Octavas Domini mecum mansurum visitet, in quo tuus, ut mihi videtur, ex parte et meus ex toto spiritus requiescit. Videbo te, sancte frater, in illo audiam te per illum, et quaedam, quae secreto nota fieri volo sapientiae tuae, mandabo per ipsum. Sanctae animae tuae, sanctisque sub regimine tuo omnipotenti Domino servientibus, me nostroque, quantis possum precibus, quanta possum devotione commendo.

EPISTOLA CCLXV RESCRIPTUM BERNARDI ABBATIS AD EUMDEM. Laudari detrectat, velut indignus: vicissim tamen laudes praeconi suo rependit.

Quid facis, o bone vir? Laudas peccatorem, miserum 0470B beatificas! Restat ut ores, ne inducar in errorem. Inducor autem, si tantis delectatus praeconiis, ignorare me coepero. Propemodum id mihi contigerat visis litteris Beatitudinis tuae et beatificationis meae. Quam beatus nunc essem, si verbis beari possem! Beatum tamen me dixerim, sed favore tuo, non meis laudibus. Beatum, quod diligor a te, quod diligo te. Quanquam et hanc mihi, dulcem licet, buccellam liquandam arbitror, nec omnino plenis, ut aiunt, buccis admittendam. Miraris cur hoc? Nempe non video in me unde tantum diligi meruerim, praesertim a tanto. Scio autem quia plus justo velle diligi, minus est a justo. Quis mihi det tantae humilitatis insigne tam imitari posse, quam admirari? Quis mihi tribuat sancta et desiderata 0470C praesentia tua, non dico semper, non dico saepe, sed vel semel in anno frui? Puto quia nulla vice reverterer vacuus. Non, inquam, frustra conspicerem virtutis exemplar, disciplinae summam, speculum sanctitatis: quodque minus usque adhuc a Christo didicisse me fateor, non incassum fide oculata perciperem, quam sis et tu mitis, et humilis corde. Verum si tibi pergo facere, quod a te mihi factum queror; etsi veritatem dicam, veritatis tamen legi non concordabo, in qua legitur: Quod tibi non vis fieri, alii ne feceris (Tob. IV, 16). Itaque jam respondeamus petitiunculae vestrae, qua epistolam conclusistis. Is quem mitti vobis jubetis, modo mecum non est, sed cum domino Autissiodorensi; et 0470D ita infirmus, ut sine nimio incommodo nec ad nos usque posse adhuc venire dicatur.

EPISTOLA CCLXVI. AD SUGERIUM ABBATEM SANCTI DIONYSII. Animat eum, ut mortem intrepidus excipiat. Desiderium suum ejus ante mortem visendi significat.

Charissimo et intimo amico suo SUGERIO, Dei gratia abbati Sancti Dionysii, frater BERNARDUS, 0471A gloriam quae ab intus est, et gratiam quae desuper venit.

1. Homo Dei, ne trepides exuere hominem illum qui de terra est, illum qui te deprimit usque ad terram, et conatur deprimere usque ad inferos. Iste est qui vexat, qui onerat, qui oppugnat. Quid tibi et terrenis exuviis, qui ad coelum iturus, stola gloriae mox indui habes? Praesto est, sed vestito non dabitur: vestire novit illa, non supervestire. Sustine ergo patienter, imo libenter accipe nudus et non vestitus inveniri. Denique et Deus ipse vult vestiri: sed cum nudus, non cum vestitus est. Homo Dei non revertetur ad Deum, nisi is qui de terra est et terra est, in terram ierit. Hi enim duo homines sibi invicem adversantur, 263 nec erit pax, donec ab 0471B invicem separentur: et si pax fuerit, non erit pax Domini, non erit pax cum Domino. Non es tu de illis qui dicunt: Pax, et non est pax (Ezech. XIII, 10). Te exspectat pax illa, quae exsuperat omnem sensum; te exspectant justi donec retribuatur tibi; te exspectat gaudium Domini tui.

2. Et ego quidem, charissime, vehementer afficior ante videre te, ut benedictio morituri veniat super me. Et quoniam non est in homine via ejus, non audeo, unde certus non sum, pro certo polliceri: sed quod nondum video, quomodo possim, satis ago ut possim. Forte veniam, forte non veniam. Sed quodlibet horum sit, dilexi a principio, diligam sine fine. Fidenter dico, non possum perdere sic dilectum usque in finem. Non mihi perit, sed praeit, cujus 0471C animae mea adhaesit glutino quod non dissipabitur, et vinculo quod non dirumpetur. Tantum memento nostri cum perveneris quo nos praevenis: ut et nobis cito detur venire post te, et ad te pervenire. Interim tamen nullatenus putes quod tua dulcis memoria recedat a nostra, etsi praesentia dolentibus subtrahatur. Quanquam potens est Deus te adhuc 0472A nobis donare rogantibus, servare indigentibus: quod utique non est diffidendum.

EPISTOLA CCLXVII. ABBATI CLUNIACENSI.

Filius vester frater Galcherus, factus est et noster, secundum regulam illam: Omnia mea tua sunt, et tua mea (Joan. XVII, 10). Non sit minus familiaris, quia communis: sed si est quod possit alia gratia, sit familiarior atque acceptior, ut mihi, quia vester est; sic vobis, quia noster est.

EPISTOLA CCLXVIII. AD DOMINUM PAPAM EUGENIUM. Monet promotionem cujusdam indigni subreptitie factam, adeoque revocandam sententiam.

Alii vereantur majestatem in vobis, et tremulis 0472B labiis ac digitis quod ad rem pertinet, vix ad id unquam longis ambagibus anfractibusque perveniant. Ego certe utilitatem vestram et honorem vestrum tantummodo attendens, rem, ut est, nude et aperte illico aperio; et sine cunctatione et obvolutione, tanquam uni nostrum, apostolico, quod opus est, intimare non vereor. Subreptum est vobis, et graviter: quod non dubius affirmaverim. Quis vobis suggessit hominem de ambitione notatum, convictum, condemnatum, ad ecclesiasticam cogere dignitatem? Quasi non satis per se ipse se ingerere voluisset. Nonne is est, quem sanctae memoriae Lambertus episcopus deprehensum in maleficiis detestandis, quae ipse stimulante ambitione perpetrarat, non solum a gradu, in quo erat, sed a spe 0472C totius promotionis solemniter, ut debuit, degradavit? Non est nisi revocare sententiam, et propter anxietatem sanctorum fratrum de Corona, qui pro hoc clamant ad vos, et ob reverentiam episcopi sancti et docti, qui in hac re auctor exstitit: sed et propter conscientiam, conscientiam dico vestram, non alterius. Unum restat, ut hoc et pro mea conscientia 0473A inferam: Irascimini, et nolite peccare (Psal. IV, 5). Peccatis enim, si non irascimini tanti suggestori mendacii, tam indignae sententiae subreptori.

264 EPISTOLA CCLXIX. AD EUMDEM. Litteris a se per dolum extortis robur et auctoritatem derogat.

Serpens decepit me. Homo versipellis et versutus, justitiae inops, audientiae fugitans, propriae conscientiae inimicus, fraternae incubans injuriae, nescienti mihi litteras pro seper dominum Belvacensem elicuit. Quid enim ille a me non obtineret? Si non vultis ultra modum onerare conscientiam meam, nil 0473B lucretur subreptione dolosus, nec de litteris nostris opprimat innocentes. Quanquam ne hoc quidem mihi satis fuerit, nisi et poenam portet quam meruit subreptor malignissimus, et avarissimus exactor.

EPISTOLA CCLXX. AD EUMDEM Scribit in causa Prioris Cartusiani contra transgressores quosdam. Mortem abbatis Cisterciensis nuntiat, et successorem commendat.

1. Qui tentant nos, non dormitant, neque dormiunt. Quomodo nunc de novo persecuti sunt in montibus, insidiati sunt in deserto? Cartusienses turbati sunt : turbati sunt et moti sunt sicut ebrius, et 0473C propemodum omnis sapientia eorum devorata est. Scias, domine mi: inimicus homo hoc fecit. Quid dico, fecit? et adhuc facit. Adhuc fiduciam habet, ut et illa sanctitas influat in os ejus. Esca ejus electa: nosti optime. Quosdam jam praevaricatores constituit: alios, quos per se expugnare non poterat, per illos impugnat bello domestico et intestino. Ab ipsa fundatione loci et Ordinis non est auditum, ut quis exiens, sine satisfactione reciperetur. Qui male 0474A exierant, pejus reintraverunt, addentes praevaricationem. Quid putas, Pater sancte, illi facturi sunt, quorum egressio in transgressione, regressio in superbia est? Et nunc superbia eorum ascendit semper (Psal. LXXIII, 23). Exsultant in re pessima quam egerunt, insultant injuriam patientibus. Vicere, triumphant: Prior jam non est Prior. Dum superbit impius, incenditur pauper. Exire etiam vult: non potest videre destructionem Ordinis sui. Et jam exisset, si solus exire potuisset. Qui Prior necesse est ut bonus sit: nam quorum innititur consilio, audivimus a bonis bonos esse.

