VITA QUARTA SANCTI BERNARDI ABBATIS DUOBUS LIBRIS SCRIPTA A JOANNE EREMITA.

1279 Incipit epistola Joannis Eremitae ad Petrum Tusculanum episcopum, de vita beati patris nostri Bernardi, primi Clarae-Vallis abbatis.

1. Juxta petitionem et desiderium vestrum, pater dilectissime Petre, ad vestram et aliorum aedificationem, pro modulo nostro vitam beati Bernardi, primi Clarae-Vallis abbatis, litteris commendare duximus dignum; ut per ejus imitationem et exempla, ad aeternam beatitudinem pervenire possimus. Sine dubio dignus est Sanctus iste, de quo volumus facere mentionem, laudari et coli: quoniam cum sanctis et electis Dei, regni coelestis adeptus gloriam, in medio Ecclesiae laudem habere meruit et honorem; unde nomen in sanctitate sortitus est et in benedictione vivit ejus memoria. Scriptum namque 0531B est: Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV, 15). Vere justus est iste Sanctus, et fidelis inventus in numero sanctorum, quasi ignis effulgens, et quasi vas auri solidum, ornatum omni lapide pretioso. Ideoque fecit illum Dominus crescere in plebem suam, et semen ejus multiplicavit sicut arenam maris. Sermo ejus non frustra humanis auribus insonabat, sed rebus et factis causas rerum faciendarum inferebat, signis et virtutibus gloriosus. Multi etiam inventi sunt in numero sanctorum, quos ipse per Evangelium genuit. Numerum vero miraculorum, quae per eum facta sunt, si volumus explicare ad hoc non sufficiet ingenii nostri parvitas. De caetero, si ea ad plenum et sciremus, et possemus evolvere, dicentibus fortasse 0531C non crederetur. Unde pauca in praesenti, quibus fides neganda non est, volumus explicare.

2. Monachus quidam, venerandi Abbatis verax dilector et sincerus, forte cum quodam laico fratre, Humberto nomine, per virgultum adjacens monasterio Clarae-Vallensi deambulabat, librum Miraculorum sancti Patris tenens in manibus; exponens ea secundum idioma romanae linguae, tam suae quam illius aedificationis causa. Contigit ergo eos, modicae pausationis gratia, consedere sub arbore piro, secus viam, per quam quotidie vadunt et veniunt laborantes in horto. Cumque non post modicum tempus consurgerent, supradictus monachus oblivione subripiente, sicut multoties fieri 0531D solet, librum quem paulo ante in manu tenuerat, humi per improvidentiam depositum reliquit. Abiit itaque, et regularis disciplinae studiis occupatus, cum tandem reduceret ad memoriam, quomodo, ubi, et quando perdidisset illum, nullam omnino 0532A spem recuperandi concipiens (tum quia prope viam dimiserat, tum quia interim tanta fuerat facta inundatio pluviarum, ut etiamsi reperiretur, nihil amplius quam perditum valere crederetur), post aliquantum tempus ab illius inquisitione cessavit, imo etiam penitus desistere visus est; maxime tamen constrictus, quod per negligentiam suam Miraculorum sancti Viri volumen amisisset. In hunc modum transigens unum circiter mensem, cum post modicam per hortum deambulationem, sub arbore praedicta resedisset, non tamen proposito quaerendi, vel spe recuperandi quod perdiderat: miro et inaudito modo librum, tanquam ab aliquo conservatum, et tunc de recenti, et ex industria juxta se positum, subito in medium proferri miratus est. Et 0532B ut mirabilius esse credatur quod contigit, tam charta, quam scriptura adeo sana et incorrupta permanserat (nisi quod pauculis guttis exterius operimentum respergi videbatur), ac si cum caeteris libris in bibliotheca liber idem fuisset repositus. Quid super hoc audientibus visum fuerit, nescio: ego autem pro parte mea asseverare non dubito, rem talem, tamque insolitam, nequaquam sine miraculo contigisse; quod siquidem beati Viri meritis ascribere et ratio persuadet: et veritas compellit.

3. Nocturni temporis silentio, cum post fatigationem diurni laboris, modicae repausationis gratia recubuisset in lectulo, apparuit ei vigilanti vir venerabilis, amictus stola nivea, et staturae mediocris, 0532C aetate grandaevus, crine candidus, angelica facie reverendus. Is in manibus suis duos libros tenere videbatur. Accedens itaque ad fratrem supra memoratum, porrexit ei utrumque, dicens: «Accipe, vide, et lege.» Qui repentinae visionis horrore, sicut fieri solet, attonitus, securitatem tamen ex affatu benigno, aspectu tranquillo, vultu quoque angelico sumens, respondit: «Domine pater, nescio litteras. Simplex et illitteratus quomodo legam?» At ille, «Fili, noli timere: ecce Dominus tecum est, et docebit te, et me intercedente, bene erit tibi.» Hujusmodi pia admonitione confortatus frater, utrumque volumen accepit, evolvit, et legit; mirans et obstupescens in semetipso, quonam modo 0532D id fieret. Persona deinceps assistens, quasi alterum volumen secum deferens, alterum fratri relinquens, valefaciens ei data benedictione disparuit. Quid igitur? Mirabile quidem dictu est quod dicemus, Quid enim mirabili hoc mirabilius? Fratrem novimus 0533A omnes quotquot sumus. Laicus quidem erat paulo ante, nec etiam alphabetum noverat. Deo tamen illuminante, ejus intelligentiam, et quibusdam fratrum suffragantibus, in brevi ad hoc profecit, ut non solum legere, verum etiam cantare satis docenter et convenienter sciret. Exinde tam usu quam gratia cooperante, dictionum significationes aliquantum intelligere coepit, et in hujusmodi scientia paulatim proficere. Visionem itaque supradictam scripsit in spe adjutorii divini, et subventionis beati Viri, quem credimus ei apparuisse. Nonnulla miraculorum ipsius, quae vel scriptoribus ignota, vel per negligentiam fuerant praetermissa, tam decenter, tam bene, tamque eleganter litteris commendavit, ut subinde rapti 0533B in admirationem, dicamus cum propheta David: A Domino factum est istud, 1280 et est mirabile in oculis nostris. (Psal. CXVII, 23). Quis ergo neget hoc miraculose factum esse? Quod apertius, quod evidentius miraculum? Ascribimus igitur in primis gratiae Dei illud, attribuimus deinde meritis Sancti, assignamus denique fidei et obedientiae fratris.

4. Quid plura? Revera Sanctus iste magnus est in numero sanctorum, inter Angelos et Archangelos, inter Apostolos et martyres, inter confessores et virgines, quia nunquam fuit pollutus, sed semper virgo permansit et immaculatus. Semper ejus mens erat in Deo, et Deus erat cum eo. Totum 0533C in eo disciplinatum, totum insigne virtutis. Mortuos suscitavit, daemonibus imperavit, claudis gressum reddidit, mutis loquelam, aegrotis sanitatem. Semper apud se erat modicus, apud summos magnificus, scriptis et fama mirificus, placidus bonis, malis terrificus, clarus meritis, exemplar morum, lux et speculum Christicolarum, maxime monachorum et omnium religiosorum. Lex Dei in corde ipsius, et doctrina sua, sicut sol in diebus aestatis, fulgens in Ecclesia Dei. Baculus fuit claudo, oculus caeco, compatiens aegrotis, munificus pauperibus et benignus, jucundus ad omnes, fons sapientiae et columna justitiae, pater Ordinis Cisterciensium et virtutis forma. O pietas Conditoris nostri! o benignitas Jesu Christi, qui talem triumphatorem nobis tribuisti! 0533D Venite, charissimi, bibite, et inebriamini. Potus quippe et cibus animae sunt exempla sancti Patris, quorum nonnulla referimus adjuvante Domino nostro Jesu Christo. Rogo vos, Pater, ut oretis pro me eumdem Dominum nostrum, qui est Alpha et Omega, ut inchoator sit et consummator hujus operis.

