INSTRUCTIO SACERDOTIS SEU TRACTATUS DE PRAECIPUIS MYSTERIIS NOSTRAE RELIGIONIS.

NOTA.

524 Hic Tractatus primum ab Horstio editus, pius quidem est, sed non assequitur genium S. Bernardi: cujus tamen praeferunt nomen manuscripti. In codice Cisterciensi a R. P. Jacobo de Lannoy ad nos transmisso inscribitur, Gemma Crucifixi.

PROOEMIUM.

0771D Reverendo sacerdoti, frater BERNARDUS, ille servus antiquus et novus, in novitate vitae ambulare.

0772D Satis superque compertum est, quam anhelanti desiderio, quam aestuanti intentione concaleat cor tuum intra te, in meditatione tua exardescat ignis 0773A flammigerans in ossibus tuis; et hoc in signum praesenti mihi injunxisti, absenti scripsisti, et per fidelem nuntium denuo inculcando mandasti, ut tibi aliquas scintillulas colligerem, exsilientes de illo magno camino charitatis <al. claritatis> Verbi incarnati. Sed quis ego, ut praesumam os meum in coelum ponere? Scriptum quippe est, Bestia quae tetigerit montem, lapidabitur (Exod. XIX, 12, 13; Hebr. XII, 10): et rursum, Altiora te ne quaesieris (Eccli. III, 22); et, Qui scrutator est majestatis, opprimetur a gloria (Prov. XXV, 27). Coarctor ergo a duobus: supra vires est quod exigis; negare tamen formido quidquid requiris. Scio enim qui dixit, Bonum opus nobis in voluntate sit: nam ex divino adjutorio erit in perfectione; et vires quas imperitia denegat, charitas 0773B administrat. Accipe itaque syllabas aliquas ex sacris Litteris, passim sparsimque comprehensas, in quibus si quid fragrantiae, si quid dulcoris, si quid interni saporis palato pii cordis degustaveris, nolo mihi attribuas; sed nobilibus illis pigmentariis, de quorum apothecis emendicatum est, referas gloriam. Intentio tua, ni fallor, haec erat: explanari tibi veris auctoritatibus et congruis exemplis, quomodo Christus, cum in altari sit opertus et velatus sub specie panis, tamen maneat in splendore incircumscriptae et inaestimabilis claritatis. Scire debes, quod scire hoc, non est viatoris; sed comprehensoris; 0774A non exsulis in valle plorationis, sed civis patriae coelestis; non militantis, sed triumphantis: non hoc datur currentibus, sed pervenientibus; non praecedit ad meritum, sed accedit ad praemium. Quis enim major, vel par illi, qui post raptum supereminentiamque tertii coeli, post perspecta arcana coelestia, quae non licet homini loqui, dicit, Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem: (I Cor. XIII, 12.) et iterum, Nunc cognosco ex parte, tunc cognoscam sicut et cognitus sum? (Ibid.) Vas igitur electionis, in quo si oculas conscientiae caligavit, quis se videre praesumet? Videamus tamen interim cum ipso per speculum et in aenigmate, quod possumus; et si nondum revelata facie gloriam Domini speculari sufficimus, nec rotam solis 0774B directa acie intueri valeamus, saltem interposi a nube radiis ipsius aliquatenus illustrari affectemus. Et his praemissis de proposito, praevia Dei gratia, quod possumus exsequamur. Pauca igitur dicturi, dicendorum seriem tribus tantum capitulis praedistinguimus, praenotantes tria dona, quae nobis conferenda ab aeterno praeordinavit Dei Sapientia, vel potius unum donum tribus operibus, ad tres usus conferendum. 1. Quod Filius Dei dedit se nobis moriens pro nobis. 2. Quod dat se nobis in Eucharistia. 3. Quod dat se nobis in aeterna vita.

PARS PRIMA. Quod Filius Dei dedit se nobis moriens pro nobis.

CAPUT PRIMUM. De lapsu hominis a dignitate primaevae conditionis.

1. Omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum, apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio (Jac. I, 17). Revera datum optimum, quia dator optimus. Ut enim ait Boetius, porro optimus ille summus artifex, et ab eo longe relegata est omnis invidia. Vide, o homo, quid ipse tibi erogavit, imo quid praerogavit, et supererogavit! Creavit cum non esses, recreavit cum perditus esses: creavit, ut esses particeps beatitudinis suae; recreavit, ne post lapsum permaneres exsors patriae et exsors felicitatis aeternae. Creavit te ad imaginem et similitudinem suam: ad imaginem conferens tibi 0773D naturalia; ad similitudinem largiens gratuita: ut mente excelleres, et omnia irrationalia ratione vinceres.

Pronaque cum spectent animantia caetera terram,

Os homini sublime dedit, coelumque videre

Jussit, et erectos ad sidera tollere vultus:

2. Post haec talia et tanta dona es praevaricatus, ut ires in locum pessimum; de vita ad mortem, de incorruptione 525 ad corruptionem, de libertate ad servitutem, de gloria ad poenam, de innocentia ad culpam, de patria in exsilium, de gaudio ad luctum, de beatitudine ad miseriam, de quiete ad aerumnam: et qui eras concivis supernorum civium, factus es subjugalis daemonum; et qui revelata facie poteras incessanter perfrui aspectu desiderabilis 0775A vultus divinae claritatis, in quem desiderant Angeli prospicere (I Petr. I, 12), cogeris inde turpia et pudenda videre; et secundum prophetam, qui nutriri debueras croceis, amplexatus es stercora (Thren. IV, 5). Denique proscriptus de loco voluptatis, de paradiso amoenitatis detruderis in vallem plorationis; et factus es miser ille viator, vel potius deviator, qui descendit de Jerusalem in Jericho, et incidit in manus latronum, in arbitrium malignorum spirituum; qui vulneratum eum in naturalibus, spoliaverunt in gratuitis, et abierunt semivivo derelicto, imo duplici morte corporis et animae affecto. Et hoc tempus deviationis tuae. Quatuor enim tempora humano generi, secundum quatuor status, peritorum distinguit industria: tempus deviationis, 0775B tempus revocationis, tempus reconciliationis, tempus peregrinationis.

CAPUT II. De tempore deviationis.

3. Tempus deviationis cucurrit a lapsu protoplastorum usque ad tempus Abrahae, qui in fidei signum accepit circumcisionis mandatum, et qui repromissionem gratiae primus a Domino audivit sibi dicente: In semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. XXII, 18). Unde Apostolus, Abrahae dictae sunt promissiones, et semini ejus. Non dicit In seminibus, quasi in multis; sed quasi in uno, Et semine tuo, qui Christus est (Galat. III, 16): et Lucas praeco, imo evangelista ejusdem gratiae, de incarnatione Verbi 0775C dicit, Jusjurandum quod juravit ad Abraham patrem nostrum, daturum se nobis (Luc. I, 73). Dicitur autem deviationis tempus, quia quotquot in eo erant, pene omnes deviabant a via veritatis. Deum non invocaverunt, non erat timor Dei ante oculos eorum (Psal. XIII, 3-5), exceptis paucis: videlicet Enoch, qui raptus est, ne malitia mutaret intellectum ipsius; et Noe, qui cum octo animabus salvatus est in arca, ne absorberetur in diluvio.