2. Videsne, clementissime Pater, quantum subreptum sit tibi? Nihilne dignum recipiet subreptionis auctor? Si bene te novi, portabit judicium quicunque 0474B est ille. Venerunt ad te in vestimentis ovium, in habitu sancto; species decepit te. Quid mirum? et tu homo es. Sed jam prodita in lucem fraude, exsurgat zelus, et partes suas viriliter exsequatur adversus malignantes. Non veniat anima tua in consilium eorum: dissipetur consilium Achitophel. Teipsum custodi. Non est paris periculi scientiae subripi, et zelum dormire. Illud excusat ignorantia, hoc negligentia inexcusabile facit. Forte ascendat ex adverso, et aliud persuadere conetur. Mentiatur iniquitas sibi, et non domino meo. Nam haec veritas; et res sic se habet. Nil vero jucundius, nil justius in judiciis vestris, quam cum se istiusmodi occasio praebet, si qui nocere voluit, cadat ipse in foveam quam fecit, et convertatur dolor ejus in caput ejus 0474C et in verticem ipsius iniquitas ejus descendat (Psal. VII, 16, 17). Zelus domini mei faciet hoc. Et priorabitur iterum, ut confido, qui Prior fuit: ut non glorietur omnis iniquitas. Alioquin (quod non frustra timemus) nisi Prior restituatur in gradu suo, Ordo non diu erit in 265 statu suo. Inspiret Deus vobis paterne accipere ista, et respondere bona ad nostram omnium consolationem, qui valde desolati sumus, et afflicti super vires.

0475A 3. Domnus Cisterciensis deseruit nos: plaga magna in Ordine. Mihi vero duplex incumbit moeroris ratio, qui in uno homine et patrem amisi, et filium. Et nunc habemus pro eo domnum Gozvinum Bonae-Vallis abbatem. Sit beneplaciti vestri confortare eum litteris apostolicis, et quod de eo factum est, vestro roborare favore. Nostis eum, et non est ei apud vos opus commendatore, quem satis commendat vita sua, et sapientia sibi data a Deo. Dominus Valentinus convalet: et ubi valet, operatur bona. Propterea amatores boni diligunt eum, et ipse diligit bonos. In hoc apparet quia bonus est. Vestrum est tales diligere et fovere. Puer vester plus solito infirmatur: guttatim defluit, forte minime dignus qui occidatur semel, et cito ingrediatur 0475B ad vitam.

EPISTOLA CCLXXI. AD COMITEM CAMPANIAE THEOBALDUM. Monet filium ob minusculam aetatem ad dignitates ecclesiasticas non esse promovendum.

Scitis quia diligo vos: sed quantum, novit Deus melius quam vos. Me quoque diligi a vobis non dubito, sed propter Deum: quem si offendero, non erit quod me diligere debeatis, cum jam non fuerit in causa Deus. Quis enim ego sum, ut de me tantillo tantus princeps curetis, nisi quandiu Deum in me esse creditis? Ergo ut offendam eum, fortassis nec vobis expedit. Offendo autem procul dubio, si facio quod requiritis. Nam honores et dignitates ecclesiasticas non ignoro deberi his, qui eas digne secundum 0475C Deum administrare et velint, et possint. Porro eas acquiri parvulo filio vestro precibus meis, vel vestris, nec vobis justum, nec mihi tutum esse noveritis . Nam nec cuiquam, vel adulto, plures in pluribus ecclesiis habere licet, nisi dispensatorie quidem, ob magnam vel Ecclesiae necessitatem, vel personarum utilitatem. Quamobrem si vobis videtur hic durus sermo, et placet quod cogitastis implere; parcite mihi in hoc: nam vos satis, ni fallor, per 0476A vos et per alios amicos vestros istud obtinere potestis. Ita nec vos minus quod vultis, efficitis; nec ego peccavi. Sane Willelmulo nostro cupio bene per omnia: sed ante omnia Deum. Hinc est quod contra Deum nolo aliquid habeat, ne non habeat Deum. Quod si alius secus voluerit, nolo per me habeat, ne perdam et ego Deum. Ubi vero emerserit quod secundum Deum habere possit, probabo me amicum; et operam meam, si opus fuerit, non negabo. Apud amatorem justitiae in excusando eo quod pro justitia est, non multum mihi laborandum. Vos autem apud comitissam per ea quae vobis rescripsi, habete me excusatum. Valete.

EPISTOLA CCLXXII. EPISCOPO LAUDUNENSI. Commonet eum piae liberalitatis.

Vestri sumus. Si hoc scitis, imo quia non ignoratis, lator praesentium per nos vobis, et per vos aliis omnibus, quos offendisse videtur, efficaciter firmiterque reconcilietur. Alioquin offenditis, quem vestrum non negatis: quod omnino facere non audetis. Ex quo episcopari coepistis, nullam a vobis adhuc 266, benedictionem accepimus; neque sacculum, neque peram, neque calceamenta in pedibus

EUGENII PAPAE EPISTOLA AD CAPITULUM CISTERCIENSE, EPISTOLAE CCLXXIII PRAEMISSA. Capitulo Cistercii habendo se cupere interesse, si per occupationes pontificias liceret. Hortatur ad studium et zelum disciplinae et perfectionis religiosae in Capitulo promovendum.

EUGENIUS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis G. Cisterciensi, et universis abbatibus apud Cistercium in nomine Domini congregatis, salutem et apostolicam benedictionem.

1. Optaremus, filii dilectissimi, corporali praesentia sacro vestro interesse collegio, unde sicut vobiscum in unitate sancti Spiritus ambulamus, ita de vivificatione sancti Spiritus et progressionibus 0477A animae praesentialiter et communiter tractaremus. Quia vero ex divinae dispositionis arbitrio in medio pelagi ad regendam navim Ecclesiae constituti, circum saevientium procellarum inundatione contundimur, ut non quod volumus, sed quod nolumus, faciamus; et susceptae administrationis officio alligamur, unde ad optatum locum gressum flectere non possimus: per spiritum et litteras nostras vobis praesentiam exhibemus, et, quatenus permittitur, charitate ac desiderio vestro nos conventui praesentamus; cupientes quidem, et quanto possumus affectu rogantes, ut et vos conjunctum nobis vestrum spiritum habeatis, et in communi super nos omnipotentis Dei gratiam propensius imploretis. In montis siquidem vertice constituti, ubi undique ventorum 0477B flatibus propulsamur, speramus nos ex Dei dono aliquatenus in tanto turbine posse subsistere, si orationum vestrarum interventum apud Deum meruerimus obtinere. Ut autem apud eum de orationibus vestris promptam semper valeamus invenire fiduciam, et quod nostris meritis non valemus, vestris intercessionibus assequamur: optamus charitatem vestram de his quae ad Deum sunt, de observantia ordinis, de custodia disciplinae, ita semper fore sollicitam, et contemptis quae retro sunt, ita se in anteriora unumquemque vestrum extendere, ut nulla nubes in operibus vestris appareat, quae orationes vestras, quominus ad Deum penetrent, valeat aliquando praepedire.

0477C 2. Quoties itaque, filii dilectissimi, convenitis in unum, de corrigendis quae in aliquibus vestrum corrigenda sunt, et statuendis quae ad animarum salutem et profectum ordinis fuerint statuenda, communem curam habete, quoniam qui modica spernit, paulatim decidit (Eccli. XIX, 1); nec ea quae minora videntur in vobis, incorrecta relinquite. Inutiliter enim portas civitatis obserat [al. observat], qui vel unum foramen, unde ingrediantur, hostibus relinquit apertum, dicente scriptura, «Idem facit sentina neglecta, quod ventus irruens;» et: «Vitasti grandia; vide ne obruaris arena.» Respicite, quaeso, ad veteres patres, qui nostrum sacrum Ordinem statuerunt; et considerate, qualiter relicto mundo, et contemptis omnibus, mortuis mortuos suos sepelire 0477D dimissis, ad solitudinem volaverunt, unde aliis circa frequens ministerium satagentibus, ipsi ad pedes Jesu cum Maria sederunt (Luc. X, 39, 40), ut tanto uberius coeleste manna perciperent, quanto longius ab Aegypto discessissent. Ipsi quidem egressi sunt de terra et de cognatione sua; obliti sunt populum suum, et domum patris sui: et quoniam Rex eorum speciem concupivit, crescere fecit eos in gentem magnam, et usque ad extremum 267 terrae propagines eorum extendit, ita quod splendor claritatis eorum universum corpus Ecclesiae 0478A illustravit; et Sareptana mulier ad eorum vocem innumera vasa de modico oleo, quod habuerat in lecytho, replevit (III Reg. XVII, 10, 16). Sane illi primitias Spiritus acceperunt, et oleum suavitatis eorum ad nos usque defluxit.