Incipit epistola secunda ad Herbertum Turritanum in Sardinia archiepiscopum.

Petis a me, miles Christi H. fiducia et charitate qua me diligis, ut de vita vel actibus venerabilis patris beati Bernardi, propter quod ego apud quosdam discipulorum ejus olim assiduus fueram adhuc puer, aliquid tibi per litteras edam: quatenus memoriam suavitatis ejus os tuum frequenter 0534A eructet, et scriptura de operibus tantae sanctitatis expressa, tuos jugiter visus et auditus oblectet. Ego autem, licet multa et magna viderim in actibus Viri Dei, quae et memoratu digna sunt, et imitatione dignissima; ea tamen ex parte non modica potuerunt subripi, et a memoria mea excidere, vel facilitate ipsa lubricae aetatis effluere, vel puerilis animi teneritudini non haerere. De caetero si quid exinde mihi vel stupore miraculi, vel operis dignitate non excidit, quis sum ego, qui inertem stylum laudibus tanti Patris enucleandis admoveam, et in praeconia Viri Dei labiis incircumcisis erumpam? Illis narranda dentur gesta sanctorum, quos non dubites doctos a Domino, quibus dedit Deus linguam eruditam, ut sciant in tempore proferre 0534B sermonem. Mihi autem inenarrabiles sunt amici tui, Deus: ita ut tutius elegerim, Virum sanctum non tam praedicare quam colere; relinquens prudentioribus explicandum quod fecit, contentus ipse vel aemulari quod docuit. Caeterum ne spes tua quam, sicut arbitror, de affectione, magis quam de eruditione mea conceperas, usquequaque fraudetur, accipe breviter de moribus pii Patris quod ipse jam noveras: et dum apponis in ejus narratione scientiam, appone tibi pariter ab ejus actionibus disciplinam. Erat enim vir iste mira simplicitate purissimus, ita coelestibus intentus oraculis, ut juxta evangelicam fidem, universum mundum aeternorum amore contemneret, et nihil hic retinens praeter corpoream mansionem, mente et animo in coelestibus 0534C habitaret. Hic est in cujus pectore patientia aedificavit sibi domum, adeo ut omne gaudium existimaret, quoties robur animi sui actus cujuslibet adversitatis impeteret. Humilitas in eo supra humanum modum, tanquam jurasset ejus virtutis perfectione recuperare se coelum, cujus defectu diabolus lapsus est in infernum. Hunc in omni vita sua nec temperantia, nec fortitudo deseruit; ne in prosperis per laeta dissolutus efflueret, nec fractus adversitatibus elangueret. Corpus ejus candor castitatis induerat, mentem charitas inexstinguibilis 1281 inflammabat; ut esset foris lucidus, intus accensus, et totus desiderabilis. Jesu bone! quanta illi in obediendo solertia, in imperando modestia, in exhortationibus gravitas, in exsecutionibus 0534D disciplina! Non illi de magisterio typhus, non de reverentia fastus; sed ita se submittebat omnibus, qui omnibus eminebat, ut illius se probaret esse discipulum, qui non ut ministraretur, sed ut ministraret advenerat. Blandus, pius, affabilis: non omittens in hilaritate censuram, non admittens in districtione saevitiam. De fide vero ipsius et pia credulitate quid dicam? Haec est per quam meruit ut revelarentur ei saepius arcana coelestia, et per effectus visibiles divina illi sese proderent sacramenta.

Incipit prologus in Vita sancti Bernardi.

Qui vitas sanctorum, fratres charissimi, vult scribere, debet se primum de mendaciis et iniquitatibus 0535A emendare. Non enim amant sancti mendacia, sed damnant eos qui ea loquuntur. Ipsi enim sunt qui potius asserunt quod scriptum est: Os quod mentitur, occidit animam (Sap. I, 11). Offendit is qui vitas sanctorum scribit, sicut et ille qui byssum texit, si et manus habet maculatas; quia opera eorum coinquinantur. Texere byssum, est vitas sanctorum scribere. Manus maculatas habere, est vana gloria vel conscientia prava depravari, per quam mendacia confinguntur. Qui mendacium habet in mente, quomodo potest recta loqui de operibus sanctorum? Dico vobis, dilectissimi, quia multum me coarctat hic labor, scilicet vitas sanctorum scribere. Nec immerito: me namque nec propria commendant merita, nec scientia ornat Malo tamen temeritatis 0535B notam subire, quam pudoris inordinati nebu a, laudes sanctorum contectas silentio praeterire. Contestor igitur divinitatem, quae omnia novit, quia nihil frivolum, nihilque humanae laudis, vel avaritiae causa scribere propono; sed quae vera, simplex, et sancta confirmat relatio seniorum; quibus credere tam pium est, quam non credere impium. Servis et amicis Dei scribo, quos fallere periculosissimum est, sancti Viri gloria pariter et virtutibus delectatus, quem etiam me tacente praeconizant homines, miraculorum ejus magnitudinem vehementer admirantes. Nemo itaque contemnat quae leguntur: quia licet rationem et possibilitatem humanam excedat magnitudo dicendorum, tamen omnia possibilia sunt apud Deum, et nihil est impossibile credenti. 0535C Verumtamen qui de his haesitaverit, pie potius ignoscat, quam mendacii me arguat. Nihil est enim in rebus humanis quod non possit aliquo modo infamari, vel sinistra interpretatione perverti. Ecce in quo humanum judicium, vel falli, vel fallere nequeat. Quare? Quia et rei certitudo ambiguitatem removet, et mendacium, sicut ait Seneca, tenue est, et ut vitrum perlucet (Epist. 79). Item dico vobis, fratres, quia minus affligit me hic labor; sed Dei, ut spero, erit adjutorium, quo bene impleri possit quod incoeptum est. Te igitur invoco, Verbum, per quod omnia creata sunt, ut des mihi, sicut decet, de beato Viro dicere quae vera sunt.

Incipit Vita sancti Bernardi.

1. Beatissimus igitur Bernardus, in pago Lingonensi, 0535D Fontanis oppido patris sui, digna propagine oriundus fuit; carnis quidem prosapia nobilis, sed culmine mentis nobilior. Genitor ejus Tescelinus nomine, genitrix vero Aalays, filia Bernardi Montis-Barri domini, viri potentis et magni secundum saeculi dignitatem, et ex antiquorum, sicut asserunt multi, Burgundiae ducum generositate trahens originem. Sed quia de ejus genere historiam in praesentiarum explicandam non suscepimus, ad id quod potius dicendum est, revertamur. Aalays igitur filiam suam idem Bernardus, avus scilicet beati Bernardi, litteris erudiri voluit, ut in futuro monacham faceret: sed Dei providentia aliud de ea disposuit. Nam cum ad quintum decimum aetatis suae annum 0536A pervenisset, a Tescelino Fontanensis oppidi domino, viro nobilitate et dignitate conspicuo, et in rebus saeculi satis locupletissimo, requisita, est ad conjugium. Pater vero ejus, quoniam honeste negare non potuit, requisitam concessit.