CAPUT III. De tempore revocationis.

4. Tempus revocationis protensum est ab Abraham usque ad adventum Redemptoris: in quo tempore fides Trinitatis viguit. Jam in Patriarchis floruit, 0775D in Regibus fructificavit, in Prophetis fructus maturitatem fecit, quoniam nos Oriens ex alto visitavit. Et bene vocatum est tempus revocationis, quia Deus et Pater Domini nostri Jesu-Christi, Pater misericordiarum, et Deus totius consolationis, jam cogitavit super humano genere cogitationes pacis, et non afflictionis (Jerem. XXIX, 11); revocare disposuit ovem quae perierat, Patriarchas misit, legem dedit, signis et prodigiis consuluit, beneficiis innumerabilibus subvenit: tandem propter nimiam charitatem qua nos dilexit, Filium suum unigenitum misit in similitudinem carnis absque peccato, ut omnes lavaret; et hoc vere tempus miserendi, et annus benignitatis.

CAPUT IV. De tempore reconciliationis.

5. Tempus reconciliationis extunc coepit, et statum habuit, quousque patratum est mysterium nostrae redemptionis, quando immolata illa salutaris hostia nos reconciliavit Deo Patri, de quo vere scriptum est, Ecce sacerdos magnus, qui in diebus suis placuit Deo, et inventus est justus, et in tempore iracundiae factus est reconciliatio: non est inventus similis illi (Eccli. XLIV, 17, 20; L, 1): de quo Apostolus, Legatione fungimur pro Christo; rogamus, reconciliamini Deo (II Cor. V, 20). Et vere ab effectu coepit hoc nomen reconciliationis.

526 CAPUT V. De tempore peregrinationis.

0776B 6. Tempus peregrinationis est post adventum Spiritus sancti usque ad consummationem saeculi, ex quo fidelis Ecclesia coepit recognoscere peregrinationem suam, et suspirare ad patriam. Unde Vas electionis ingemiscens ait, Quandiu sumus in hoc mundo, peregrinamur a Domino (ibid. 6); et David, Heu mihi, quia incolatus meus prolongatus est! (Psal. CXIX, 5.) tamen ipse etiam se consolatur, et ait: Cantabiles mihi erant justificationes tuae, in loco peregrinationis meae (Psal. CXVIII, 54). Patet in exemplis, cur censeatur tempus peregrinationis.

CAPUT VI. Tempus reconciliationis ulterius expenditur, et totum opus redemptionis humanae summatim exponitur.

0776C 7. His quatuor temporibus distinctis, et causis appellationum assignatis, intuere, o homo, tempus tuae redemptionis, recordare et respice, quomodo redemptus sis. Empti estis, ait Apostolus, pretio magno, glorificate et portate Deum in corpore vestro (I Cor. VI, 20). Non magno tantum, sed permaximo. Venditus eras sub peccato, pretio vili et despicabili, morsu unius pomi: emptus et redemptus es pretio magno et inaestimabili, morte Filii Dei. Quid pretiosius hoc pretio? quid inaestimabilius? Ille per quem facta sunt omnia, et sine quo factum est nihil, summi Patris Unigenitus, eidem Patri consubstantialis et coaeternus, par majestate, aequalis gloria, idem in essentia, ipsius virtus et sapientia, hic talis et tantus cum in forma Dei esset, exinanivit semeptipsum, formam 0776D servi accipiens, de sinu Patris in vallem nostrae plorationis descendit; in utero puellae se contraxit: et qui erat in principio apud Deum, factum est verbum abbreviatum (Joan. I, 1, 2, 3, 14). Et vide quam abbreviatum, quam immensum, quam breve factum. Intra puellae viscera se clausit: ibi sanguineis circumdatus involumentis, taedia novem mensium sustinuit: deinde in lucem editus infantiliter vagiit, pannis sordentibus more miseriae nostrae implicitus est, et fascia constrictus, in praesepi ad afflatus brutorum animalium reclinatus, et in fetenti stabulo juxta matris pauperiem deponitur. Quae docet littera, quae loquitur lingua, quae monstrant exempla, quempiam nascentium in humano genere talis inopiae pressura 0777A laborasse? Omnium nutritor humano lacte nutritur; sordet in pannis, ne tu sorderes in peccatis. Circumciditur in carne, ut tu circumcidaris in mente. Humiliat se sub manibus sui servi Joannis in Jordane baptizandus, non ut aliquas maculas a se abluat, qui ingressus est mundum sine macula, qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus; sed ut tibi sanctificet aquas, et contactu suae mundissimae carnis conferat aquis vim regenerativam tuis facinoribus abstergendis.

8. Mox baptizatus, ut tibi praebeat exemplum sanctitatis et religiosae conversationis, in desertum proficiscitur: jejunat quadraginta diebus, et quadraginta noctibus, nullum omnino degustans cibum; quod humanae infirmitati penitus impossibile est, quae 0777B nisi quotidianis fulcimentis ruinas stomachi resarcire studuerit, detrimento defectionis subjacebit. Esuriens ergo Deus ex voluntate potentiae, ex necessitate assumptae naturae, tentari sustinuit a diabolo: de cibi appetitu inordinato tentatorem non minus patienter quam sapienter vicit, et confusum repulit. Tria beneficia tibi, o homo, in hoc contulit: exemplum humilitatis, formam patientiae, imitationem cautelae. Humiliare si tentaris, quia non est major servus domino suo. Dominus tentatus est; oportet ut tentetur servus, quia tentatio est vita hominis super terram (Job VII, 1). Quoniam autem multiplices et subtiles sunt daemonum tentationes, Dominus insinuat Petro, inquiens: Satan expetivit vos ut cribraret sicut triticum (Luc. XXII, 31). Patienter 0777C fer si tentaris. Nam et Dominus cum tentatorem suum imperio in ima inferni praecipitare potuisset, patienter tulit, et ratione superavit. Cautus esto si tentaris, ne tentator se 527 transfigurans in Angelum lucis, sub specie recti te fallere possit; sicut Evam, cui dixit: Si de ligno comederitis, eritis sicut dii, scientes bonum et malum (Gen. III, 5). Resiste humiliter, resiste caute, resiste patienter. Fidelis est Dominus, ait Scriptura, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis; sed faciet etiam cum tentatione proventum, ut possitis sustinere (I Cor. X, 13). Qui vicerit, inquit, faciam illum columnam in templo meo (Apoc. III, 12); rursumque ait: Qui vicerit, dabo ei edere de ligno vitae, quod est in paradiso Dei mei 0777D (Apoc. II, 7). Dulcis promissio, et felix bravium bene currenti, beata corona bene vincenti.