3. Unde cogitandum vobis est attentius et agendum, ut non degeneretis de eorum virtutibus, sed quales fuistis in germine, sitis etiam in virgulto: et qui ex eis vitae semina suscepistis, idem cum eis germen afferatis, et fructum. Intuemini qualiter illi, quorum lampades exstinguuntur, de oleo vestro exoptant accipere; et multi, qui computruerunt sicut jumenta in stercore suo, ad respectum supernae gratiae regimini vestro committi, et orationibus desiderant commendari. Et quoniam filii saeculi hujus 0478B vos renitentes etiam ad regimem sui trahere moliuntur, et de quiete contemplationis et deserti silentio volunt vos aliquoties ad occupationes et negotia revocare; ad mentis oculum patrum vestrorum instituta reducite, et propheticum habentes exemplum, eligite magis abjecti esse in domo Dei, quam habitare in tentoriis peccatorum (Psal. LXXXIII, 11). Et quia nihil habetis quod non accepistis; de Domino in bonitate, de vobis autem in humilitate sentite, unde illius videamini vestigia sequi, qui ait: Cum omnia bene feceritis, dicite, Quia servi inutiles sumus (Luc. XVII, 10). Si enim genera linguarum, si gratiam sanitatum, si prophetandi scientiam accepistis; si verba vestra meliora sunt, imo fragrantiora 0478C unguentis optimis; si mundus reveretur vos, et in odore unguentorum vestrorum currere delectatur; ejus opus certum est esse, qui ait: Pater meus usque modo operatur (Joan. V, 17).

EPISTOLA CCLXXIII. AD DOMINUM PAPAM EUGENIUM. Laetatur ob litteras, zelo et affectu plenas, a Pontifice ad capitulum scriptas. Hortatur, ut ea sollicitudine pergat fovere omnes, sed praecipue sui Ordinis Religiosos. Abbatem Trium Fontium a praefectura sua abstractum queritur.

Amantissimo patri et domino EUGENIO, Dei gratia summo Pontifici, frater BERNARDUS Clarae-Vallis vocatus abbas, modicum id quod est.

1. Vox turturis audita est in capitulo nostro: 0478D exsultavimus, et delectati sumus. Plane eloquium castum, fervidum zelo, cautum scientia. Spiritus vitae spirabat in litteris, spiritus vehemens, intonans et increpans, et aemulans nos Dei aemulatione. Fateor, non facile dixerim quid me amplius delectarit in illis, vestra benignitas, an nostra utilitas; inclinata majestas, an erecta humilitas; mordens severitas, an mulcens paternitas. Qui in nobis quantulumcumque esuriebant justitiam, refecti sunt; qui minus, compuncti sunt; qui minime, confusi sunt. Ita, quaeso, ita jugiter faciatis. Sollicitudo quae 0479A omnibus debetur, nullo modo his, quibus specialilius debetur, subtrahenda est, sed propensius exhibenda. Charitas benigna est: dilatare se, non minorare novit. Colligat sane et alios, sed nobiscum: nec alienum a vestro apostolatu fovere ejusmodi, qui cum apostolis loqui possunt: Ecce nos reliquimus omnia, et secuti sumus te (Matth. XIX, 27). Non sunt relinquendi, qui ipsi se reliquerunt. Pusilli Domini sunt, in ipsum credentes: non deseret eos fidelis servus et prudens, is praesertim cui credita universitas est. Nempe universitatis portio hi: et quidem pusillus grex, sed qui, ni fallor, meruerunt patrem habere Deum, accepturi coronam gloriae de manu Domini, et diadema regni de manu Dei sui. Nec enim rapinam arbitrantur esse se haeredes 0479B Dei, cohaeredes autem Christi. Denique 268 audierunt: Nolite timere, pusillus grex, quia complacuit Patri vestro dare vobis regnum (Luc. XII, 32). De his interim satis.

2. Abbas Trium Fontium bene plantatus erat, utpote secus decursus aquarum. Vereor ego, ne arbor bona faciens fructum bonum, explantata faciat nullum. Vidimus interdum vitem in prima plantatione fecundam, in secunda sterilem. Vidimus lignum bene plantatum virescere, transplantatum arescere. Graviter proinde vulnerastis cor meum, si non remittitis eum: quia sumus cor unum et anima una. Quandiu divisum erit, necesse erit ut utraque pars suo sanguine cruentetur. Heu! onus quod ambo vix portabamus, quomodo portabo solus, 0479C subducto baculo senectutis meae? Si de me parum est, moveat vos totius Ordinis plaga non parva: et ne spe incerti boni, tam certa interim mala fieri velitis. Quod si omnino vobis in eo complacuit, ut retineatis eum; placeat, obsecro, commendatum habere ipsum, ac deinceps ad Deum levare manus, ut dignetur idoneum pro eo virum providere domui illi. De caetero super his quae pro communi utilitate totius ordinis, et pro aliis quoque negotiis eidem abbati dignum, imo et necessarium judicavimus ad 0480A vos perferenda committere, festinatum exposcimus Benignitatis vestrae responsum; sed responsum facti, non verbi.

EPISTOLA CCLXXIV. AD HUGONEM ABBATEM TRIUM FONTIUM, QUANDO ERAT ROMAE. Poenitet commendasse nepotem episcopi Autissiodorensis, improbans collatam illi praeposituram.

Poenitet me scripsisse pro juvene illo; et velim, si fieri possit, revocari precem, per quam videor approbasse judicium amici super collata et male collocata ab eo praepositura, quod utique non facio, nec feci unquam. Sed vicit me, fateor, ut sic scriberem, dilectio qua tenebar, vehementer astrictus avunculo adolescentis, affectu grandi nimis, 0480B sed minus spirituali in hac parte. Urgebat maxime plaga recens de morte illius. Videar levitate usus: sed malo periclitari apud dominum meum praecipitatione scribendi, quam apud Deum suspicione mendacii. Quamquam caute ac provide de praepositura scripsi, nihil ad ipsum; quod indubitanter scirem duos ut memini, praedecessores ejus ipsam aliter ordinasse, atque alias suo confirmasse privilegio. Tu autem si efficere potueris apud ipsum, ut Ecclesiae privilegium, et privilegio efficaciam reddat, bonum opus operatus es. Utinam a naevo sanguinis hujus sanctum purgaret episcopum, et adolescenti in aliis provideret!

EPISTOLA CCLXXV. AD DOMINUM PAPAM EUGENIUM, PRO ANTISSIODORENSI ELECTIONE. De statu electionis Antissiodorensis, et fraude in ea commissa pontificem certiorem facit.

Cum primum vobis pro Antissiodorensi Ecclesia scripsi, de prima audieram electione, de secunda nihil. Et ecce me veluti prophetante, opprobrium quod suspicatus sum, secutum est: et timor quem timebam, evenit. Mementote quomodo actum sit Nivernis , et videte si non simili arte, imo fraude non dissimili, eodemque auctore, ut aiunt, et nunc secunda electio praesumpta est: ut scilicet uno nominato 0481A duos ejiciant, et sic demum tertium, quem volunt, subinducant. Miserunt et isti ad me, ut pro sua parte scriberem, et visum 269 est mihi mittere fratrem a latere meo, qui de utraque certius actione cognosceret, nosque certificaret. Qui intrans ecclesiam, et de omnibus diligenter explorans, testimonio omnium qui convenerant, invenit nullum presbyterorum, praeter unum, fratrem scilicet ipsius fratris Gaufridi, Hugonem; nullum de diaconibus praeter Stephanum solum, ex parte illa esse: exceptis his, qui auctores exstiterant, personis ecclesiae, cantore, archidiacono, et, ut dicebatur, thesaurario: neque enim ipse praesens tunc adfuit. Porro in parte altera, preter alios inferioris ordinis, diaconos novem, et presbyteros undecim consentire. Duodecimus, 0481B qui et archipresbyter est, pro neutra parte velle se subscribere, pro neutra scripsisse testabatur: quanquam priorem plus vellet. Sigillum Ecclesiae praefatus Hugo tenebat, homo non pacis, sed partis alienae: nec consideravit in tradendo quod debuit, sed quod voluit. Sic se res habet. Et ego solita praesumptione unum infero: nec malitiam gloriari oportet, nec sapientiam decipi decet, nec Ecclesiam suspendi diutius expedit.

EPISTOLA CCLXXVI. AD EUMDEM, POST OBITUM EPISCOPI ANTISSIODORENSIS. De irreligioso episcopi Antissiodorensis testamento, non sine fraude Stephani diaconi facto, monet Pontificem: illudque scandali causa irritari debere.

1. Adhuc suggero aliquid, quod ante non tacuissem, si ante mihi compertum fuisset, sicut nunc 0481C est. Adest homo qui peccare fecit Israel, sanctum loquor episcopum: qui cum in morte aliquantum stupidus esset et turbatus, iste eum fecit mori pene intestatum. Cum enim pauperibus et ecclesiis aut nihil, aut parum daret, nepoti suo carnali adolescentulo, saeculari inutili, totum pene quod acquisierat mensae episcopali, Stephano suggerente et sollicitante, dimisit. Aiunt septem ecclesias, et decimas, et prata in propria silva episcopi; insuper, quod pudor est omni religioni, de mobilibus aureos suos, et proprias equitaturas; et, cum minus illae sufficerent ad conficiendum iter, ut pro his firmandis ad vos veniret, jussisse tradi etiam monasterii equitaturas. Quanquam quidam existimant episcopum 0481D donationes istas nescisse, sed Stephanum fecisse, et sigillasse quae voluit: et credendum. Nempe et anno praeterito in articulo, ut putabatur, mortis positum, ecclesiam quandam eidem nepoti donare 0482A fecerunt: quod donum postea convalescens, sicut certissime comperimus, fecisse se minime recognovit. Quis denique credat, virum sanctum, spiritualem, si sapuit, si compos sui fuit, testamentum tale fecisse? Quis vel saecularissimus hoc dixerit testamentum sacerdotis? Haeccine dispositio hominis sobrii et spiritualis, illius qui omnia dijudicat, et ipse a nemine judicatur? A quo enim, si ita remanserit, sive in coelo, sive in terra, iste non judicabitur?