2. Quae postquam conjuncta fuit viro suo lege conjugali 1282, dedit ei Deus gratiam, ut de fructu ventris sui poneret super mensam suam, sicut et fecit. Sex namque filios, et unam filiam genuit, non tam viro suo, quam Deo; sicut pius Dominus demonstrare dignatus est in sanctis operibus eorum. De suo namque sanctissimo Spiritu mentes eorum illuminavit. Illi vero degustata spirituali dulcedine, militiam diaboli et pompam saeculi abnegantes, cooperante pia admonitione fratris sui Bernardi (qui 0536B erat lux ardens, sed adhuc sub modio, non super candelabrum), ad fortissimam vitam coenobitarum in eremum venerunt, et monachilem habitum susceperunt. Omnes itaque monachi facti, vitam Deo placitam simul aggressi sunt, Filia vero monacha facta in monasterio Juilleii. O beatus venter, qui tales portavit! o beata ubera, quae lactaverunt tales! o beati generis origo, unius uteri gloriosa fecunditas! Vos ergo unanimiter, viri Deo digni, pro coelesti gloria praesentia contempsistis, et agis elegistis cum Christo aeternaliter vivere, quam in hoc mundo infelici feliciter ad tempus vivendo gaudere. Sed hoc de conversatione vestra, quoniam plura dicere stylus historiae non permittit. Ad nativitatem, a qua dicendi initium sumpsimus, revertentes, 0536C coepta prosequimur in hunc modum.

3. In ordine filiorum primogenitus fuit Guido, homo disciplinatus et a Deo dilectus, sapiens in verbis simul et opere; secundus, Girardus, vir vitae venerabilis, honestus moribus, sapientia clarus, consilio providus; tertius, Bernardus, lux et speculum fratrum suorum, et sanctae Ecclesiae columna sublimis; quartus, Andreas, vir simplex et rectus, ac timens Deum, et recedens a malo; quintus, Bartholomaeus, qui primaevae indolis florentibus annis senum anticipans vitas, aetatem immaculatam mentis sinceritate decoravit; sextus, Nivardus, qui terrena haereditate contempta, coelestia praeelegit. Femina vero beatum Bernardum nascendi ordine subsecuta, in sacro Baptismate Humbelina nomen accepit. Hos 0536D omnes Deo, ut dictum est, non saeculo mater generans, singulos mox ut partu ediderat, in illa ipsa angustia et afflictione corporis, et in contritione cordis, de terra propriis manibus elevans sursum, Domino offerebat. O mulier firma in fide, et stabilis in Dei dilectione, perseverans in oratione! Felix es, felixque uterus tuus, feliciorque fructus ventris tui. Alias vero mulieres, quae ad partum ejus convenerant, sicut mos est, oblationem supradictam facere non permittebat. Scripturas enim noverat, et maxime Davidicum psalmum, ubi canitur: Sacrificium Deo spiritus contribulatus; cor contritum et humiliatum, Deus, non despicies (Psal. L, 19). Beatissimum vero Bernardum non tam cito quam alios, sed in 0537A provectiore aetate Domino obtulit. Obtulit utique, et hoc devotissime fecit: et ut ille erga Dominum devotior existeret, litterarum studiis eum tradidit instruendum. Iis ergo in hunc modum decursis, simul ad utrumque parentem tam gloriosae sobolis stylum reflectamus.

4. Fuit in partibus Burgundiae, ut supra texuimus, vir vitae laudabilis, Tescelinus nomine, et uxor ejus Aalays. Fueruntque ambo generosi secundum saeculi dignitatem, clariores tamen fide et operatione; et quanto altiores, tanto humiliores, sicut scriptum est: Quanto major es, tanto te humilia in omnibus (Eccli. III, 20.) De fide, spe, charitate, justitia et aliis virtutibus eorum, cuncta narrare difficillimum est. Pauca tamen eruditionis causa ponemus. Cum 0537B quodam tempore vir memoratus, diversis emergentibus causis (sicut inter saeculares frequenter contingere solet), cum quodam sibi adversante, multo inferiori genere, et substantiae minoris, monomachia firmaverat decertare; adest statuta dies, et praefixa certamini. Convenitur utrimque. Recordatus autem vir venerabilis Tescelinus timoris Dei, et judiciorum divinorum, in quibus dicitur: Juste judica proximo tuo (Levit. XIX, 15); et item: Quod tibi non vis fieri, alii ne feceris (Tob. IV. 16): quamvis fortior et potentior esset, et hostem superare, et de victoria lucrum maximum reportare valeret; ultro tamen se pacavit cum adversario, quidquid erat in controversia, sine disceptatione resignans et relinquens. 0537C O magna pietas, magna viri clementia! Magna sunt quae narramus, sed majora quae sequuntur.

5. Venerabilis quoque Aalays uxor ejus consueverat inter 1283 caetera virtutum insignia, circuire domos, exquirere pauperes, infirmos, et egenos, eisque de suo proprio erogare quod necessarium erat. Claudorum etiam atque debilium maximam habebat curam; non servis, non aliis utens ministris ad haec officia peragenda, sed per semetipsam hoc agens, ad eorum habitacula veniebat, et unicuique quod opus erat praebens, per ecclesiarum xenodochia devotissime discretis infirmis ministrabat; ollas eorum extergens, cibos porrigens. calices diluens, et alia cuncta faciens, quae servis 0537D et ministris mos est serviliter operari. Quid plura? Volumus omnes virtutes ejus narrare? Minime, quia nobis non crederetur. Unum tamen relatu dignissimum proferemus in medium, rem videlicet plenam miraculo, nec sine admiratione a nobis auditam, referente quodam abbate religiosissimo, nomine Roberto, qui magis quam sexaginta septem annis in monasterio sub jugo regularis disciplinae vixit; nepos siquidem ejusdem matronae, de qua volumus pertractare, filius autem sororis suae; ad quem etiam beatus Bernardus primam epistolarum suarum dirigit.

6. «Mater, inquit, sancti Patris nostri religiosissima exstitit. Consuetudo autem ejus erat per 0538A singulos annos in solemnitate sancti Ambrosii <al. Ambrosiniani>, universos clericos, quos invenire poterat, congregare, eosque in eadem die, ad honorem Dei, et beatae Mariae, et memorati sancti, omniumque sanctorum, cibo et potu solemniter reficere. Deus autem honorem, quem illa sancto suo exhibebat annis singulis, eidem remunerare volens, mortis suae, quae in anniversario ejusdem festivitatis die futura erat, illam praesciam fecit, die quadam ante festum: unde ipsam Spiritus prophetiae participem fuisse non incredibile est. Illa autem viro suo et filiis suis, et omni familiae suae, quod sibi revelatum fuerat, indicavit. Cunctique admirantes, et primo non credentes contingere sicut praedixerat, postea magis admirati sunt. Porro vigilia festivitatis 0538B imminente, febris artus occupavit. Die autem festo, post celebrationem Missae, corpus Domini sibi afferri devotissime petiit: quod et factum est. Deinde sacrosanctae Unctionis munita sacramento, cum accepisset Eucharistiam, universos clericos secundum consuetudinem ad coenam convocari fecit. Illis autem recumbentibus, filium suum Guidonem primogenitum advocavit; intimans ei, et sollicite inculcans, ut statim clericos refectione completa, ante se convenire faceret. Ille autem benignae matri suae benignissime obediens, post refectionem clericos in unum convocans, fecit ut mater petierat. Adsunt clerici: quibus congregatis, in spiritu congratulans ancilla Christi, nuntiat dissolutionem sui corporis imminere. Illi autem Dominum pro ea suppliciter 0538C exorantes, litaniam incoeperunt: cum quibus ipsa, quousque ultimum exhalaret spiritum, devotissime psallebat. Cum vero chorus psallentium jam pervenisset ad illam litaniae supplicationem, «Per passionem scilicet, et crucem tuam libera eam, Domine,» necdum cessans a supplicatione, in ipso mortis articulo, in manus Domini commendans spiritum suum, elevata manu signans se signaculo sanctae crucis, in pace reddidit spiritum: procul dubio receptum ab Angelis, collocatum a Deo cum animabus sanctis, exspectantem cum magna felicitate et quiete resurrectionem corporis sui in die generalis resurrectionis, quando judex et advocatus noster Christus Jesus adveniet judicaturus vivos et mortuos, et saeculum per ignem. In hunc modum 0538D sancta illa anima de templo sancti corporis egressa, manus, sicut erat erecta ad indicandum signum crucis, videntibus et admirantibus cunctis qui aderant, sic remansit.»