9. Tibi ergo, o homo, tentatus est, non sibi; tibi vicit, non sibi; tibi esurivit, tibi sitivit, et lassitudinem sustinuit; propter te opprobriis et contumeliis saturatus est, et propter te omnes passiones suas, quas oportuit et decuit, accepit. Nihil tuorum defectuum praeter peccatum a se exclusit: propter te multipliciter operatus est salutem in medio terrae mortuos suscitando, caecos illuminando, surdis auditum, claudis gressum, leprosis munditiam restituendo, et innumeras alias virtutes perficiendo; per oppida et castella, per vicos et plateas cucurrit, evangelizando verbis et exemplis, signis et prodigiis vitae viam demonstrando. Ut amplius etiam tibi 0778A exempla humilitatis ostenderet in se ipso, sexto die antequam pateretur, humilis in humili asello et abjecto Jerosolymam venire; et a turbis salutari voluit, ut omnis sua actio esset tua lectio, et omnis sua vita esset tua doctrina. A perfido Juda et perdito traditus est, et tanquam vile mancipium pro triginta denariis venditus est, ut tu venumdatus sub peccato redemptionem acciperes. Sedens in coena cum beatis Apostolis suis, pridie quam pateretur, carnem suam dedit ad manducandum, et sanguinem suum ad bibendum, et tibi idem mysterium faciendum reliquit, in sui commemorationem; deinde surgens a coena, linteo praecinctus, misit aquam in pelvim; et se Rex Angelorum deposuit ante pedes humilium servorum suorum: mundissimis manibus tangere, 0778B tergere, et abluere non dedignatus est immunditias pedum ipsorum, quae eis de luto platearum adhaeserant. Et idem exemplum reliquit tibi, dicens: Si ego lavi vobis pedes, Dominus et Magister vester; et vos debetis alter alterius lavare pedes (Joan. XIII, 14). Unde igitur superbis, terra et cinis, putredo et vermis? Quid, putridum membrum, erigis te super caput ipsis angelicis sublimitatibus timendum?

10. Deinde Dominus in oratione constitutus, prae angustia spiritus sui, totus sudore sanguineo immaduit. Ibi captus et tentus, ad tribunal judicis ductus est; et cum multi falsi testes contra eumprocederent, et in multis mendaciis accusarent, ipse tanquam agnus innocens, qui ad victimam ducitur, obmutuit; non aperuit os suum, tanquam homo 0778C non audiens, et non habens in || ore suo redargutiones (Psal. XXXVII, 14, 15). Ibi conspuerunt faciem dulcis Jesu, colaphis eum caedebant, et alapas in caput ejus certatim ministri dederunt. Inde ad columnam revinctus, flagellis caeditur, carne prae nodis flagellorum in tumorem surgente, et in livores se vertente, sanguine guttatim de plagis in terram currente. Inde spinarum punctionibus caput undique cruentatur, et in ludibrium ipsius virga manui ejus inseritur, coccinea chlamide amictus, tanquam infatuatus irridetur. Parva loquor. Hic tu, o homo, totus contremisce, tremore obrigesce, merito expallesce, pugnis pectus contunde, fletibus totam animam effunde, compatere patienti. Ad mortem ducitur, 0778D ut educaris de morte: ducunt impii lanistae, ducunt Agnum immolandum, et angariant ut propriam crucem propriis humeris bajulet et ad locum suae passionis deferat. Non reclamat, non remurmurat, non contradicit, obsequitur tortoribus.

11. Imaginare hic, o homo, quo, quali et quanto pretio redemptus es: non corruptibilibus auro vel argento redemptus es. Simplex mors Redemptoris, Creatoris, Plasmatoris tui non sufficit ut tu redimaris; vide modum mortis, attende qualitatem moriendi, et attende quid debeas morienti. Ecce quomodo moritur justus. In cruce distenditur, membra distrahuntur, dorsum adhuc plagosum de recentibus plagis flagellorum recenti adhuc sanguine stillans, rigido patibulo crucis atteritur; manus 528 et pedes 0779A perfodiuntur, clavi malleis incutiuntur, et quanto altius clavi penetrant, tanto amplius plagas prae grossitie dilacerant, et passionem aggravant; sitienti ori fel aceto mistum infunditur, vinum myrrhatum additur; agitant ministri daemonis capita, insultantes dolori pendentis: Si Filius Dei est, inquiunt, descendat nunc de cruce, et credimus ei (Matth. XXVII, 40, 42); ac si dicant: Non adjiciet ut resurgat (Psal. XL, 9), tanta eum turpitudo ligat et poena.

12. Dehinc, piissime Redemptor, animam sanctissimam tradis in mortem, ut meam miseram animam vivificares a morte, nec his contenti lanistae impiissimi, adhuc latus lancea perforant, et laticem sanguinis tui, quo redimimur, cum inundatione manare cogunt. O anima, quid agis? quis dabit aquam capiti 0779B tuo, et fontem lacrymarum oculis tuis, ut satis plangere, et satis flere possis interfectum populi tui? Hic fasciculus myrrhae sit dilectus tuus tibi (Cant. I, 12); et non tantum fasciculus, sed immensum pondus amaritudinum. Compatere patienti, ut merearis redimi. Esto columba in foraminibus petrae, in caverna maceriae (Cant. II, 14). Pervola manus, pervola pedes, invola lateri; nihil horum inscrutatum relinquas; singula membra compassionis amaritudine perfundas. Ecce pretium redemptionis tuae, o homo redempte, ecce qualis hostia victimatur pro tua culpa, pro praevaricatione tua.

13. Sed qua necessitate ista pertulit, qua indigentia toties sanguinem suum fudit? Legitur enim quinquies perfusus sanguinis effusione, quod hic breviloquio 0779C exprimere judicavi non inutile:

Quinque vices, et quinque modi te, Christe, cruentant:

Circumcisio, sanguineus sudor, et flagra, spinae,

Fixurae quinque, lateris, manuumque pedumque.

14. O homo, quid retribues Domino pro omnibus quae retribuit tibi? Solam dilectionem exigit; sola dilectio ei sufficit. Quare diligentem te non diligas? diligamus eum, quoniam ipse prior dilexit nos (I Joan. IV, 10). Vis audire modum dilectionis 0780B ejus, vis nosse effectum? Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret (Joan. III, 16). Proprio Filio suo non pepercit Deus, sed pro nobis omnibus tradidit illum (Rom. VIII, 32). Audi ipsum Filium. Majorem, inquit, hac, dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis (Joan. XV, 13). Dilige ergo, o homo, dilectorem tuum; dilige eum non tantum verbo et lingua, sed opere et veritate (I Joan. III, 18). Dilige eum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, ex totis viribus tuis, et ex omni mente tua (Matth. XXII, 37). Dic: Diligam te, Domine, fortitudo mea; Domine, firmamentum meum, et refugium meum, et liberator meus (Psal. XVII, 2, 3). Vere liberator, quia liberasti me pauperem a potente, et inopem cui non erat adjutor 0780C (Psal. LXXI, 12); et liberasti animam meam a perditione (Eccli. LI, 16). Ecce datum optimum, de quo promissum est in exordio hujus capituli, de quo Isaias: Puer natus est nobis, et Filius datus est nobis (Isa. IX, 6); et alibi: Quomodo non etiam cum illo omnia donavit nobis Deus? (Rom. VIII, 32.) Si donavit nobis eum, qui est omnia in omnibus; donavit procul dubio omnia nobis cum illo. Si ergo datus est nobis, utamur dato tanquam nostro, ne demus alienis: honorem nostrum, et annos nostros crudeli (Prov. V, 9). Et haec de primo capitulo tantisper dicta prosint.