2. Tu ergo, serve Dei, qui tenes gladium Petri, amputa confusionem opprobrii a religione, scandalum ab Ecclesia, crimen a persona, a spiritualium omnium, qui eum in spiritu et non carnaliter diligebant, et tuo ipsius corde amaritudinem et dolorem. 0482B Exsurge, Phinees: sta et placa, ut sanetur quassatio. Sta, inquam, inflexibilis adversus carnem et sanguinem, quo 270 ariete murum tuae constantiae filii hujus saeculi procul dubio concutere conabuntur. Vera pietas est in avunculum, si super hujusmodi exstiteris impius in nepotem.

3. Et hoc scitote, quod viros religiosos, decanum Sancti Petri Antissiodorensis, et Priorem Sancti Eusebii, tam pro se, quam pro abbate Sancti Laurentii, ob primam Antissiodorensis Ecclesiae electionem paratos venire ad vos, pars adversa per comitem Nivernensem detinuit, et deterruit ne venirent. Siquidem comes ipse vocatis ad se denuntiavit, ne se intromitterent, et minis gravissimis ac manifestis prohibuit eos: sicut Prior ipse a praedicto 0482C abbate suo et fratre suo carnali, et a decano missus ad nos propter hoc ipsum, confessus et conquestus est nobis, rogans etiam per nos hoc ipsum innotescere vobis. Dixi, et iterum dico: Mementote quod factum est Nivernis. Ordinatissimum est, minus interdum ordinate aliquid fieri. Claves vestras, qui sanum sapiunt, alteram in discretione, alteram in potestate constituunt.

EPISTOLA CCLXXVII. AD EUMDEM, PRO ABBATE CLUNIACENSI. Abbatem Cluniacensem benevole excipi, et honorifice tractari petit.

Stultum videtur scribere ad vos pro domino Cluniacensi, et ei quasi velle patrocinium ferre, quem omnes sibi patronum habere desiderant. Sed scribo, 0482D etsi non necessarie illi, satisfaciens tamen affectui: affectui dico meo, non alterius. Ipso enim, quia corpore non possum, prosequor amicum peregrinantem. Quis nos separabit! Nec altitudo Alpium, nec 0483A nivium frigora, nec longitudo itineris. Et nunc praesens sum, in litteris his assistens illi. Sine me poterit esse nusquam. Debitor sum dignationi ejus, per quam dignus habitus sum assumi in id gratiae. Sed debito ipsa absolvit gratia, quia necessitas in voluntatem transiit. Honorate virum, ut vere honorabile membrum in Christi corpore. Vas est in honorem, ni fallor, plenum gratiae et veritatis, refertum plurimis bonis. Remittite eum cum laetitia, quamplurimos sub reditu laetificaturum. Dignemini eum ampliori, ut dignum est, gratia, et ita ut de plenitudine ejus omnes, cum redierit, accipiamus. Sane si quid petierit in nomine Domini Jesu, non debet apud vos pati difficultatem. Nam si nescitis, iste est qui manus suas extendit ad pauperes Ordinis nostri: iste 0483B est qui de possessionibus ecclesiae suae, quantum cum pace potest suorum, libenter frequenterque largitur ad victum. In nomine Jesu cur dixerim, audite. Si enim petierit (quod suspicor vereorque) dimitti a regimine monasterii, quis illum noscens, in nomine Jesu petere putet? Fallor, si non solito timoratior, si non se ipso melior factus sit, ex quo vidistis eum. Quanquam pene ab introitu suo in multis Ordinem illum meliorasse cognoscitur: verbi gratia, in observantia jejuniorum, silentii, indumentorum pretiosorum et curiosorum.

EPISTOLA CCLXXVIII. AD EUMDEM, PRO EPISCOPO BELVACENSI.

Petitiones filii vestri episcopi Belvacensis quam dignae sint exauditu, non est quod vos doceamus: ipsae satis per se paternis visceribus vestris quod dignum 271 et justum est, facile persuadebunt. Agimus tamen. Fovendus est devotus juvenis favore paterno: et zelus bonus, quem pro sua Ecclesia gerit, non modo approbandus, sed et juvandus. Sic seipso in dies devotior, ferventior, fortior fiet, cum vexationes et tribulationes, quae nunquam desunt illi Ecclesiae a malis hominibus, manu indeficientis auxilii vestri sibi senserit e regione levari. Petitionem fratris Arnulfi de Maiole petimus exaudiri. Magister G. (hoc nomen nuntio) dicet eam vobis. 0484B Sed et quod petit abbatissa de Paraclito, per ipsum, si dignamini, scire potestis; et facere, si dignum judicatis.

EPISTOLA CCLXXIX. AD HENRICUM COMITEM. Comitem ob injuriam, a subditis ejus illatam de restitutione in integrum compellat.

Abbas de Castellione, vir religiosus, Romam proficiscens, in Dei et nostri custodia sua omnia dereliquit: et ecce ministeriales Simonis, homines de Belfort, abstulerunt porcos eorum. Maluissem, 0485A dico vobis, ut nostros proprios rapuissent. A vobis requirimus illos. Ad hoc te constituit principem super terram Princeps regum terrae, ut sub eo et pro eo bonos foveas, malos coerceas, pauperes defendas, facias judicium injuriam patientibus. Si haec facis, opus principis facis: et spes est ut tuum Deus dilatare et roborare debeat principatum. Si non, timendum est tibi, ne hoc ipsum quod videris habere honoris et potestatis, auferatur (quod absit!) a te.

EPISTOLA CCLXXX. AD DOMINUM PAPAM EUGENIUM PRO ANTISSIODORENSI NEGOTIO. Queritur sententiam apostolicam in causa electionis Antissiodorensis, a se jussu Pontificis denuntiatam, contemni.

1. Bene facitis, frequenti et benigno exauditu tempus breve, quo hic sum, solando taedentem, pusillanimem erigendo. Facitis, etsi non quod mereor ipse, certe quod vos decet. Non quod ad usum propriae voluntatis tanta abuti benignitate delecter; paratus, teste conscientia, tam aequo accipere animo quod negare, quam quod praestare placuerit. Volo mihi geri morem, sicut et omnis homo; sed non quod justitiae obviet, quod veritati praejudicet, quod vestrae denique displiceat voluntati. Hoc pro eo, ne me suspicemini aut non advertere beneficium, aut ingratum esse. Nunc quod res postulat, audiat Sanctitas vestra. Cum in me itur, levis jactura est, et quae levari facili queat resarcitu. Ego plagis conscientiae 0485C meae nullum judico accommodatius medicamentum probris et contumeliis. Non est proinde quod pro me movear, homuncio omni opprobrio dignus et despectione. At si usque in christum Domini malignatio forte pervenerit, nutat, fateor, patientia, et omnis pene cedit 272 mansuetudo. Numquid petivi a domino meo ordinari per me Ecclesias, disponi episcopatus, creari episcopos! Aptum videlicet instrumentum, formica plaustrum trahens. Voluistis hominem promoveri; digne sane, ni fallor: in quem nimirum quid dicant, non inveniunt, ne hi quidem qui contra volunt.

0486A 2. Innotuit quibus oportuit mysterium bonae voluntatis. Et mysterium quidem publicatum est, fructu vero usque adhuc et utilitate fraudamur. Quaeritis qui fecit hoc! Homo pacis vestrae, in quo sperabatis. Homo, cui odio religio, cui oneri sapientia, cui terrori justitia est: qui domini sui non est veritus secretum prodere, evacuare decretum. Nec mirum qui se talem aperire non est confusus: qui dum proprio concedit livori, etiam vestrae reverentiae non pepercit. Confusus sum ego: sed quae cura? Non recuso confusionem, quam mihi obedientiae zelus invexit. A me quidem non transiit calix iste: sed per me plane usque ad vos pertransiit. In suggillatione, ne dicam depravatione datae sententiae, cui clarum non sit auctorem tangi potius, quam denuntiatorem? 0486B Cujus non potuit infamari persona, debuitne infirmari promotio? Unum est e duobus: aut stabit sermo, quem a vobis egressum testati sumus; aut nos mendaces reputabimur, sicut jam reputamur. Sed melius vestroque dignius apostolatu, non gloriabitur in malitia qui potens fuit in iniquitate.