7. O feminam igne divini amoris incensam, fide robustam, spe patientissimam, charitate devotam! o felix mulier et beata, quae talem honorem erga Deum acquisisti, ut et diem depositionis tuae praenosceres, et in tuo felici transitu adeo evidenter super te claresceret signum redemptionis nostrae; signum, inquam, in quo Deus ac Dominus noster pius Jesus, pro salute humani generis pati dignatus est. Fit itaque de migratione felicis animae gaudium angelis in coelo; econtra dolor et luctus pauperibus 0539A Christi, viduis et orphanis, quorum mater erat in saeculo.

1284. 8. Fama autem nuntiante circumquaque obitum illius, abbas Sancti-Benigni Divionensis, Gerannus nomine, vir vitae venerabilis, statim advenit, sacrum corpus petiit, reliquias ejus thesaurum reputans gloriosum. Impetrato ergo quod petierat, tum pro reverentia sua, tum filiorum cooperante benevolentia, ipse et qui cum eo erant pietatis affectu lacrymis ubertim fluentibus, corpus sanctum, tanquam thesaurum pretiosum, submissis cervicibus secum reportantes, ad castrum Divionense tandem perveniunt. Et ecce omnis populus exierat obviam eis cum crucibus, et cereis, atque ingenti gaudio et veneratione, sacri corporis glebam usque ad basilicam 0539B beatissimi atque praeclarissimi martyris Benigni, prosequentibus ibidem universis, cum magna reverentia illam sepulturae dederunt. Post haec praedictus abbas super sepulturam ipsius sex imagines, in memoriam sex filiorum suorum, fabricari fecit; sicut usque in hodiernum diem evidenter ostenduntur. Illa vero deinceps per quinque annos apparere consuevit filio suo Andreae, sicut narrat historia domni Guillelmi hominis Dei. Et cum de conversione sua tractare inciperent fratres, apparuit beato Bernardo, dicens: «Fili Bernarde, noli timere, sed viriliter age, et efficaciter imple quod inchoas, quia opus Dei est. Ex hoc enim beatos vos dicent posteri. Ego vero exspecto vos in gloriam Dei» Quo dicto disparuit, et beatus Bernardus magis ac magis in 0539C Dei servitio proficiebat.

Incipit prologus in secundo libro.

Pauca de virtutibus beati Bernardi, primi abbatis Clarae-Vallis, pia intentione ad medium deducere volumus, ut per ejus exempla possimus gaudere cum gaudentibus, laudare Deum cum laudantibus. In parte opusculi prima, ingressum nativitatis illius protulimus: hic vero nonnulla miraculorum conferimus, quae Deus per manus ejus operari dignatus est. Sed quid nobis agendum est? Possumus omnia comprehendere? Nequaquam; quia nobis non crederetur. Perversi sunt filii Adam, sicut fuerunt ab initio. Sed quid inde? Debemus propter incredulitatem eorum silere? Non: quin potius nobis pro 0539D posse nostro laborandum est in agro Dominico. Ex abundantia cordis os loquitur. Nos autem quod habemus in corde prolatione dignum, prout ad propositum nostrum pertinet, stylo colligabimus.

Incipit liber secundus.

1. Bonae indolis puer Bernardus, jam tamen evoluto, ut a patribus nostris accepimus, viginti duorum annorum spatio, eremum petens, fortissimum monachatus propositum cum sociis a Deo sibi datis assecutus est apud locum cui nomen Cistercium: ubi tanta erat tunc temporis penuria temporalium, ut vix possent habere vestes ad utendum ordinate qui ibi convenerant. Enimvero ante adventum ejus eo in loco habitare coeperant nonnulli viri religiosi, sed paucissimi, quibus pius Dominus 0540A noster a tempore illo et deinceps procul dubio propter servum suum Bernardum, quem ad eos miserat, benedixit, et sanctificavit locum ipsum; et omnibus inibi commorantibus quidquid necessarium fuit, satis abunde largitus est. Igitur cum esset juvenis sanctissimus in cella Novitiorum, quidam de parentibus suis venerunt ut visitarent eam, et locuti sunt cum eo. Post signum vero horae nonae, reversi sunt unusquisque ad sua, et religiosissimus juvenis ad opus Dei in ecclesiam. Tunc secundum consuetudinem elevans oculos ad coelum, putans se invenire gratiam Dei sicut et prius, non invenit. Excogitavit itaque in se ipso, hoc sibi pro qualicunque delicto seu peccato contigisse, et non comperit nisi vanas fabulationes, quibus paulo ante per imprudentiam 0540B se exposuerat. Qua de causa cum se culpabilem intellexisset, prostravit totum corpus suum juxta altare, dicens cum propheta: Domine, ne in furore tuo arguas me, etc. (Psal. VI, 1.) Et cum hoc fecisset per viginti et quinque dies, apparuit ei gloria Domini, et replevit eum, et dedit ei scientiam sanctorum, ut in bonum consummarentur opera ejus. Sed et alii venerunt visitare eum, et acceperunt 1285 licentiam ab abbate Stephano, ut ad eum loquerentur. Et cum ad eos duceretur, accepit stupas, et misit sub capucio in aures suas; ita ut hoc artificio ab inani contabulatione se conservare posset immunem: sicque venit ad hospites, et fuit cum eis per totam horam, et nihil audivit; non locutus est, nisi pauca verba de aedificatione. Tunc pulsata 0540C campana, gaudens, et relinquens eos, venit in ecclesiam, gratia sua sibi taliter a Deo conservata. O virum praecipuae sanctitatis, et dignum memoria, qui sibi in hunc modum providendo, audientes adhuc aedificat, et aedificabit usque in finem, non sibi solummodo, sed infinitis proficuus existens!