PARS SECUNDA. Quod Jesus Filius Dei dat se nobis in Eucharistia.

529 CAPUT VII. De ineffabili et perpetua claritate Verbi incarnati.

15. Qui datus est nobis primo in redemptionis pretium, non cessat se nobis dare quotidie in Viaticum: primo passibilis et passionibus expositus, nunc impassibilis et gloria et honore coronatus; tunc homo mortalis, nunc homo victor mortis; tunc paulo minus ab Angelis minoratus, nunc prae Angelis omnibus sublimatus: Tanto melior, ait 0780D Apostolus, Angelis effectus, quanto differentius prae illis nomen haereditavit. Cui enim aliquando Angelorum dixit Pater, Filius meus es tu, ego hodie genui te? et rursum, Ego ero illi in patrem, et ipse erit mihi in filium? Et rursum, cum introducit primogenitum in orbem terrae, dicit: Et adorent eum omnes Angeli Dei (Hebr. I, 4-6). In hoc loco, dilecte Dei sacerdos, videtur mihi maxime consistere summa desiderii tui, quod cupis illustrari aliquatenus claritate 0781A illa, quam habuit Verbum incarnatum post glorificationem humanitatis assumptae. Cupio satisfacere voto tuo, et velle adjacet mihi, perficere autem ex me non inventio, nisi ille det qui dat omnibus abundanter, et non improperat (Jacob. I, 5). Quod ergo dare dignabitur, mihi quidem pigrum scribere non erit, tibi autem necessarium.

16. Primo adverte quod scriptum est, Deus habitat lucem inaccessibilem (I Tim. VI, 16); et rursum: Deus noster ignis consumens est (Deut. IV, 24). Quod utrumque dictum est de divina essentia, in qua Pater unum est cum Filio, et Spiritu sancto: quia in illa Trinitate nihil prius aut posterius, nihil majus vel minus; sed totae tres personae coaeternae sibi sunt et coaequales (Symb. dict. S. Athanasii). Unde 0781B et Filius: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Si ergo unum sunt, habitant eamdem lucem inaccessibilem: sunt idem ignis consumens, et eadem claritas, eadem potentia, eadem sapientia, eadem majestas, eadem aeternitas. Est itaque Filius a Patre, Deus de Deo, lumen de lumine, Deus verus de Deo vero. Est utique splendor paternae gloriae. Hinc et Apostolus ait: Qui cum sit splendor gloriae, et figura substantiae ejus (Hebr. I, 3); haud dubium quin Patris. Splendet ergo aeque Filius ut Pater, imo idem splendor Filius qui Pater. Sufficiuntne ista tibi testimonia de claritate Filii? Aut fortasse dices, te magis desiderare, te delectari claritate ejus, prout Deus est et homo? Nec in hac parte ipsius opitulante gratia deerunt testimonia.

0781C 17. Primo te esse monitum volo, ne aestimes offuscatam Verbi claritatem, per assumptam in Deo humanitatem. Audi quid scriptum est: «Deus assumpsit humana, non reliquit divina: assumpsit quod non erat, manens quod erat.» (In Offic. Eccles.) Angelus ad Mariam ait: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi (Luc. I, 35). Cujus dicti intelligentia est: Spiritus sanctus operabitur in te incarnationem Verbi incarnandi, separando a carne tua partiunculam, quae animabitur, et divinae essentiae in unitate personae copulabitur. Verum quae causa obumbrationis Altissimi virtutis? Haec nimirum praecipua. Caro Virginis nisi quadam latente operatione obumbrata fuisset, 0781D splendorem tantae majestatis sine sui consumptione nequaquam ferre potuisset. Unde Dominus ad Moysen: Non videbit me homo super terram, et vivet; ac si diceret: Tantae sum in natura divina claritatis, quod homo constitutus in mortali carne videre me nequaquam poterit absque sui consumptione. Inde est quod cum Moyses in multa constantia Domino supplicaret, dicens: Domine, ostende te ipsum mihi; ait: Sta in foramine petrae, et cum pertransiero, videbis posteriora mea; faciem autem meam videre non poteris (Exod. XXXIII, 18-23); hoc ait, per faciem designans divinitatem, per posteriora humanitatem, quam tamen Moyses corporali intuitu non vidit, sed posteris videnda reliquit. Exemplariter quidem cognoscitur, quando gloriosa caro Christi, quae in altari 0782A conficitur, et fidelibus in Viaticum distribuitur, igne divini ardoris clarificatur. Sicut enim clarissima purpura candidissimam lanam inficit, et totam in sui colorem transire cogit; et quemadmodum anima totum corpus animat, vegetat, et vivificat; sicut 530 et ignis ferrum transverberans ignitum reddit; candorem suum et calorem conferens, ipsum scintillare, flammescere, et urere contra naturam suam facit: sic Deus hominem sibi unitum deificat, et supra omnem creaturam exaltatum puritatis omnipotentia et deitatis praerogativa secum clarificat. Filius de se ipso testimonium perhibet, dicens: Ego lux veni in mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem (Joan. III 19); et iterum: Ego sum luxmundi (Joan. VIII, 12). Joannes 0782B id ipsum expresse loquitur, inquiens: Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9). Ad Patrem quidem ante passionem orans locutus est Filius, dicens: Clarifica me, Pater, apud temetipsum claritate quam habui prius quam mundus fieret (Joan. XVII, 5); cui Pater, Et clarificavi, et clarificabo (Joan. XII, 28). Quid clarius? quid manifestius? quid evidentius?

18. Ex Evangelio collige claritatem, quam nunc habet Deus homo secundum hominem clarificatus, qui appropinquante tempore, quo transiturus erat de hoc mundo ad Patrem, assumpsit Petrum et Joannem et Jacobum, et ascendit supra montem Thabor, et transfiguratus est ante eos, et splendida 0782C facta est facies ejus sicut sol, et vestimenta ejus sicut nix, qualia fullo non potest facere super terram; et apparentibus Moyse et Elia, cum intuerentur claritatem vultus ejus, ferre fulgorem non poterant, sed timentes valde et consternati animis, quasi exanimes lapsi sunt super terram (Luc, IX, 28-36). Si igitur tanti jubaris, tam radiosi splendoris, humanis obtutibus tam importabilis claritatis apparere dignatus est, corpore adhuc mortalitati obnoxio, et membris nondum corruptione exutis: quantam claritatem credere debemus inesse Filio Dei in forma hominis assumpti, jam glorificati, jam super coelos coelorum exaltati, jam habentis nomen quod est super omne nomen, ita ut in nomine ejus omne genu flectatur coelestium, terrestrium et infernorum 0782D (Philipp. II, 9, 10); jam constituto in die virtutis suae, in splendoribus sanctorum, ubi Pater jucunditatem et exsultationem thesaurizans ait: Ante luciferum genui te (Psal. CIX, 3). Ibi revera lucet, in die virtutis suae, in die aeternitatis suae. Hanc nimirum diem nulla nox interpolat, nulla interrumpit obscuritas, nulla caligo sequestrat. Ibi circumdatur abysso luminis, ob immensum pelagus claritatis. Ibi ipse Christus tanquam sol refulget in clypeos aureos, et resplendent montes ab eo. Ibi illustrantur ab eo sancti. Unde Propheta: Illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis (Psal. LXXV, 5). Et rursum scriptum est: «In circuitu tuo, Domine, lumen est, quod nunquam deficiet, ibi requiescunt sanctorum animae;» et iterum: «Sanctum est verum 0783A lumen et admirabile, ministrans lucem his qui permanserunt in agone certaminis: recipiunt a Christo splendorem sempiternum, in quo assidue felices laetantur.» (In Officio de Martyribus).