3. Obeditum tamen mandato ex parte est, et parte majori. Tribus commissum erat; uno contemnente, duobus consentientibus, quid restat, nisi ut vox vestra suppleat quod minus est? Et quidem tute hoc. Non est quod timeatis a scandalo illorum de quibus Dominus dicit: Sinite illos; caeci sunt, et duces caecorum (Matth. XV, 14). Quod reliquum est, laetabitur populus, laetabitur sanior pars cleri, etiam ipse 0486C laetabitur rex; laetabitur denique omnis Ecclesia sanctorum. Multa bona opera ostendistis saeculo nostro ex gratia quae data est vobis: at nullum, ut arbitror, quod magis pro gloria vestra faciat, quam si sic feceritis. Testimonium perhibeo eis, quod multos de religione nominaverint, non religione delectati, sed impotentia, qui non possint malignitatem eorum coercere, qui vi vim repellere non sufficiant: ut quorum sanctitatem non amant, non sit quod timeant potestatem. Comes Nivernensis vias patris non ambulat: adversatur tum huic, tum omni bono. Incubat terris bonisque Ecclesiarum, sicut leo 0487A paratus ad praedam. Paratus est recipere etiam Saracenum, aut quempiam ex Judaeis, ut isto careat, quod solus sibi videatur, qui malitiae et calliditati ejus resistere et norit, et possit. Inde est quod nonnullis clericorum minis et manifestis gravaminibus, ut nobis ipsi confessi sunt, silentium imposuit, ne pars adversa de multitudine glorietur.

4. Et, ut breviter quod sentio exprimam, si judicatur operae pretium in illo episcopatu monasteria pauperari, ecclesias conculcari, religioni illudi, ipsam episcopalem sedem, cujus praecipue facultatibus et possessionibus inhiat, in servitutem redigi: Regniacensis regnare nullatenus permittatur. Ubi est etiam nunc spiritus ille, quem habuistis in negotio Eboracensi? 273 Non sentiet illum, qui simile opus 0487B tentaverit? Ecce is, sicut accepimus, in spiritu illius venit, qui curiam adversum vos concitavit; si licuerit, moliturus idipsum. De negotio domini Lundensis reducimus vobis ad memoriam. Causa dilationis sublata de medio, non est nisi ut fiat quod faciendum erat. Et hoc addiderim: habere bonum, justum, et bonae famae cancellarium, apostolicae dignitatis non modica pars est, apostolicae administrationis non parvum adminiculum est, apostolicae conscientiae non mediocris custodia est. Semper quidem notabilis constitutio perniciosa: at post longam deliberationem, etiam turpis.

EPISTOLA CCLXXXI. ABBATI BRUNONI DE CHARA-VALLE. Brunonem perturbate et imprudenter scribentem redarguit.

Rectene irasceris tu modo? Non, ut opinor. Convincunt te sermones tui, non dispositi in judicio, sed praecipitati in perturbatione. Nam judicium quidem tale est: Meliora sunt verbera amici, quam oscula inimici (Prov. XXVII, 6). At ego sine causa vapulo, inquis. Esto: nihilominus tamen verbera verborum nostrorum amicabilem curam sonant. Parum dixi: paternam loquuntur sollicitudinem. Itaque si culpam non habes, nihil te laesimus, propria excusatum conscientia: si habes, tibi potius irascendum, 0488A quam mihi fuerat. Quereris quod tibi non credidi: quasi tu mihi inde aliquid locutus fueris. Esto: credidi querenti de te. Tibi quomodo aut credere potui, aut decredere, qui dixeras nihil? Fac quod locutus es. Solve quod debes, quam ante poteris [al. quam cito poteris], ne forte non modo inter nos, sed et de nobis scandalum oriatur. De nobis autem bene senti, bene de te sentientibus, et non decredentibus tibi, sicut perturbate loqueris, nesciens quid loquaris. Mea sunt verba, meum loquuntur affectum.

EPISTOLA CCLXXXII. AD LUDOVICUM REGEM FRANCORUM JUNIOREM, PRO ELECTIONE ANTISSIODORENSI. Hortatur regem, ne electo Antissiodorensi episcopo obsistat.

1. Volui ego unquam in aliquo imminui honorem regis, dignitatem regni? Deus scit, nec vestra, ut confido, conscientia id vobis respondet. Videte ne illi magis contra vos faciant, qui electiones disturbant, ne sint in Ecclesiis qui serviant regi, sed ipsis de Ecclesiarum reditibus serviatur. Ego, ego electioni Antissiodorensi interfui. Concors fuit, quia clerici qui antehac in partes dissilierant, sine contradictione nunc tandem Deo miserante convenerunt. Electum bene novimus: testimonium ei perbibemus, quoniam bonus est. Neminem prorsus arbitror adfuisse illi celebritati, qui de assensu vestro dubitaret, cum jam idem assensus vestris litteris teneretur. Quis enim hoc vel cogitare posset repetendum 0488C alterum assensum, nec sufficere unum, praesertim ubi nulla ex tunc intervenit altera electio? Nunquid quoties dissenserint clerici, toties erit rerequirendus favor regis? Nec ratio, nec consuetudo hoc habet. Denique nuper, si recordamini, in Suessionensi Ecclesia quoties ad eligendum clerici convenerunt, quoties dissenserunt, et infecto negotio discesserunt: nec tamen existimo toties repetisse assensum vestrum, quem semel promeruerant.

274 2. Ita est, domine mi rex: non est quod debeatis reprobare factas electiones, quibus ut 0489A fierent, semel vos assensisse constiterit. Sed sunt aliqui qui vos conturbant, et conturbare nituntur Ecclesias, sua lucra sectantes: quodque gravius est, summi Pontificis, et serenissimi Regis mutuam gratiam et amorem diabolico studio dirumpere molientes. Absit hoc; judicium portabunt quicunque sunt illi, et Rex semper faciet quod bonus rex, sicut hactenus fecit. Itaque cito mandentur jucundiora, ne diutius sedeat in tristitia Ecclesia, tandiu jam vexata et afflicta. De persona nulla subeat suspicio: aut ego nimium fallor, aut fidelis erit, et Regi beneplacitum super ea. Confido in Domino quia non contristabitis multitudinem sanctorum, qui sunt in illo episcopatu, nec me servum vestrum: qui, ut verum fatear, nihil aeque unquam a vobis molestum 0489B pertuli, quam si in hoc consilio (quod non eveniat) perstiteritis.

EPISTOLA CCLXXXIII. AD DOMINUM PAPAM EUGENIUM, PRO FRATRIBUS DE MIRATORIO. In compositione quadam litis frustra laboratum: ideoque auctoritate apostolica opus esse.

Apud Cluniacum occurrimus Gigniacensibus spe pacis: pro qua laboratum multum, elaboratum nihil. Nam totum quatriduanum laborem nostrum sola demum secuta est ruina spei. Repetita est, juxta tenorem litterarum vestrarum, damnorum resarcitio, restitutio ablatorum: sed incassum. Multum visum est ad eos, quia nocuerant multum: quippe ultra triginta millia solidorum computatio 0489C facta est amissorum: siquidem abbatia una (ne per singula evagemur) tota destructa est. Caeterum de tantis amissis multa dimittere parati fuimus, cum illi tam minimum obtulerint, ut venerabilis abbas Cluniacensis, qui affectuosius quam efficacius pro reformanda pace laborabat, nec dignum relatu judicaret. Itaque non provenit compositio, quia reparatio tam ridicula offerebatur. Dicebant autem: Quidam 0490A maligni de nostris totum malum fecerunt. Quid ad nos? ipsi viderint. Atque id quoque ridiculum. Clarum erat in tota regione, per homines Ecclesiae hoc grande facinus perpetratum; monachos quoque adfuisse quosdam, consensisse omnes. Nam qui contradiceret malefactoribus, ne unum quidem fuisse usque ad hoc tempus audivimus. Denique ipse domnus abbas istiusmodi tergivertores palam refellebat et convincebat, affirmans juste ab ecclesia repeti, quod per ecclesiam amissum esse constabat. Ultima exspectatur manus vestra in eo, quod non nisi in manu valida posse emendari satis superque probatum est.

EPISTOLA CCLXXXIV. AD DOMINUM PAPAM EUGENIUM, PRO REMENSI ARCHIEPISCOPO, ET ALIIS PERSONIS.

Dominus Remensis archiepiscopus versatur in domo magni Patrisfamilias, tanquam vas in honorem Si hoc scitis, servate honorem ejus, honorem Ecclesiae ejus. Si bene novi virum, quo magis honorabitis eum, eo plus honorabitur Deus per illum, et in illo. Dominus Atrebatensis, homo simplex et rectus, et adhuc permanens in humilitate sua, non est opus ut per alium plus humilietur, ne perdat auctoritatem, ac per hoc et utilitatem. Hanc, si dignum 275 ducitis, date ei vos, quia suo studio nunquam habebit: utpote sui magis, quod in se est, mediocritate contentus. Est qui adversatur et extollitur: is plane ut humilietur episcopo opus est, et eidem ipsi non minus. Superbis resistere, et humilibus 0490C dare gratiam, familiare est Domino vestro, et audistis eum dicentem: Qui mihi ministrat, me sequatur (Joan. XII, 26). Abbas de Auvecurt bonus homo est; secundum bonitatem suam respondeatur ei. Exaudiatur pro necessitatibus suis, et contra eum non audiatur apostata. Betuniensis decanus voluntate episcopi, et assensu advocati, bonam rem pro ecclesia sua in ecclesia eadem constituit: 0491A bonum est ut vestra auctoritate firmetur. Similiter et pro decanis Suessionensi et Cameracensi rogamus, ut dignae preces eorum exaudiantur. Periclitati sumus in falsis fratribus, et multae litterae falsatae sub falsato sigillo nostro in manus multorum exierunt: et, quod magis vereor, etiam usque ad vos dicitur falsitas pervolasse . Hac necessitate abjecto illo, novello quod cernitis de novo utimur, continente et imaginem nostram, et nomen. Figuram aliam tanquam ex nostra parte jam non recipiatis, nisi forte pro episcopo Clari-Montis, cui sub altero sigillo litteras dedi, cum necdum istud haberem.