2. Post non multum vero temporis abbas Stephanus, honestate morum conspicuus, secundum dispositionem. Dei novellae illius plantationis pater, de fructu quem sibi Deus dederat, cum multiplici augmento oblationem Deo facere decernens, transmisso conventu, inchoavit abbatiam, Firmitatem dictam. Duas quoque alias in brevi, Pontiniacum scilicet et Vallem-Absinthialem, quae nunc Clara-Vallis dicitur: 0540D cui ordinavit abbatem, juvenem sanctae conversationis, Bernardum nomine, qui fuit ibidem cum sociis suis, multis diebus degens et orans, in fame, in siti, in jejuniis, in vigiliis, in frigore et nuditate, in laboribus plurimis, in diversis augustiis animae et corporis; divinorum tamen eloquiorum meditationi incessabiliter intentus, de die in diem sensus suos vigilanter emundans, et animam liberans ab omni passibili affectu, impassibilitatis lumine illustrabat. Tantam in primis qui ibi fuerant congregati, passi sunt penuriam, ut cibus eorum esset panis, non de avena (pretiosum namque tale edulium reputarent), sed de mistura qualicunque multo viliori, imo vilissima, utcunque conglobatus potius quam confectus. Folia quoque arborum cocta in aestate pro pulmentis 0541A habebant; in hieme vero, radices herbarum. O quot labores, quot angustias, quot aegritudines, quantas tribulationes, quantasque anxietates, quam graves infirmitatis et indigentiae passiones in loco praedicto sustinuit Vir beatissimus, et qui cum eo missi fuerant fratres! Fagina, et caeteri fructus silvestres, et quaedam alia, quae terra sponte procreare solet, fercula illis erant meliora; cum carnem, et omnem pinguedinem, ova, et caseum, et vinum omnino non gustassent. Indumenta vero eorum, tam in aestate, quam in hieme, cuculla et tunica, quae rarissime innovabuntur. Caligis quoque utebantur vilibus, et calceamentis frequenter diuque diruptis manentibus et dissutis, antequam repararentur, quae prae nimia corii paupertate ligabant funiculis, 0541B O viri generosi et magni in saeculo! Quis ad haec loca arida et periculosa vos adduxit, nisi ille qui dives erat in coelis, et pauper humilisque in terris in praesepio recubuit; cui unumquemque vestrum felix mater vestra cum produxisset in lucem, cum maxima devotione obtulit? Quis ergo inseruit vobis animum, ut relinqueretis possessiones vestras, villas scilicet et castella, servos et ancillas, cognatos et affines, conjuges et liberos; nisi ille qui Angelorum et Archangelorum conditor, humanam naturam assumpsit pro salute humani generis?

3. In illa tanta penuria, de qua supra diximus, inter caeteras necessitates, sal die quadam defuit eis. Et vocavit sanctus Abbas unum de fratribus suis, Guibertum nomine, dixitque ei: «Fili Guiberte, 0541C accipe asinum, et vade ad nundinas, et eme nobis salem.» At ille respondit: «Ubi est pretium? «Ad quem homo Dei: «Crede mihi, fili, quia nescio tempus, quod aurum vel argentum habuerim. Sursum est enim qui habet peram meam, et thesauros meos in manibus suis.» Tunc frater ille quasi subridens ait: «Si vacuus perrexero, vacuus redibo.» Cui ait Sanctus: «Noli timere, fili mi, sed vade securus. Ille enim qui habet thesauros nostros, sicut jam dixi tibi, erit tecum in itinere, et praebebit omnia propter quae mitto te.» Ad haec verba, sumpta pii Patris benedictione, perrexit cum asino ad nundinas, ad castrum cui nomen Risnellum, plus quam oportet incredulus. Sed pius et clemens Dominus non respexit suam incredulitatem, sed consideravit 0541D servi sui fidem, et tribuit ei omnem rem, pro qua missus fuerat. Itaque cum castro appropinquasset, 1286 et venisset ad quamdam villam, obvium habuit quemdam presbyterum, qui salutavit eum, dicens: «Unde es, frater? aut quo pergis?» At ille respondens, exposuit ei diligenter itineris sui causam, et paupertatem loci, in quo habitabat Pater sanctus cum filiis suis. Quae cum audisset presbyter, vehementissime compunctus est: et duxit fratrem in domum suam, deditque illi medietatem modii salis, et quinquaginta solidos vel amplius, sicut saepe narrare consueverat idem Guibertus. Quibus acceptis, coepit gratias agere Deo immensas, et dicere in animo suo: 0542A «Procul dubio verus est sermo quem audivi a Patre meo: sed in hoc peccavi erga eum peccato magno, quia ei non credidi, sed incredulus veni huc.» Et valefaciens presbytero, reversus est ad monasterium: quod cum ingressus fuisset, cucurrit ad Hominem Dei, et retulit ei omnia quae sibi in via contigerant. Cui dixit Pater sanctus: «Dico tibi, fili, quia nulla res tam necessaria est omni christiano, quam fides. Habe ergo fidem, et bene tibi erit omnibus diebus vitae tuae.» A die illa et deinceps, tam frater ille quam alii, verba sancti Patris in majori habuerunt reverentia. O bone Jesu, fidem quam habuit iste Sanctus, quis enarrare potest? Scio, Domine scio, et in me agnosco, quia hoc facere non possum. Si quis tamen super hoc sollicitus 0542B est, eat ad bibliothecam, et legat in Scripturis sanctis: quarum lectione plurimum dignoscere poterit, quam charitativus fuerit Sanctus iste et timoratus, ut non offenderet erga Salvatorem suum. Ego enim in praesenti historia non suscepi laudes ejus scribere, sed tantummodo quaedam miraculorum sive operum mirabilium referre, quae Dominus per eum mundo palam facere dignatus est.

4. Quidam de Clementini-Prati fratribus adveniens, visitandi gratia novellam Christi plantationem, honorifice susceptus est, prout fieri potuit: cui, qui in promptu erat, oblatus est dimidius panis avenaceus. Quo suscepto, et cum magna admiratione, quia de tali viverent, reportato ad Clementitinum-Pratum, omnibus inibi habitantibus annuntiavit 0542C servorum Christi voluntariam in maxima paupertate abstinentiam, in abstinentia patientiam, in egestate liberalitatem munificam. Statimque vehementer compuncti, et compatientes Clementini-Prati fratres, in eorum subsidium communiter assenserunt. Tunc magister loci illius. Odo nomine, vir venerabilis, dilectus a Deo et hominibus, oneratis equis et asinis panes et cibaria in quadrigis detulit. Tunc vero a die illo usque in hodiernum diem tanta fuit fraternitatis communio inter Claram-Vallem et Clementinum-Pratum, quod quando fratres Clementini-Prati Claram-Vallem adveniebant, ita eis deferebatur, sicut uni Clarae-Vallensium in spiritualibus et humanis. Defunctis etiam vicissim reddebatur obsequium. In hunc modum pius Jesus magis 0542D ac magis providebat servis suis.

5. Advenit etiam mulier quaedam centum solidos afferens, quibus contecta est pedum eorum nuditas. Cunctis animalibus carebant, excepto asino, quo Abbas ad visitationes suas deferebatur, lignaque ad necessitates comportabantur. Coacti vero fame, frigore, et aliis indigentiis, Abbati suo conquesti sunt, quod pro nimia paupertate discedere cogerentur. Quo audito, Abbas blande ac leniter consolans eos, Dei timorem et amorem, spem quoque vitae aeternae et remunerationis divinae, quantum potuit, insinuavit. Illi vero maxime angustiati, et angustiati dolore multiplici, nullatenus volebant consentire, sed magis volebant Cistercium reverti. Cumque Vir 0543A Dei desperationem illorum vidisset, demum convertit se ad orationem. Quo facto, audivit vocem de coelo dicentem sibi coram omnibus: «Surge, Bernarde, exaudita est oratio tua.» Quod cum audissent fratres, glorificaverunt Deum et sanctum suum Bernardum, dixeruntque ad eum: «Dic nobis, pater, quid petisti a Domino?» At ille respondit: «Quid vultis scire, modicae fidei? State hic, et scietis postea.» Et cum fabularentur ad invicem, modicum temporis indulgentes fabulis, non fabulis, sed sermonibus sanctis, venit quidam, et obtulit sancto Patri decem libras. Nec mora, Barrensis quidam, cujus filius usque ad desperationem vitae prae nimia aegritudine 1287 cogebatur, attulit ei tredecim libras, suppliciter postulans ut misereretur 0543B filii sui. Quem sanctus Abbas hilarem dimisit, pollicens filium suum sospitem ab eo inveniendum. Revertens homo, invenit filium suum sanitati restitutum, sicut promiserat Vir Dei: qua de causa, postmodum servo Dei uberes gratias exsolvit. Modico tempore interjecto, copiose ac benigne Dei misericordia super hos respexit, ut abundantes aeternis et temporalibus subsidiis nihil eis deesset in ulla gratia, secundum illud: Nihil deest timentibus Deum (Psal, XXXIII, 10).