19. Ecce quam vera, quam consona testimonia de illa beata et ineffabili claritate, in qua Christus est, imo quae Christus est, quae, nequit minui, augeri non potest, quia immensa, quia aeterna est, quia superat omnem sensum, quia omnem cogitatum excedit, omnem aestimationem supergreditur; et homo accedit ad cor altum, et incomprehensibiliter in sua claritate exaltabitur Deus (Psal. LXIII, 7, 8). Semper eadem manet claritas, in nullo accessu assumit augmentum, et nullo decessu patitur detrimentum. Non decrevit per assumptum hominem, non 0783B magis excelluit in Deo per glorificatum hominem. Quod manifestat Propheta dicens: Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Psal. CI, 28). Habacuc quoque propheta intuens hanc lucem ait: Splendor ejus, ut lux erit; cornua in manibus ejus. Ibi abscondita est fortitudo ejus, ante faciem ejus ibit mors (Habac. III, 4, 5): aperte designans, quod etiam, cum manus ejus cruci affixae fuissent, licet ipse sol radios suos obumbrasset, ne Christum morientem in cruce videret, lux deitatis non minus in Christo nituit. Unde praemisit: Splendor ejus ut lux erit. Tu, Judaee, insultans dicebas: Vidimus eum non habentem speciem neque decorem (Isa. LIII, 2). Oculo lippo vidisti; imo oculo caecutienti penitus, quia tunc caecitas cecidit in Israel. Ast Habacuc claros 0783C oculos habebat; et populus gentium qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam, in regione umbrae mortis lux orta est eis.

20. Constat ergo ex Habacuc testimonio, quod passio humanitatis non minuit lucem deitatis; imo ipse moriens 531 victor mortis de morte triumphavit, et mors ejus tuam mortem calcavit. Ibi abscondita est fortitudo ejus. Corpusculum exanime, torridum, et exsangue pendet in cruce, caput deflexa cervice vix collo haeret pendulo; facie livida, oculi in morte lugentes, et semiclausi; manus distentae, et clavis ligno compactae. Ibi abscondita est fortitudo ejus, abscondita est Judaeis, abscondita est et discipulis. Abscondita est Judaeis, qui dicebant: Conteramus eum de terra viventium, morte turpissima condemnemus 0783D eum (Sap. II, 19, 20). Abscondita discipulis qui dicebant: Nos autem sperabamus quia ipse esset redempturus Israel (Luc. XXIV, 20). Splendor ejus ut lux erit; cornua in manibus ejus. In cruce aret, in aere claret; pendet in patibulo, splendet in altissimo. O sancte Habacuc, quam bene splendor hujus lucis luxit, qui tibi tot saeculis ante illuxit! Cornua crucis in manibus ejus; sed et manus ejus in cornibus crucis. Ibi abscondita est fortitudo ejus; sed non apud inferos. Ibi vectes ferreos contrivit, ibi portas aereas confregit, ibi fortitudinem manifestat, ibi fortem fortior ipse alligat, et vasa ejus diripit, qui aute atrium suum in pace custodivit (Luc. XI, 21, 22). Ibi clamatur: Quis est iste 0784A rex gloriae? Ibi auditur: Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio, Dominus virtutum ipse est rex gloriae (Psal. XXIII, 8, 10). Ante faciem ejus ibit mors. O mors, ero mors tua; morsus tuus ero, inferne. Ubi est, mors, victoria tua? ubi est, mors, stimulus tuus? Absorpta est mors in victoria (Ose. XIII, 14, et I Cor. XV, 54, 55): victor ab inferis pompa regreditur nobili. Egreditur, inquit, diabolus ante pedes ejus (Habac. III, 5). Nunc judicium est mundi; nunc princeps hujus mundi ejicietur foras (Joan. XII, 31). Splendor ejus ut lux erit. Illuminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent (Luc. I, 79). Manet igitur claritas Verbi incarnati in homine glorificato, persistit in isto ab dexteram Patris collocato. Non tempore decrescit, nec tempore 0784B minuitur, nullo eventu obfuscatur. Splendet aeque, cum est in altari, ut in sublimitate coeli; non minus radiat, cum est in manibus sacerdotis, quam in sinu Dei Patris.

CAPUT VIII. De sacerdotum dignitate.

21. Gloriare igitur semper, sed in Domino, sacerdos Dei altissimi; dignitatem tuam considera, intuere mentalibus oculis eminentiam tuam, cogita praerogativam tuam, vide sortem tuam. Certe funes ceciderunt tibi in praeclaris, si haereditatem tuam praeclaram (Psal. XV, 6) non negligis. Attende quantum Deus tuus te extulit, quantum prae omnibus creaturis sublimavit. Oratio tua munda sit, quia datur locus voci tuae in coelo, cum rite assistis sacris 0784C altaribus, cum sanctissimum mysterium coelestis sacrificii celebrare intendis. Ad vocem tuam prolatam, ad verbum tuum vivificum, ad postulationem tuam salutarem, summus Pater, cujus nutu omnia subsistunt, quem indesinenter laudant Angeli, cui jubilant astra matutina, quem adorant Dominationes, quem tremunt Potestates; qui respicit terram et facit eam tremere (Psal. CIII, 32); qui fecit mirabilia magna solus (Psal. CXXXV, 4); ipse, inquam, tantus, tam immensus, dulcissimum Filium suum deponit, et manibus tuis imponit; transmittit ab altissimis, et digitis tuis immittit. Ibi holocaustum tuum pingue fit, plus quam in millibus agnorum et arietum pinguium.