EPISTOLA CCLXXXV. AD EUMDEM, PRO ODONE ABBATE SANCTI-DIONYSII. Abbatem Sancti-Dionysii Odonem commendat, et adversus suspectas aliorum criminationes, ex invidia et ambitione natas, tuetur.

1. Pro ecclesia Sancti-Dionysii, et pro persona Odonis abbatis, etsi nemo alius scriberet, ego scribere non dubitarem. Causa bona est, et neutra ex parte nutans: ecclesia nobilis, et abbas boni testimonii est. Illud orbi, hoc nobis, qui vicini sumus, notissimum est. Ad haec et is, et illa specialis res vestra est. Pro his omnibus vel solus, ut dixi, si opus sit, scribere non confundor. Nunc vero tales mecum scribunt, quibus minime decredetur, etiam me non scribente. Ipsi sunt, quorum manus satis superque tractaverunt de verbo hoc. Ecce hi sciunt 0491C quid fecerit abbas; et quod sciunt, loquuntur. Secure prodeunt porrectae a nobis preces pro eo, tam indubitatis fultae testimoniis. Securus vestram sollicitudinem pro vestra ipsius proprietate sollicito et compello, nempe invasa nequiter, vexata atrociter. Rogo, obsecro, levate manum, extendite brachium, opponite scutum. Gladius Petri defendat patrimonium Petri.

2. Frustra quidam insurrexerunt in hominem, quem fama publica satis excusat, imo celebris commendat opinio. Boni videlicet filii, qui patris verecunda tam curiose scrutati sunt, nescio quae incomperta omnibus crimina somniantes. Stupent qui audiunt ad subitam et inopinatam criminationem. Erubescunt, quia nunquam dictus fuerat sermo hujuscemodi de Odone. Sancti-Dionysii abbas 0491D nequaquam sub modio latet. Super candelabrum stat: ut, etsi velit, non possit dissimulare quod est. Et lumen ejus, ut fumus ejus, ab omnibus videatur necesse est. Numquid isti lynceos in eum oculos intenderunt, 0492A videntes quae nemo adhuc videre alius potuit? Suspecta, fateor, mihi horum delatio est. Magis autem incredibilem reddit unus illorum, nomine Raymundus, qui ut aiunt, caput est hujus attentatae malitiae; homo, ut comperi, 276 palam loquax, clam susurro; anxie ambitiosus, adulatorie blandus; totus compositus ad fallendum, ad perturbandum non minus. Notavi sub pelle ovina lupum, ac certis designavi indiciis, quo jam aut mordere non audeat, aut nocere non valeat.

EPISTOLA CCLXXXVI. AD EUMDEM, PRO EODEM.

Si susurrationes et subreptiones praevaluerint adversus abbatem Sancti-Dionysii, mundus ego sum a sanguine ejus, qui scripsi in alia vice adversus 0492B malignantes. Verumtamen quam accusationem afferunt adversus hominem illum! An quod non inveniunt quod accusent? Et quomodo si recte isti eum accusant, excusatur a vicinis omnibus qui recto sunt corde? Accusatur quod debita multa fecerit, impignoraverit terras, dilapidaverit bona. Quasi haec vel necessariis, vel justis ex causis non potuerint contigisse. Mandavit nobis de his universis conventus illius ecclesiae, et per fidelem personam testatus est aliter, quam vobis dicta sunt, se habere. Verumtamen inquiratur; nam certius de his oculus, quam juramentum fidem faciet: et si inventa fuerint quemadmodum isti malitiose componunt, quoquo modo acciderint, abbas non excusetur. Si non fuerint, delatores nihil de falsitate 0492C lucrentur. Insimulant eum de morte hominis: si se purgare non potest, moriatur. Quanquam quis non videat nec verisimile esse, ut quem paulo ante de morte eripuerat, in mortem tradiderit? Qua fronte haec audent insusurrare vobis, qui viderunt et cognoverunt zelum abbatis in liberatione illorum, qui prius homicidium perpetraverant, et in ultione eorum, qui sanguinem proximi ulti erant! Postremo si bene nossetis istos, posset profecto sufficere ad decredendum quidquid non accipitis nisi per eos. Adsit Deus sanctae menti vestrae, ne quid illi lingua dolosa adversus innocentiam subripere possit.

EPISTOLA CCLXXXVII. DOMINO OSTIENSI, PRO EODEM ARBATE.

0492D Dominus abbas Sancti-Dionysii accusatur ab iniquis ominibus: sed a bonis hominibus, qui in ecclesia et in circuitu ejus sunt, excusatur. Pro quo tanto affectuosius rogamus Charitatem vestram, quanto meliorem 0493A de eo et habuimus, et habemus aestimationem. Stet pro eo vestra benignitas, et si non quia amicus noster est, sed quia nec vera sunt, nec verisimilia, quae imponuntur ei. Si gravatus est debitis, causa evidens fuit temporis ipsius, quanquam fere nulla sint debita. Ad id quod impositum est deterrarum distractione, evidens falsitas comprobatur. Nam de morte G. ne ipsos quoque adversarios reor eum potuisse habere suspectum, quippe qui eumdem G. et suos omnes conclusos ab hostibus, ab ipso mortis articulo, multo quidem labore eripuit. Pro his omnibus maximeque pro Raymundi non incognita nobis versutia, attentius rogamus, ut abbatis innocentiam vestra sollicitudo tueatur.

277 EPISTOLA CCLXXXVIII. AD ANDREAM AVUNCULUM SUUM, MILITEM TEMPLI. Infelicem exitum sacrae expeditionis dolet; avunculi adventum optat.

1. Litterae tuae, quas novissime transmisisti, invenerunt me in lectulo decumbentem. Accepi eas obviis manibus; libenter legi, libenter relegi, sed libentius te vidissem. Legi in illis desiderium tuum videndi me, legi et metum tuum pro periculo terrae, quam Dominus sua praesentia honoravit; periculo civitatis, quam suo sanguine dedicavit. Vae principibus nostris. In terra Domini nihil boni fecerunt: in suis, ad quas velociter redierunt, incredibilem exercent malitiam, et non compatiuntur super contritione Joseph. Potentes sunt ut faciant mala, bonum autem facere nequeunt [al. nesciunt]. 0493C Confidimus autem quia non repellet Dominus plebem suam, et haereditatem suam non derelinquet. Porro dextera Domini faciet virtutem, et brachium suum auxiliabitur ei: ut cognoscant omnes quia bonum est sperare in Domino, quam sperare in principibus. Bene facis formicae te comparans. Quid enim aliud quam formicae quique terrigenae et filii hominum sumus, rebus inutilibus atque inanibus insudantes? Quae autem abundantia homini de universo labore suo, quo ipse laborat sub sole? Ergo ascendamus super solem, et conversatio nostra in coelis sit, jam mente praecedentes, quo sumus et corpore secuturi. Ibi, mi Andrea, ibi fructus laboris tui; ibi retributio tua. Sub sole militas, sed sedenti super solem. Hic 0493D militantes, inde donativa exspectemus. Merces militiae nostrae non de terra, non de deorsum est: procul et ab ultimis finibus pretium ejus. Sub sole penuria 0494A est: super solem abundantia est. Mensuram bonam, et confertam, et coagitatam, et supereffluentem dabunt in sinus nostros (Luc. VI, 38).

2. Desideras me videre; et de meo, ut scribis, arbitrio desiderii tui pendet effectus. Nam mandatum super hoc meum te indicas exspectare. Et quid dicam tibi? Et cupio ut venias, et timeo ne venias. Ita inter velle et nolle positus, coarctor e duobus; et quid eligam, ignoro. Unum, ne videlicet tuo satisfaciam desiderio, et meo pariter: an credam magis celebri de te opinioni, qua terrae ita pernecessarius praedicaris, ut de tua absentia non mediocris illi desolatio imminere credatur. Itaque quod mandare non audeo, opto tamen ut te videam antequam moriar. Tu melius id videre et cognoscere 0494B potes, si quo modo sine damno, et sine scandalo illius gentis venire possis. Et fieri posset quod adventus tuus omnino non esset inutilis. Forte favente Deo non deessent qui te sequerentur revertentem ad subveniendum Ecclesiae Dei, quoniam omnibus notus es et dilectus. Potest facere Deus ut et tu cum sancto patriarcha Jacob loquaris: In baculo meo transivi Jordanem istum, et ecce cum tribus turmis regredior (Gen. XXXII, 10). Unum dico: si venturus es, ne tardaveris, ne forte venias, et non me invenias. Ego enim jam delibor, nec puto me longum facere super terram. Quis mihi tribuat tua, in voluntate Domini, amabili et dulci praesentia vel paululum refrigerari, priusquam abeam? Reginae scripsi , sicut voluisti, et gaudeo de bono testimonio 0494C quod ei perhibes. Magistrum et fratres vestros omnes de Templo, nec non et eos de Hospitali, per te in Domino salutamus. Inclusos quoque et sanctos omnes, ad quos opportune loqui poteris, per te in Domino salutantes, eorum nos orationibus commendamus. Esto pro me ad eos. Girardum nostrum, qui in domo nostra aliquando conversatus est, et nunc, ut audivimus, episcopus factus est, et ipsum affectu magno devotissime salutamus.