6. Post duodecim annos fames in partibus Burgundiae exorta est adeo valida, ut homines membra propria pene consumerent. Eadem vero necessitate urgente, maxima multitudo pauperum ad portam Clarae-Vallis devenit. Unde pro tanta multitudine 0543C sanctus Abbas et fratres ejus inierunt consilium, et ex consulto duo millia acceperunt sub signaculo, quatenus et aliis eleemosyna daretur, sed minor. Non enim habebant substantiam, unde omnes sustentari possent usque ad messem: quam tamen pius Dominus sic multiplicavit, ut sufficeret eis post messem, trium scilicet mensium spatio. Acceperunt itaque duo pueri signaculum, matre eorum non accipiente. Quae penitus ignorans quid faceret, cogitavit tandem quasi puerum pannis involutum formare de musco, ut hac arte se ab imminenti famis periculo redimeret: quod et fecit. Accepit itaque aliquandiu hoc modo eleemosynam, donec dolus denique deprehensus est. Qua imminuta, cum non 0543D sufficeret sibi quod accipiebat, postmodum tam famis angustia, quam morbo periclitans de medio facta est. Qua defuncta, sanctus Abbas praetergrediens, audivit pueros ejulantes pro morte matris suae, et unumquemque ex itinerantibus causam planctus inquirere jussit. Pueri vero ordinem rei exposuerunt. Quo autito, Vir beatus locum subiens, in quo corpus jacebat, ad orationem se prostravit. 0544A Quo orante, mulier tanquam a somno expergefacta, cunctis videntibus et audientibus, qui praesentes astabant, vitae reddita est, gratias agens Deo et Sancto suo, cujus meritis et precibus ad vitam redierat, praenuntians etiam quanta tormenta pro culpa sua sustinuisset.

7. Quadam die distribuebatur pauperibus in latere montis eleemosyna, pluvia ingruente: ubi forte Sanctus Dei assistens, manu elevata, signum crucis opposuit. Quo facto, visa est pluvia a dextris et a sinitris inopinatum sui ipsius pati discidium, ita ut nec gutta quidem tangeret eos. Rursus tempore messis contigit hoc miraculum. Quadam nocte dormiens Vir beatus monachis circumquaque dormientibus, audivit Angelos in ecclesia voce clara et delectabili 0544B Deum collaudantes, et beatam virginem Mariam. Quod cum audisset, occulte surrexit, et pedetentim profectus est ad ecclesiam; ut in proximo constitutus, videret manifestius quidnam esset. Vidit itaque sanctam Dei genitricem in medio duorum Angelorum, quorum unus in manu sua thuribulum aureum, alius incensum tenere videbatur. Horum altero eum deducente, Vir sanctus quasi a dextris gloriosae Virginis incedens, ad altare usque pervenit: ubi voce angelica audivit decantari antiphonam, «Salve, Regina,» ex integro usque ad finem. Quam corde tenus retinens, et postea scripsisse, atque Domino papae Eugenio transmisisse refertur, ut ex praecepto auctoritatis apostolicae per ecclesias solemnis haberetur, in honore beatae et 0544C gloriosae Virginis Dei genitricis Mariae: quod et factum est, ut adhuc plerique testantur. In dedicatione vero ecclesiae Vir Deo dignus proposuit filiis suis sermonem valde probabilem in capitulo Clarae-Vallis; ostendens mirabiliter, illo suo modo admirabili, quid dedicationis tam solemne mysterium praetenderet in rerum sacratarum superficie, et in actionibus consecrationis tam devotae. Quaedam praeterea verba retulit, quae in ecclesia de recenti acciderant: «Nunc, inquiens, sancti Angeli solemnizationi vestrae interfuerunt, et vos divinitus in suae cura custodiae susceperunt.» Adjungens etiam quaedam verba, quibus dabatur 1288 intelligi, quod antequam lapidem lapidi in constructione superaedificasset, 0544D idem locus designatus fuisset. Alio quidem tempore sedens in capitulo Clarae-Vallis, dixit mirabile et valde consolatorium verbum, verbum siquidem amabile, verbum gaudio plenum et consolatione, et valde necessarium. Fortassis namque aliquis erat, quem de recordatione transgressionum, et peccatorum suorum nimietate poeniteret et paveret. «Unde, inquit, desolationem habetis, fratres, et 0545A filii mei? Dico vobis in veritate Christi, si Judas hic esset qui tradidit Deum, ubi vos estis; et ipse misericordiam consequeretur.»

8. Burgundiam, adibat, comitem Forensem et comitem Viennae pacificaturus. Transiens autem per quamdam villam, audivit ab incolis loci illius, duas feras immanissimas, quae vulgo dicuntur varoli, in nemore proximo desaevire. Quod cum audissent socii ejus, rogaverunt eum regredi, quia malebant duabus dietis vel multo amplius divertere, quam se periculose feris objicere: quibus nolens consentire, respondit, se nunquam divertere tali causa. Nec mora; et ecce ferae progredientes in planum, occurrerunt eis terribili hiatu, quasi ad devorandum. Quas ubi vident fratres, prae timore nimio cuncti 0545B mox ad sanctum Virum fugerunt, latitantes circa eum, clamaveruntque una voce: «Pater sancte, libera nos.» At ille: «Quid timidi estis, modicae fidei?» Ad hanc vocem manu elevata, signum crucis feris opposuit: quae statim factae sunt tanquam lapides, tanquam nullam penitus habentes nocendi potestatem. Quo signo viso, omnes qui aderant, gratias exsolverunt Viro Dei immensas. Hoc vero audito, vicini valde laetificati sunt: prae timore enim ferarum, egredi non audebant pauciores quam duodecim. Proficiscens inde sanctus Bernardus, venit ad dictos comites. Qui cum pacem ab eis quaesisset, Forensis comes ei humiliter consensit. Comes autem Viennae improbe refragatus est, dicens, quod nunquam esset cum adversario pacem habiturus, donec 0545C eum exsulare coegisset: collectoque exercitu terram illius aggressus est. Tunc Forensis comes timore perterritus sanctum Bernardum exoravit, quatenus ab omnipotente Deo victoriam impetraret. Beatus vero Bernardus victoriam ei confidenter promisit. Hac fide confortatus hostes suos invasit, cepitque comitem; et hostium tantum numerum prostravit, ut vix aliquis vivus evaderet. Hujusque victoriae gratias reddidit sancto Bernardo.