22. Multum enim acceptum fuit munus Abel, sed 0784D non ita; multum placuit sacrificium Abrahae patriarchae, sed non adeo; multum approbata fuit oblatio Melchisedech, sed multo minus isto. Denique quid ait Propheta? Sacrificium et oblationem noluisti, holocaustum et pro peccato non postulasti; tunc dixi, Ecce venio (Psal. XXXIX, 7, 8): dixit ille, qui non per sanguinem hircorum aut vitulorum, sed per proprium sanguinem introivit semel in Sancta, aeterna redemptione inventa (Hebr. IX, 12). Omnia in figura contingebant antiquis. Hic veritas, ibi figura; ibi umbra, hic lux; ibi nubes, hic claritas; ibi agnus legalis, hic agnus innocens qui tollit peccata mundi. Verus est enim Filius Dei, quem tu sacerdos immolas, quem manibus tractas, quem 0785A ore sumis, quem in corpus tuum transmittis: sed non sola ad te venit illa majestas. Venit ad te Filius, sed non sine Patre. Qui me misit, inquit, mecum est, et non me reliquit solum (Joan. VIII, 29). Venit ad te Filius, sed non sine Spiritu sancto. Quid enim 532 ait Joannes? Super quem videris descendentem Spiritum et manentem, ipse est Christus (Joan. I, 33). Super alios descendit Spiritus sanctus, sed non semper manet. Super Christum vero semper mansurus descendit. Adest nihilominus totus supernorum exercitus civium. Millia, inquit, millium ministrabant ei, et decies centena millia assistebant ei (Dan. VII, 10). Semper enim Angeli, licet sint administratores spiritus, et in ministerium missi propter eos qui haereditatem capiunt salutis, vident tamen faciem 0785B Patris, semper assistunt vultui majestatis, in quem desiderant prospicere: fruuntur, nec fastidiunt, qui eo magis frui sitiunt. Quanta luce credis te circumfundi, sancte sacerdos, in praesentia tantae majestatis; in tam solemni adventu et conventu Trinitatis, et totius militiae coelestis? Quantam aestimas claritatem adesse, et inesse toti curiae coelesti? Tantam nimirum quantam ferre non posses, nisi virtus Altissimi tuae infirmitati ad ferendum obumbraret.

CAPUT IX. Sacerdotum potestatem majorem esse dignitate angelica.

23. Attende igitur, ut praedixi, et semper in mente habe, jugi memoria retine gratiam tibi singulariter 0785C a Deo collatam, quam nec Angelis praestitit, nec caeteris hominibus concessit. Panis enim in manibus tuis in corpus unigeniti Filii Dei transubstantiatur; vinum in sanctissimum sanguinem Domini nostri Jesu Christi tua benedictione convertitur. Multum ardent Seraphim sanctae Trinitati prae caeteris cunctis spiritus loco et charitate conjuncti. Unde et ardentes, sive incendentes Seraphim interpretantur. Unusquisque enim ordo ejus rei censetur nomine, quam copiosius accepit in munere. Non tamen hoc privilegio praenitent, ut corpus vel sanguinem Redemptoris nostri in subjecta creatura sanctificent. Cherubim, quibus inest plenitudo scientiae, quod etiam testantur nomine, quia familiarius omnibus cognoscunt de mysteriis coelestibus; 0785D mirantur quod mirabilis facta est scientia et potentia sacerdotalis ex eis, et non possint ad eam. Throni, qui tantae dignitatis sunt, ut in eis Dominus sedeat, et per eos sua judicia decernat, non hoc praevalent, quo sacerdotes praeeminent. Dominationes, licet dominium super caeteros a Domino acceperint; Principatus quamvis principentur aliis sibi subjectis; Potestates, cum potentatus sublimitate praeemineant; Virtutes coelorum, cum potestates aereas sua virtute coerceant, ne omnem nequitiam suam in genus humanum exerceant; Archangeli, cum summa mysteria divinae voluntatis inferioribus spiritibus nuntiare habeant, et eosdem inferiores spiritus ex auctoritate ad homines mittant; 0786A Angeli, licet semper videant faciem Patris qui in coelis est; hi, inquam, omnes sancti beatorum spirituum ordines, quamvis perfruantur beatitudine, ut nihil eis desit a summa felicitate; gloriam tamen sacerdotis reverentur, admirantur dignitatem, cedunt privilegio, honorant potentiam.

24. O genus ecclesiasticum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis, virtutes annuntiate ejus qui vos vocavit de tenebris in admirabile lumen suum (I Petr. II, 9) et ineffabile mysterium suum. Vos estis lux mundi, vos estis sal terrae (Matth. V, 13, 14). Levitis dicitur: Mundamini, qui fertis vasa Domini (Isa. LII, 11); vobis dicendum est: Mundamini, qui estis vasa Domini. Glorificate et portate Deum in corpore vestro (I Cor. VI, 20). Vos elegit 0786B Deus in haereditatem sibi. In vobis sepelitur illud corpus gloriosum et glorificatum, quod olim in Jerosolymis est sepultum exanime et defunctum. Certe sanctus ille Joseph noluit illud sepelire nisi in sepulcro novo, in quo nondum quisquam positus fuerat, studuit illud involvere in sindone munda (Matth. XXVII, 59, 60; Joan. XIX, 41). Vae tibi, si non posueris et illud in sepulcro novo, vel saltem innovato, id est in corpore a peccatis penitus mundo; vel, si peccasti, per poenitentiam et satisfactionem mundato! Vae tibi, si non posueris illud in sindone munda; id est, conscientia ab omni immunditia penitus defaecata et absoluta! Non sit in corpore tuo conventio Christi ad Belial, non sit consensus Dei cum idolis, non sit societas luci ad tenebras (II Cor. VI, 15, 16); peccatum non 0786C regnet in mortali corpore tuo (Rom. VI, 12), et sic dedicabis 533 venerabile sepulcrum Christo, templum Spiritui sancto. Templum, inquit Apostolus, Domini sanctum est, quod estis vos (I Cor. III, 17); et iterum: An nescitis, quia corpora nostra templa sunt Domini, et Spiritus sanctus habitat in nobis? (I Cor. VI, 19.) Si hoc vere dicitur de quolibet charitatem habente, multo amplius dici debet de sacerdote Deo placente.

25. Perpende et attende etiam, devote sacerdos, quanta diligentia, quanta vigilantia sancti Angeli conservarunt locum sepulcri, corpore Dominico jam sublato, redivivo et glorificato: in quanta claritate, in quanta vultus et vestium venustate apparuerunt sanctis mulieribus sepulcrum visitantibus, et corpus requirentibus. 0786D Procul dubio scire debes, quod si tu idem Dominicum corpus, jam supra modum gloriosum, et in coelis regnans, et ad dexteram Patris honorificatum digne tractaveris, mundum et novum sepulcrum tui corporis praeparaveris; ipsa Angelorum non deerit tibi frequens custodia, animam tuam servabunt, corpus gubernabunt, in omnibus vitiis tuis te protegent; et dicent tibi tuisque similibus: Vos sancti Domini vocabimini, ministri Dei nostri (Isa. LXI, 6). Vide ergo ne tangas illud sacrificium, nisi innocens manibus et mundo corde; alioquin ipse dicet tibi: Noli me tangere, quia tactus tuus contagium est.

CAPUT X. De meditatione sacerdotis, seu praeparatione ejus ad digne celebrandum tantum mysterium.