278 EPISTOLA CCLXXXIX. AD REGINAM JEROSOLYMORUM. Instruit eam, quomodo se gerat, ut probae viduae coram Deo, et reginae coram hominibus partes impleat.

Dilectae in Christo filiae M. reginae Jerosolymorum, 0494D BERNARDUS Clarae-Vallis vocatus abbas, misericordiam a Deo salutari suo.

1. Miror quod a multo jam tempore non vidimus 0495A litteras tuas, non solitas salutationes habuimus: quasi nos obliti simus antiquae tuae erga nos devotionis quam in multis probavimus. Audivimus, fateor, nescio quae sinistra: quae etsi non pro certo credidimus, doluimus tamen sive veritate, sive mendacio tuam aliquatenus decolorari opinionem. Sane intervenit Andreas charissimus avunculus meus, cui in nullo decredere possumus, scripto suo nobis significans meliora: quod scilicet pacifice et mansuete te habeas, sapienter et consilio sapientium te et tua regas; fratres de Templo diligas, et familiares habeas; periculis imminentibus terrae, secundum sapientiam tibi a Deo datam, salutaribus consiliis et auxiliis provide et sapienter [al. vigilanter] occurras. Talia prorsus, talia decent opera mulierem fortem, 0495B humilem viduam, sublimem reginam. Neque enim quia regina es, indignum tibi viduam esse, quod, si voluisses, non esses. Puto quod et gloria tibi est, praecipue inter Christianos, non minus vivere viduam, quam reginam. Illud successionis est, hoc virtutis: illud tibi ex genere, istud ex munere Dei: illud feliciter nata es, hoc viriliter nacta. Duplex honor; alter secundum saeculum, alter secundum Deum: uterque a Deo. Nec parvus tibi videatur honor viduitatis, de quo Apostolus: Honora, inquit, viduas, quae vere viduae sunt (I Tim. V, 3).

2. Habes certe penes te ipsam familiare commonitorium apostolicae iterum salutaris, sententiae, qua doceris ab eo providere bona, non tantum coram Deo, sed etiam coram hominibus (II Cor. VIII, 21): coram 0495C Deo, ut vidua; coram hominibus, ut regina. Attende reginam, cujus digna, indignave non possunt latere sub modio: super candelabrum sunt, ut appareant omnibus. Memento viduam, cui jam non est quod velit placere viro, ut soli possit placere Deo. Beata es, si Salvatorem ponas tibi murum ad protectionem conscientiae, et antemurale ad repulsionem infamiae. Beata, inquam, si veluti desolatam et viduam totam te Deo regendam commiseris. Alioquin bene non regis, si bene non regeris. Regina Austri venit audire sapientiam Salomonis, ut regi disceret, et sic regeret. Et ecce plus quam Salomon hic (Matt. XII, 42): Jesum loquor et hunc crucifixum. Huic te committe regendam, huic docendam, quomodo regere debeas. Disce tanquam vidua, quod sit mitis et 0495D humilis corde (Matth. XI, 29): disce tanquam regina, quod judicet in justitia pauperes, et arguat in aequitate pro mansuetis terrae (Isai. XI, 4). Ergo cum cogitas dignitatem, attende et viduitatem: quia ut pure apud te quod sentio proferam, non potes esse 0496A regina bona, si bona non fueris vidua. Quaeris unde bona vidua aestimetur? Ex his profecto quae Apostolus dicit: Si filios educavit, si hospitio recepit, si sanctorum pedes lavit, si tribulationem patientibus subministravit, si omne opus bonum subsecuta est (I Tim. V, 10) . Si haec facis, beata es, et bene tibi erit. Benedicat te Dominus ex Sion, eximia in Domino filia, et omni veneratione digna. Admonitio praemissa est; prosecutio jam a vestra dignatione exspectatur. Occasio data est: excusatio jam non admittitur, si non renovata a nostra parte familiaritas, familiaribus deinceps a vobis verbis et litteris frequentetur.

279 EPISTOLA CCXC. DOMINO OSTIENSI, DE JORDANO CARDINALE. Legatum apostolicum describit, quam foeda ubique vestigia reliquerit.

Pertransiit legatus vester de gente in gentem, et de regno ad populum alterum, foeda et horrenda vestigia apud nos ubique relinquens. A radice Alpium et regno Teutonicorum, per omnes pene Ecclesias Franciae, et Normanniae, et circumquaque circumiens usque Rothomagum, vir apostolicus replevit, non Evangelio, sed sacrilegio. Turpia fertur ubique commisisse; spolia ecclesiarum asportasse: formosulos pueros in ecclesiasticis honoribus, ubi potuit, promovisse; ubi non potuit, voluisse. Multi se redemerunt, ne veniret ad eos: ad quos pervenire non potuit, exegit et extorsit per nuntios. In scholis, in curiis, in triviis, fabulam se ipsum fecit. 0496C Saeculares, religiosi, omnes male loquuntur de eo: pauperes, et monachi, et clerici conqueruntur de eo. Homines quoque suae professionis, ipsi sunt qui magis exhorrent et famam ejus, et vitam. Hoc testimonium habet et ab his qui intus, et ab his qui foris sunt. Non sic dominus Joannes Paperons, non sic: cujus laus est in Ecclesia, quippe honorificantis ubique ministerium suum. Legite litteras has domino meo. Ipse viderit, quid de tali homine faciendum sit: ego liberavi animam meam. Dico tamen praecipitatione qua soleo: Bonum est ei si purget ipse curiam suam, et sic liberet conscientiam suam. Decreveram ista tacere: sed venerabilis Prior Montis-Dei ad hoc me impulit, et animavit ut scriberem. Et scitote minus 0496D me dixisse, quam publice praedicatur.

EPISTOLA CCXCI. AD DOMINUM PAPAM EUGENIUM, PRO ECCLESIA SANCTI-EUGENDI JURENSIS.

Sancti-Eugendi nobile monasterium, olim divitiis 0497A et religione famosum, si vera sunt quae dicuntur, prope interitum est. Nec decredenda omnia. Domos vicinas nobis, vobis notas, pertinentes ad ipsum, partim jam destructas, partim in dies destrui cernimus, et dolemus. Quae in membris videmus, haec et his graviora de capite fama nuntiante percepimus. Sed numquid debeo ego nunc malorum vobis, quorum non est numerus, retexere narrationem? Lator praesentium monachus praefati monasterii, et Archegaudus Prior, homo nobis ab antiquo pro sua honestate et religione dilectus, poterunt vobis intimare quae plenius norunt, etsi non omnia: quis enim hoc posset? Tot et tanta pro certo, quae apostolicam securim, etsi dissimulantem, etsi dormitantem, mirum si non surgere et ferire compellant. 0497B Ego liberavi animam meam: sed non sufficit, nisi et monasterium liberetur. In manibus vestris mors et vita illius.

280 EPISTOLA CCXCII. AD QUEMDAM SAECULAREM. Perstringit eum, quod Petrum, cognatum suum, a proposito vitae religiosae abstrahere conatus sit.

1. Etsi ignotus nobis facie, sed non fama. Ipsa referente didicimus quod sis homo sapiens, et secundum saeculum honoratus. Voluit autem dilectus filius meus Petrus, cui et notior, et familiarior sanguinis affinitate videris, ut tibi scriberem, imo rescriberem. Tu enim scripseras illi, et utinam ut 0497C te decuisset, et illi expediret. Non sic fecisti. Novum Christi militem ausus es dehortari a servitio Domini sui. Dico tibi, est qui quaerat et judicet. Non sufficiebant tibi peccata tua, nisi te et alienis involveres; et rursum ad peccata, quod in te fuit, poenitentem juvenem revocares: et sic secundum duritiam tuam et cor impoenitens thesaurizares tibi iram in die irae? Quasi non satis eum per se tentet diabolus, nisi tu juveris illum, homo christianus, dux ejus, et notus ejus. Tu quidem illi serpentem alterum, sed non tibi ille alteram Evam exhibuit. Tuis impulsus est manibus, sed non eversus: fundatus est enim supra firmam petram.

2. Verumtamen non reddimus tibi vicem, sed vincimus in bono malum, orantes pro te, optantes 0497D tibi meliora, et meliora scribentes. Primo quidem quia sapiens diceris, ut quod diceris, verius sis, mitto te ad virum sapientem, qui ait: Noli prohibere eum qui potest bene facere; si vales et ipse, bene fac (Prov. III, 27). Habes tempus faciendi. Sed 0498A quamdiu habiturus? Quantulum superest vitae tibi, praesertim jam senescenti? Vapor est ad modicum parens, et deinceps exterminabitur. Si sapis, non veniet super te illa maledictio: Vidi stultum firma radice, et statim maledixi pulchritudini ejus (Job V, 3). Pulchre stultum pseudosapientem verus Sapiens appellavit, sciens sapientiam hujus mundi stultitiam esse apud Deum (I Cor. III, 19). O utinam saperes, et intelligeres, ac novissima provideres! (Deut. XXXII, 29). Saperes quae Dei sunt, intelligeres quae mundi sunt, provideres quae inferni sunt! Profecto inferna horreres, superna appeteres, quae sunt ad manum [al., ad malum] contemneres. Multa suggerit animus, imo spiritus, loqui tibi de salute animae tuae: sed donec rescripto noverim tuo qualiter ista acceperis, 0498B non adjiciam ultra, ne fiam onerosus, cui de caetero volo esse amicus, et adjutor, si volueris, ad salutem. Dilectam nobis in Christo uxorem tuam per te, licet immeritam, salutamus.