9. Quadam die sedens Vir sanctus in suo Clarae-Vallis capitulo, fecit magnum et mirabilem sermonem: dixitque inter caetera quoddam verbum, in quo omnes qui audierunt valde laetati sunt. «Non, inquit, expaveatis, vos qui praecepta mea tenetis, 0545D tormenta gehennae, nec vos terreat labor quem sustinetis. Dico enim vobis, si perseveraveritis usque in finem, in die irae Domini reddam animam meam pro animabus vestris.» Quo audito, fratres gratias exsolverunt Deo immensas, qui talem patrem dedit eis. Tunc vero a die illa et deinceps, omnes qui hoc audierunt, firmiter ejus praeceptis obtemperaverunt. Et vos, dilectissimi, qui eum non vidistis, scrutari debetis ejus praecepta, et illis diligenter obsequi, ut ejus interventu ad paradisi gaudia pervenire 0546A possitis. Vigilate igitur, et orate ne in tormenta veniatis: nam ille qui circuit quaerens quem devoret, quaerit vos. Scit enim quia per ejus instituta, Deo auxiliante liberati estis de manibus suis. Ait enim apostolus: Sobrii estote, et vigilate, quia adversarius vester diabolus, tanquam leo rugiens circuit quaerens quem devoret (I. Petr. V, 8).

10. Monachus quidam, nomine Christianus, plantavit vineam in vertice montis, qui proximus est Clarae-Vallis. Et venerunt fratres venerabilis Patris Guido scilicet, et Gerardus, et excommunicaverunt eam, dixeruntque ei: «Frater Christiane, ubi est mens tua, et ubi cor tuum? Quare non considerasti 1289 scripturam dicentem, quoniam vinum non est monachorum?» At ille: «Vos fratres 0546B spirituales estis, et vinum bibere non vultis; ego peccator sum, et volo bibere vinum.» Tunc dixit Gerardus: Dico tibi, frater Christiane, non videbis fructum ejus.» Post haec verba reversi sunt in monasterium. Ille vero vineam suam fodit, et excoluit multis temporibus. Denique mortuus est, et non vidit fructum ejus. Post multum vero temporis, venit custos vineae ad sanctum Bernardum, et dixit ei: «Pater, vinea nostra anathema est, nec potest facere fructum.» At ille: «Quare, fili?» Respondit: «Fratres tui excommunicaverunt eam, et deinceps fructum non fecit.» Ait illi: «Affer mihi aquam in pelvi.» At ille obtulit ei. Tunc Vir sanctus fecit signum crucis, et sanctificavit aquam. «Vade, inquit, fili, et sparge per totam vineam.» Recessit 0546C frater, et fecit juxta praeceptum Abbatis; et vinea crevit et multiplicata est, ita ut videntes mirarentur.

11. Dum navigaret aliquando per Ligerim, navicula ejus forte concussit ponticulum, cui puer supererat: qui statim in fluvium delapsus est, et necatus. Et excitati accurrerunt vicini, defunctum puerum plangentes: quem sanctus Vir jussit sibi afferri; eoque defuncto oblato, oravit Sanctus. Puer itaque videntibus cunctis qui aderant, et Deum una voce collaudantibus, ad orationem Sancti statim suscitatus est. Tunc a die illa et deinceps Hominem Dei, ut patrem filius affectuosissime diligens, postea profectus in Claram-Vallem, ibi Conversus factus 0546D est, dictus Tescelinus Nascardus, quia de aqua fuerat sublatus, et piscatus sicut piscis.

12. Cum pertransiret die quadam circa horam sextam Vir venerabilis, finagium de villa, cui nomen Columbeium in fossa, invenit fontem in itinere suo, a pecoribus conculcatum. Cumque ibi consisteret, jussit sibi et discipulis suis panem ministrari in eodem loco. Illi vero quia locus ille inhonestus videbatur, volebant potius in alium locum transire; dixeruntque ad Hominem Dei: «Non est, inquiunt, 0547A pater, hic locus idoneus ad manducandum. Transeamus hinc, donec ad locum veniamus, ubi honestius manducare possimus. Locus enim iste coinquinatus est a pecoribus, et juxta viam quotidie tritam ab itinerantibus.» Vir autem Domini noluit acquiescere sermonibus eorum. In proximo autem erant viri quidam magni nobilitate et opibus, qui obviam occurrerunt ei de villa praedicta, volentes eum ducere in domos suas. Qui nullatenus voluit eis assentire, praecipiens magis ac magis, in praedicto loco escas sibi praeparari. Tunc vero unus ex discipulis suis, Hemericus nomine, dixit ad eum: «Quid est hoc, pater, quod vis facere, quia hic locus fetet, et a pecoribus est coinquinatus? et tu vis in eo manducare?» Hunc igitur sermonem cum 0547B audisset Vir Dei, ultra sustinere non potuit, sed aperuit os suum, et prophetare coepit coram omnibus, dicens: «Audite me, fratres, et qui mecum estis omnes. Dico vobis in verbo veritatis, quia veniet tempus, in quo multi hunc locum requirent, ut in eo ab infirmitatibus variis curentur. Sanctus est locus, utpote a Domino sanctificatus: «Hoc cum audissent discipuli, acceperunt panes et cibaria, comederuntque cum eo et alii multi; plures namque venerant obviam, ut supra diximus. Tunc Vir Dei elevans manum suam, signo crucis super fontem edito, benedixit eum, et sanctificavit, dicitque ministris: «Haurite, propinate comedentibus.» Ministri autem hauserunt aquam, et impleverunt scyphos; et versa est in vinum: biberuntque omnes 0547C qui aderant, et gratias exsolverunt Deo immensas, dicentes cum gaudio magno, «Vere homo iste sanctus est, vere Spiritus sanctus habitat in eo.»

13. Igitur Vir beatus post cibum, quemdam virum de praedicta villa, nomine Joannem, vocavit, qui dives et abundans erat valde: praecepitque ei ut praedictum locum curaret, et a sorde mundaret, et de lapidibus muniret, ne pecora illum coinquinarent. Adjecit etiam dicens: «Si hoc, inquit, adimplere nolueris, scias te ante obitum talem penuriam pati, quod in morte, ubi revolvi possis, panniculum non habebis.» Illo autem pigritante, imo nolente jussa beati Viri adimplere, res prout Sanctus 1290 ei praedixerat subsecuta est. Nam in morte de tota possessione 0547D sua sudarium habere non potuit, juxta verbum Hominis Dei. Quis haec sine spiritu prophetiae Virum sanctum praedixisse dubitet? Multa quoque dum adhuc viveret prophetavit, quae in effectum succedere vidimus longo tempore post gloriosum transitum ejus. Nam de fonte praedicto, sicut praedixerat, multa evenerunt miracula. Nunc etiam, si cujuspiam corporis membrum, quolibet dolore gravatum, ex aquis fontis illius fidei devotione fuerit perfusum, cognitum est a multis, in melius reformari. In potu quoque sumptae, diversarum infirmitatum incolumitati prosunt. Nam et si quis febris gravi laborans incommodo, inspirante confessore Christi Bernardo, desiderium habuerit hauriendi, protinus et hauserit convalescit, et ita exstinguitur 0548A vis febrium, ceu si videas super immensum rogum projectis undis universa incendia repente exstingui Tertianarum, quartanarum febrium ignibus accensis, ut potatae fuerint, dolores compescunt.