26. Meditare, dilecte Dei sacerdos, et meditatio cordis tui semper sit, quod Joannes Baptista praecursor Domini, amicus Sponsi, paranymphus sponsae, propheta, et plus quam propheta, in utero sanctificatus, in eremo justificatus; hic tantus, tam praecipui meriti, tam singulariter sanctificatus contremiscit, et non audet tangere sanctum Dei verticem, sed clamat cum tremore: Sanctifica me, Salvator (Matth. III, 14). Meditare quod Petrus clavicularius regni coelorum a Domino designatus, Pastor ovium trina dilectionis confessione constitutus, et princeps Apostolorum praefiguratus; in periculo mortis, naufragio 0787B incumbente, positus penes Dominum approximare pertimuit, et se elongare ab eo prae formidine voluit dicens: Exi a me, Domine, quia peccator sum (Luc. V, 8). Joannes ille electus et praedilectus discipulus, qui supra pectus Domini in coena recubuit, cui Christus in cruce Matrem Virginem virgini commendavit, cui nihilominus adhuc in mortali carne constituto revelata sunt secreta coelestia; ipse supra modum gloriatus est de solo auditu, visu extrinseco et tactu Dominici corporis, dicens: Quod fuit ab initio, quod audivimus, et vidimus oculis nostris, quod perspeximus, quod manus nostrae contrectaverunt de Verbo vitae (I Joan. I, 1). Si ergo isti gloriosi principes terrae, curiae coelestis proceres eximii, tantum reverebantur forinsecus tactum Dominici corporis, 0787C nondum in gloria ad coelos translati; quanta reverentia, quanto timore, et tremore, quanta corporis castitate et animi puritate oportet sacerdotem, nunc illud gloriosum, et in claritate paternae gloriae sublimatum super omnia, illud conficere, tangere, sumere, et in corpus proprium trajicere?

27. Quapropter si offers munus tuum ad altare, quicunque sacerdos, si disponis illud venerabile et ineffabile mysterium celebrare, et recordatus fueris quod frater tuus habet aliquid adversum te, ille magnus frater, qui Filius Dei est per naturam, et nobis potestatem dedit filios Dei fieri (Joan. I, 12), et fratres suos per gratiam; qui nos dignatus est vocare fratres suos, per Prophetam dicens: Narrabo 0787D nomen tuum fratribus meis (Psal. XXI, 23), et rursum post resurrectionem: Ite, dicite fratribus meis (Matth. XXVIII, 10), etc. si ille frater habet aliquid adversum te, si offendisti in illam majestatem cogitatu, dicto vel facto; si candorem innocentiae tuae aliqua macula offuscasti, si conscientiam habes vel valde aegram, vel minus bene sanatam; relinque ibi munus tuum, differ mysterium, et vade prius reconciliari fratri tuo, per devotam cordis contritionem, per puram oris confessionem, per duram corporis in poenitentia attritionem, et condignam satisfactionem; lava per singulas noctes lectum tuum, per singula peccata munda 534 conscientiam tuam. Ascende tribunal conscientiae tuae, sedeas in loco judicis; te ipsum condemna, et reum constitue. Accedat memoria 0788A peccati accusatrix, actio sit testis, consensus et delectatio aggravet peccatum sive reatum. Omnia accusent, nihil te excuset. Veniat timor carnifex, et tortor reum cruciet. Sanguinem cordis, scilicet lacrymas, fundat; et sic per judicium proprium evades divini judicii supplicium, juxta illud Apostoli: Quod si nosmetipsos judicaremus, non utique a Domino judicaremur (I Cor. XI, 31); et tunc veniens offeres munus tuum, et placebit Deo super vitulum, cornua producentem et ungulas (Psal. LXVIII, 32).

CAPUT XI. Ex ritu legalis purificationis docet studium puritatis.

28. Ritu quoque legalis sacerdotis ingressuri Sancta 0788B sanctorum, fac tibi luterem de speculis mulierum, quae excubant ad ostium tabernaculi (Exod. XXXVIII, 8), ut dum te lavas, si maculam in corpore tuo deprehenderis, abluas. Luterem, sacram Scripturam accipe: mulieres excubantes ad ostium tabernaculi, intellige sanctas animas vigilantes ad introitum regni coelestis. Specula earum sunt exempla sanctorum, sive testimonia Scripturarum: in his animae justorum velut in speculo se considerant, et quidquid deformitatis in se deprehenderint castigant. Litterarum igitur divinarum sacris meditationibus jugiter vaca, his tanquam divinitus illuminatus te oblecta, ibi totum in speculo quodam refulgente considera: si quid in te pravum deprehenderis, corrige; quod rectum, tene; quod deforme, compone; 0788C quod pulchrum, excole; quod sanum, serva; quod infirmum, corrobora. Dominica praecepta infatigabiliter lege, inexplebiliter dilige, efficaciter imple: et per haec quid cavendum, quidve sectandum tibi sit, sufficienter instructus agnosce.

29. Ecce habes qualemcunque initialem formam declinandi mala et faciendi bonum; quae si tenueris, dabit tibi benedictionem legislator, et eo duce ibis de virtute in virtutem (Psal. LXXXIII, 8); et ipse erit tibi in Deum protectorem, et in locum refugii, ut salvum te faciat (Psal. XXX, 3); et dicet tibi: Ecce ego tecum sum omnibus diebus vitae tuae, usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20). Vere erit tecum, quia dabit se ipsum in viaticum, ne deficias 0788D in via, donec plene reficiat in patria. Proba igitur te modo praedicto, et sic de pane illo sanctae Eucharistiae edas, et de calice bibas.

CAPUT XII. De triplici sumptione corporis et sanguinis Domini.

30. Hujus autem sacratissimi panis, et venerandi calicis, id est, vivifici corporis Domini et sanguinis, triplicem esse sumptionem discretus sacerdos ignorare non debet. Una est sumptio sacramentalis et spiritualis; et haec vera, sancta, et sanctificans; beata, et beatificans; vitalis, et vivificans. Altera tantum spiritualis; et haec nihilominus gratiam confert, auget virtutes, meritum cumulat. Tertia tantum sacramentalis; et haec damnabilis et condemnans, Deo odibilis et ab eo separans, et nullo modo 0789A beatificans. Sacramentaliter et spiritualiter sumit sanctam Eucharistiam quilibet religiosus sacerdos, veste nuptiali, id est charitate, decenter ornatus, et nulli mortali culpae obnoxius, ad altare Dei introiens, et sacrum mysterium rite celebrans. Eodem modo, et eodem merito sumit quisque fidelis, qui de manu sacerdotis ipsum sacramentum suscipit. Ipse tamen sacerdos singulari praerogativa prae aliis insignitur, qui quotidie, dum non impediat aliqua culpa vel infirmitas, habet potestatem Eucharistiam conficere et sumere; aliis vero permittitur tantum certis temporibus de manu sacerdotis communicare. Spiritualiter tantum sumit quisque fidelis, qui est de membris Ecclesiae, perseverans in charitate; quia licet Sacramentum ore non contingat, virtutem Sacramenti 0789B tamen, id est remissionem peccatorum, et spiritualis gratiae infusionem, per fidem et unionem Ecclesiae sibi comparat. Sacramentaliter tantum percipit, qui in culpa mortali perdurans communicare praesumit; sed is talis socius est traditoris Judae, et melius fuerat, 535 si natus non fuisset homo ille; nisi resipiscat, et digne Deo satisfaciat.