EPISTOLA CCXCIII. PETRO ABBATI DE CELLA, PRO MONACHO CAZIACENSI, QUI AD CLARAM-VALLEM TRANSIERAT.

Unde mihi scripsistis, ita respondeo vobis. Molestiam domini Caziacensis nulli arbitror molestiorem esse quam mihi. Sed puto vos non latere, voluntate et praecepto ipsius jam ex longo illum monachum factum nostrum; et mihi ipsum obedientiam promisisse, et me curam illius suscepisse. Quoties ex tunc volentem venire repuli, venientem 0498C remisi, recordari facile non est. Tandem modo veniens, me nolente remansit, et nullo modo ei persuadere reditum potul. 281 Dicebat autem, quia si nos eum projiceremus, iturum se longius, et nullatenus rediturum. Sed nec sic assensum meum habens, imo et contra consilium meum intravit. A quo utique introitu salva conscientia eum prohibere non potuit, nec projicere possum, utpote, ut dixi, jam olim in meam receptum curam, et de quo redditurus sum rationem. Diu, fateor, periculum hoc conscientiae meae dissimulaveram propter molestiam boni illius hominis: et adhuc dissimulassem, si meo iste consilio quoquo modo acquiescere voluisset. Quae cum ita sint, vestrum est consolari hominem, delinire tristitiam ejus, excusatum me 0498D habere de tam rationabili causa. Postremo ipse quoque, ut scitis, in pendulo est, et saepe cogitavit relinquere domum suam. Quod si vellet nunc effectui mancipare, ego non prohiberem, pro eo quod in ea non sine magna anxietate versetur.

EPISTOLA CCXCIV. AD DOMINUM PAPAM EUGENIUM, PRO EPISCOPO CENOMANNENSI. Episcopum Cenomannensem, et alios Pontifici commendat.

Adest episcopus Cenomanensis. Ipse est, si nescitis, de cujus veritate et honestate nullus dubitat, nisi qui bene non novit hominem. Mihi quidem ab ineunte juventute sua notus et dilectus est, tam pro memoratis virtutibus, quam pro aliis bonis moribus suis. Si quid aliud Paternitati vestrae de eo insusurratum est, aut ego fallor, aut ille mentitus est in caput suum. Audite eum, et cum plenitudine gratiae vestrae remittite. Deceptus sum enim, si bene non fuerit collocata. Abbas Vindocinensis, 0499B qui specialiter vester est, rogamus ut et ipse specialem inveniat gratiam, et rationabilis ejus petitio haud difficilem assequi mereatur effectum. Dominus Andegavensis mittit nuntium suum, et per se et per nos aliquid petens. Exaudiatur et ipse pro justitia sua, et non exaudiatur contra eum susurro mendax. Dignum est enim ut qui omnibus vivitis, omnibus pro meritis valeatis.

EPISTOLA CCXCV. DOMINO HENRICO CARDINALI, PRO EODEM EPISCOPO.

Sic tibi, quasi mihi scribo, et hoc quoties tibi scribo. Ubi enim tu es, me esse confido, quippe quem tanquam me ipsum diligo. Si me tu aeque diligis, imo quia diligis, vide ne dominus Cenomannensis 0499C ex te (quod in te est) in aliquo redeat contristatus. Alioquin ego contristarer in homine quem satis pro sua honestate diligo, et a te diligi volo.

EPISTOLA CCXCVI. DOMINO OSTIENSI, PRO EODEM.

Quidam clericus dicitur aures domini mei circumvenisse, aliquid contra episcopum suum, et nostrum amicum pro sua cupiditate molitus. Si mei 282 cura est vobis, imo justitiae Dei, date operam, ut nihil lucretur de suo mendacio susurro malignus, nec laedatur in aliquo innocens episcopus, et fidelis amicus.

EPISTOLA CCXCVII. ABBATI ARREMARENSI. Monachum apostatam poenitentem recipi petit.

Lator praesentium, ad petitionem nostram dudum susceptus in consortium vestrum, stultitia et levitate 0500B sua rejecto habitu sancto a vobis exiit. Sed quia ductus poenitentia, ut videtur, redire cupit, et se iterum recipi humiliter petit, petimus et nos ut iterum recipiatur, poenitentique, amore Dei et nostro, introitus et habitus non negetur.

EPISTOLA CCXCVIII. AD DOMINUM PAPAM EUGENIUM. Nicolai notarii fraudes et imposturas detegit

Nicolaus ille exiit a nobis, quia non erat ex nobis: exiit autem foeda post se relinquens vestigia. Et ego longe ante hominem noveram; sed exspectabam ut aut Deus eum converteret, aut instar Judae ipse se proderet: quod et factum est. Praeter libros, denarios, et aureos multos, in ipso exitu ejus inventa sunt super eum sigilla tria, unum ejus proprium, 0500C alterum Prioris, tertium nostrum, ipsumque non antiquum, sed novellum: quod et ob ipsius dolos et furtivas subreptiones mutare nuber coactus 0501A fueram. Hoc enim est quod vobis tacito nomine scripsisse me memini: quia videlicet periclitati sumus in falsis fratribus. Quis possit dicere, ad quam multas personas sub nomine meo, me ignorante, quae voluit, scripsit? Quis mihi det ut ipsa curia vestra ad purum purgetur faece mendaciorum ejus? Quis mihi det ut vel eorum innocentia, qui mecum sunt, satis valeat excusari apud circumventos et praeventos impudentissimis ejus mendaciis? Vobis quoque aliquoties in eadem falsitate scripsisse, et non semel, partim convictus, partim et confessus est. De turpitudinibus ejus, quibus terra sordet, et factae sunt omnibus in parabolam, supersedeo polluere labia mea, et vestras aures. Si ad vos venerit (nam hoc gloriatur, et amicos se habere confidit in 0501B curia), mementote Arnaldi de Brixia, quia ecce plus quam Arnaldus hic. Nullus perpetua dignior inclusione, nihil ei perpetuo silentio justius.

EPISTOLA CCXCIX. COMITI ENGOLISMENSI, PRO FRATRIBUS DE BUXIA. Queritur de gravi exactione suis a comite imposita.

Nolite mirari, si gravis nobis videtur tam grandis reditus, qui de terra illa Buxiae a fratribus nostris exigitur, quia tale aliquid non consuevimus. 283 Nam multas fecimus abbatias, et nulla illarum tali subjacet exactioni. Sed quia vos ita vultis, et Deus plus acceptat voluntarium bonum, quam coactum, sustinemus juxta conventionem, quam fratres nostri 0501C vobiscum fecerunt, donec Deus meliorem vobis inspiret voluntatem, quod non diffidimus. De caetero diligite eos, fovete, defendite, manutenete: quia tunc securius stabitis ante tribunal Christi, si pauperes ejus habueritis vestri dilectores, et pro vobis intercessores.

EPISTOLA CCC. BLESENSI COMITISSAE. Solatur comitissam, filii delicta per aetatem excusans, et melioris frugis spem faciens; unde blande potius et leniter quam aspere tractandum monet.

Si quando in vos filius vester visus est excessisse, doluimus; et dolemus non minus excessum filii, quam matris injuriam: quod tamen et ipsum excusabile est in adolescente filio. Nempe delicta juventutis, ipsa, quae commisit, excusat aetas proclivior. An nescitis quia proni sunt sensus hominis, et cogitationes in malum ab adolescentia? (Gen. VIII, 21.) Confidendum mutatum iri in melius, patris meritis et eleemosynis. Propterea insistendum magis, magisque votis et precibus ad Deum pro eo: quia 0502B etsi ille minus interdum, quam debuit, se filialem exhibuit, mater tamen pro suis visceribus maternum deserere non debet, sed nec valet affectum. Nunquid potest mater oblivisci filii uteri sui? Et si illa, inquit, oblita fuerit, ego tamen non obliviscar tui (Isai. XLIX, 15). Oremus et ploremus coram Domino, ut Deus tantae indolis juvenem, probitatis paternae imitatorem (quod non diffidimus) sua faciat pietate. Agendum cum eo in spiritu lenitatis, blandisque obsequiis: quia sic melius ad bona opera provocabitur, quam si irritationibus et increpationibus exasperetur. Ita sane de ejus cita laetaque mutatione posse laetificari confidimus cor vestrum et nostrum pariter. Quidni ego totis cupiam visceribus quotidie se 0502C ipso fieri meliorem? Utinam qualem inveni in me, talem semper in omnes inveniam. Quid enim, quantum ad nos, unquam volui, et non fecit? Retribuat illi Dominus. Caeterum pro vobis, sicut saepe petistis, saepe, prout oportuit, et monui, et monebo.