14. Fuit vir quidam religiosus. Odo nomine, cujus pars corporis per aliquantum tempus pene mansit emortua, adjacentis incommodi contractione. Is post mortem beati Viri ad eumdem fontem perrexit. Cumque eo infirmitatis locum perfudisset, sanus et incolumis rediit. Alius dolore capitis immaniter vexatus, et omnino sensu privatus, fonte irrigatus sanatus est. Alius per septennium languerat, qui a parentibus ad sanctum fontem ductus, sospes factus est. Alius quidam, Suynus nomine, longo tempore febri quartana laboraverat, qui potu fontis ejusdem 0548B sanitatem recepit. Quidam vero maxima infirmitate gravatus, cum gustasset de eadem aqua, vermiculus quidam similis locustae, per os illius omnibus videntibus egressus est, et statim convaluit Mutus etiam, ut aiunt qui viderunt, ad fontem venit, et loquelam recepit. Haec et multa alia tam a nobis quam ab aliis visa, quibus non credere impium est, ne forte narrationis prolixitate audientibus fastidium generetur, perstrinxisse sufficiat

15. Igitur apud Barrum super Albam erant duae feminae, quas duo daemones vexabant. Deinde parentes adduxerunt eas ad Hominem Dei in Claram-Vallem, ut ab eo curarentur. Et cum portae Clarae-Vallis appropinquassent, dixit unus ex diabolis ad alterum diabolum per os mulieris: «Oportet me exire de 0548C hac muliere. — Quare, inquit alter daemon, oportet fieri?» Qui ait: «Bernardum, inquit, non possum videre, nec vocem ejus audire.» Cui ille: «Quam ob rem?» Qui ait: «Cum esset Bernardus in saeculo, volui eum tentare, et virginitatem ejus auferre. Et cum hoc facere tentarem, dixit mihi: Vade retro, satana. Adjuro te per Jesum, ne me laedas, nec me unquam videas. Et propter hanc conjurationem, oportet modo me exire.» Et confestim egressus est de muliere, et sanata est ex illa hora. Qui vero praesentes erant, laudantes Deum, dicebant: «Vere sanctus est homo ille, et Spiritus sanctus habitat in eo.» Et cum haec dicerent, venit servus Dei ad portam, et narraverunt ei omnia quae 0548D audierant et viderant de his duobus daemonibus. Quae cum audisset Vir Dei, gratias agens Deo, dixit: «Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, quia nunquam dereliquisti me. Tu es Deus solus, tu facis mirabilia magna solus. Tu creasti coelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt. Exaudi, Domine, orationem meam, et clamor meus ad te veniat.» Post hanc orationem conversus ad alteram mulierem, dixit ad daemonem: «O daemon inimice Dei, exi de femina.» Ad hanc vocem egressus est de muliere, et sanata est ex illa hora. Tunc omnes qui aderant, benedicentes Deum, gratias exsolventes sancto Bernardo immensas, dixerunt: «Non est in hoc saeculo, et non fuit post Apostolos, qui posset facere quae iste facit.»

0549A 16. Beatus Bernardus cum esset die quadam in cella sua cum paucis discipulis, et ungeret sandalia sua secundum consuetudinem suam, apparuit ei diabolus in similitudinem monachi nigri, dicens ei: «Abba, quomodo te habes? Ego de longinquis terris veni ut te viderem, et te calceos ungentem invenio. Non debuisses hoc facere, sed servi et ministri tui.» Cui respondit Vir Dei: 1291 «Ego, inquit, servos non habeo, nec volui unquam habere. Filios habeo, quos genui Christo per evangelium, qui mihi ministrant cum magna charitate et mansuetudine; et ego illos in veritate diligo, et viam regni coelorum doceo, humilians me ipsum exemplo summi Magistri, dicentis: Qui se humiliat exaltabitur (Luc. XIV, 11). Ipse autem multimoda humilitatis 0549B exhibitione, imo summe et praecipue sese humiliando, nobis reliquit exemplum, ut sequamur vestigia ejus. Imitando igitur Dominum meum, vilia et servilia opera pro amore ipsius exsequi non tantum non gravat, sed et plurimum delectat. Vade, et dic abbati tuo ut faciat similiter.» Cui respondit diabolus: «Da mihi sandalia ut ungam.» Et respiciens eum Vir beatus, cognovit Spiritu sancto revelante, quod esset diabolus; et ait ad eum, cum indignatione insultando illi: «Non est rectum ut ille qui ab initio in summa beatitudine et pulchritudine creatus fuit a Deo, ungat calceamenta mea, cum sim pulvis et cinis.» Et adjecit: «Vade retro, Satana. Adjuro te per Jesum Christum, ne mihi vel filiis meis in aliquo noceas.» Quo dicto, statim 0549C transfiguravit se in similitudinem minuti animantis, cunctis videntibus qui aderant: et statim evanuit ab oculis eorum. Haec narrare nobis solebat domnus abbas Morensis, Girardus nomine, vir sanctus et verax in verbis suis: cujus verbis fidem non adhibere, quasi ipsi veritati repugnare est.

17. Igitur cum esset quadam die Vir beatus in suo Clarae-Vallensi capitulo, facta est conquestio de quodam monacho, qui scutellas in coquina, secundum Ordinis instituta, cum septimanarius esset, lavare negligebat. Ad quem Vir sanctus: «Fili, inquit, adeo negligens es, ubi majorem deberes habere diligentiam!» Ad haec ille confusus, ineptum quiddam et puerile submurmurans, excusandi se 0549D gratia, vile et sordidum nimis esse dicebat coquinae officium. Cui Vir beatus respondit: «Fili, nunquid non audivisti quid super hoc asseveret benedictae institutionis nostrae promulgator Benedictus? 0550A Dicit etiam Apostolus, quod unusquisque recipiet secundum suum laboret (I Cor. III, 8).» Et adjecit Homo Dei, zelo sancto suggerente: «O pessima superbia, peccati initium, radix omnium malorum! unde tibi permittitur contaminare qualemcunque sacrosancti gregis mei particulam? Egredere, egredere Deo adjuvante: hic tibi nusquam et nunquam locus. Fuge, refuge ad eum qui tecum et per te de coelo descendit.» His dictis, itidem monachum taliter aggressus est: «O miser homo, imo miserrime hominum, nisi tibi propitietur Omnipotens! Ubi est mens tua? ubi est religio tua? Vide ne seductor humani generis in superstitionem transformetur. Unde tibi tanta, tamque enormis negligentia? O quam periculosa, quam abominabilis exaltatio! Quare 0550B non attendis illud evangelicum: Qui se exaltat, humiliabitur; et ab oppositis, qui se humiliat, exaltabitur? (Luc. XIV, 11.) Fili, audi sermonem meum. Dico tibi in verbo veritatis, testem proponens Deum et conscientiam meam, quod si ex radice verae humilitatis hujuscemodi humiliatio procederet, lucrum salubrius atque gloriosius operareris animae tuae, scutellas et cochlearia lavando, et caetera quae ad officium coquinae pertinent diligenter exsequendo, quam frequenter, prout plerisque contingit, assistendo sive ministrando altari. Labora, fili, labora, et in mansuetudine operare quod tibi secundum Ordinis instituta, et ordinem vicis tuae injunctum est. Quanto enim vilior erit labor tuus in conspectu filiorum hominum, tanto pretiosior erit in conspectu 0550C Angelorum. De caetero, secundum apostolicam traditionem laborare nos ex necessitate condecet. Ait namque Apostolus: Qui non laborat, non manducet (II Thess. III, 10): item idem de eodem: Laboret unusquisque operando manibus suis quod bonum est (Ephes. IV, 28). Et quid melius quam servire in commune fratribus suis? Hoc siquidem faciunt coquinae hebdomadarii. Esto igitur, fili, esto promptus ad lavandum scutellas, sicut strenuus es ad manducandum quae tibi in eis apponuntur. Labora, et sic securius manduca. Scriptum est enim: Labores manuum tuarum quia manducabis; beatus es, et bene tibi erit (Psal. CXXVII, 2).» Hujusmodi verbi sancti Patris, et ille in quem facta est invectio de caetero, 0550D correptus, et caeteri qui praesentes aderant, plurimum aedificati fuerunt.

Caetera desunt.