31. De prima sumptione, quae est sacramentalis et spiritualis, Dominus dicit: Qui manducat meam carnem, et bibit sanguinem meum, in me manet et ego in eo; et rursum: Qui manducat me, vivet propter me. De secunda, quae est tantum spiritualis, iterum ipse Dominus loquitur: Caro nihil prodest, spiritus est qui vivificat (Joan. VI, 57, 58, 64); ac si diceret: 0789C Si intelligis tantum carnalem sumptionem absque gratia, nihil prodest, imo nocet; spiritualis vero absque carnali te vivificat. De tertia, quae est tantum sacramentalis, dicit Apostolus: Qui manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit, non dijudicans corpus Domini (I Cor. XI, 29), quod est dicere: Non discernens corpus Domini ab aliis cibis. 0790A Haec est salubris distinctio corporis Dominici ab aliis cibis: quia cum alios sumimus, eos corpori nostro incorporamus: cum vero Domini corpus in escam suscipimus, si digne agimus, Domino incorporamur, imo toti in Deum transimus, quia qui adhaeret Deo unus spiritus est cum eo (I Cor. VI, 17). Felix viator, qui tali viatico reficitur, quod secure reducit eum per viam, et trajicit in patriam.

32. Ipsis ergo sacerdotibus ministerium suum digna officii exsecutione honorantibus prima sumptio congruit; et per eos tantum aliis fidelibus sumptionis dispensatio competit. Ipsi enim habent claves hujus Sacramenti, ipsi sunt veri mediatores inter Deum et hominem, ipsi sunt vox et organum sanctae Ecclesiae, ipsi offerunt Deo plebis precationes, 0790B et referunt propitiationes. O quam fidelis promissor! quam verax exhibitor! quam munificus largitor! Dixisti, Domine Jesu: Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20). Haec vere dixisti. Prope est verbum, ait Scriptura, in ore tuo, et in corde tuo (Deut. XXX, 14). Verbum quod in principio erat apud Deum, in fine saeculi dignatur esse apud hominem: est in ore, est in corde. Quid propius? quid magis intrinsecum? Est in ore tuo: ergo laus ejus semper in ore tuo sit. Est in corde tuo: ergo confitere ei in directione cordis, et noli oblivisci omnes retributiones ejus. Quas retributiones ejus? Propitiatur omnibus iniquitatibus tuis; sanat omnes infirmitates tuas; redimit de interitu vitam tuam; coronat te in misericordia 0790C et miserationibus; replet in bonis desiderium tuum, dans se ipsum tibi in viaticum: renovabitur ut aquilae juventus tua (Psal. CII, 2-5) in resurrectione justorum, quando se denuo dabit in praemium: de quo praemio in hoc ultimo capitulo, quod ipse dare dignabitur, styli officio prosequemur.

PARS TERTIA Quod Christus dat se nobis in praemium in coelo.

CAPUT XIII.

33. Aristotelicum est: Omne sensibile extra sensum positum incertum est. Divinum est, Quod nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus, diligentibus se (I Cor. II, 9); et illud: Oculus non vidit, Deus, absque te quae praeparasti diligentibus te (Isa. LXIV, 4); et Joannes: Deum nemo vidit unquam (Joan. I, 18). Quid ergo? Si oculis invisibilia, si auribus inaudibilia, si cordibus inscrutabilia sunt repromissa vitae praemia, si Deum nemo vidit unquam, qui est lux et praemium justorum; quis de inauditis et penitus incompertis loqui audebit? quis de ineffabilibus fari praesumet? Illud unum scio, quod quanto sunt ineffabilia, tanto magis sunt desiderabilia; et omne 0790D quod desideratur, non valet eis comparari. Verum quia secundum Apostolum, adhuc ambulamus per fidem, et nondum per speciem (II Cor. V, 7); invisibilia Dei, a creatura mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur (Rom. I, 20); ex similitudine rerum quae sensibus subjacent, quantumlibet exiliter aliquid loqui tentemus, de ineffabili bono fidelibus et felicibus promisso; de corde nostro plane nihil praesumentes, sed de divinis Litteris quae possumus testimonia trahentes.

536 34. Nulli sane sapienti venit in dubium, quod post hanc vitam, justorum animae in manu Dei sunt (Matth. VIII, 12); animae vero reproborum corruunt in supplicium, juxta illud: «Qui bona fecerunt, ibunt in vitam aeternam; qui vero mala 0791A egerunt, in ignem aeternum.» (Symb. Athan.) Est ergo electis duplex causa beatitudinis: alia, devitatio poenae; alia, adeptio gloriae. De poena malorum est aliquid perstringendum, ut ea considerata major bonorum aestimetur gloria; quia nullius rei dignitas melius declaratur, quam si ejus contrarii pravitas non taceatur. Ex opposito vitio venustius virtus elucescit pulchritudinis, ait Isidorus. O homo, cogita omnes mundi cruciatus, et compara gehennae, totum leve erit. Ignis etiam purgatorius, qui non est gehennae, ad modicum crucians, transcendit omnia mundana tormenta. Unde Augustinus super Psalterium: Domine, ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me (Psal. XXXVII, 2); id est, non sim inter illos quibus dicturus es in judicio: Ite, 0791B maledicti, in ignem aeternum (Matth. XXV, 41). Ne in indignatione tua emendes me; id est, non sit mihi opus igne emendatorio, qui et purgatorius dicitur: qui cum gravior sit omni eo quod pati potest homo in hac vita; cum multi facinorosi per diversissimos cruciatus luant sua crimina, multique per immania et exquisita tormenta migraverint ad Dominum (Enarr. in Psal. XXXVII, n. 3.)

CAPUT XIV. De poenis inferni.

35. Habet quidem infernus, ut ex auctoribus comprobari potest novem notabilia supplicia, praeter alia innumerabilia quae continet mala, unde illud:

Malleus, et fetor, cum vermibus, ignis, et algor,

Visio daemonica, tenebrae, rubor, ignea vincla.

36. Vermes immortales ibi sunt, serpentes et dracones, horribiles visu et sibilo, qui ut pisces in aqua, ita vivunt in flamma; qui miseros affligunt, 0792B et praecipue membra illorum pervagantur et rodunt, quae praecipue peccatis militaverunt: utpote luxuriosis genitalia, gulosis palatum ac guttura, ac similiter de singulis caeteris membris. Unde illud Sapientiae: Per quae quis peccat, per haec et torquetur (Sap. XI, 17). Unde et Isaias: Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur (Isa. LXVI, 24). Fetor adeo gravis de igne exhalat, qui non minus ardore cruciat. Unde idem Isaias: Erit pro suavi odore fetor (Isa. III, 24); et Psalmus: Ignis, sulphur, spiritus procellarum, pars calicis eorum (Psal. X, 7). Spiritum procellarum vocat exhalationem fumi et fetoris, quae spirant ab igne in vehementia ad instar procellae. Flagellis tanquam malleis incessanter feriuntur, a daemonibus sua crimina fateri cogentibus, ut qui 0792C fuerunt hic malorum incentores, ibi eorumdem sint tortores. Hinc Salomon: Praeparata sunt derisoribus tormenta (Prov. XIX, 29). Dilatant enim daemones ora sua super miseros in cachinno dicentes: Euge, euge, viderunt oculi nostri (Psal. XXIV, 21), quia consortium neglexerunt novem ordinum Angelorum.