DE SANCTO BERNARDO CONFESSORE PRIMO CLARAE-VALLENSI ABBATE, PATRE AC DOCTORE ECCLESIAE IN TERRITORIO LINGONENSI IN GALLIA COMMENTARIUS, § XL-LII Auctore Joanne PINIO societatis Jesu presbitero theologo. (Acta sanctorum Bolland., Augusti tom. IV, die 20, p. 101.)

§ XL. Conradus imperator militiae sacrae adscriptus; excursiones S. Bernardi per Germaniam; reditus in Galliam; miracula; conventus Stampensis; infelix Orientalis expeditionis eventus perperam sancto imputatus.

421. Nihil minus cogitabat Conradus, ut memorant Annales Cisterciensis cap. 10, quam crucem sumere, et deserto imperio occidentali ad remotas orientis plagas arma convertere; maxime cum Germania flagraret bellis civilibus, quibusdam principum divisis inter se, et, nisi ejus praesentia continerentur, forsitan ab imperio dividendis. Indixerat tamen generalem curiam Spirae, cui Bernardus adesset, in die natali Christi congregandam.» 0849B Factum videatur in libro VI Vitae, qui est de miraculis, parte I, cap. 2, ubi praeterea invenies felicem a sancto praecone intenti finis successum, Conrado, ac nepote ejus Friderico juniore, nec non innumeris principibus cruce signatis; adde miracula ibidem relata. Nec vero frustratus est Bernardus opera sua, dum discordes Germaniae principes in gratiam reduxit, rem testante Ottone Frisingensi lib. I De gestis Friderici, cap. 42, cujus verba id non obscure videntur innuere. Sunt autem ista: «Igitur non solum ex Romano imperio, sed etiam ex vicinis regnis, id est occidentali Francia, Anglia, Pannonia, innumeris populis ac nationibus hac expeditionis fama ad sumendam crucem commotis, repente sic totus pene occidens siluit, ut 0849C non solum bella movere, sed et arma quempiam in publico portare nefas haberetur.»

422. Illud vero, quod perhibetur inter miracula Spirae facta, parte I, cap. 2, num. 302. «Ubi, . . egressi fuimus, et rex ipse cum principibus sanctum Domini deducebat, ne comprimerent eum turbae, etc.; illud, inquam, magis clare at pathetice exprimit S. Antoninus parte II Historiarum, titulo 17, cap. I, § 6, ita de Bernardo loquens: «Apud urbem Spirensium tantus erat concursus, ut Conradus rex seu imperator, ne populus eum comprimeret, deposita chlamyde eum in proprias ulnas suscipiens de basilica asportaret.» Annales Cistercienses paulo ante assignati memorant, num. 6 iconem Mariae Virginis ter a sancto Patre salutatam 0849D Spirae, semel eidem salutem reddidisse, cunctis audientibus. Et deinde numer. 8 sermo est de lacte ejusdem Virginis, quo irroratus fuerit, nec non de salute ei dicta a beatissima Deipara in celebri monasterio Afflighemensi; quod factum differt in annum sequentem. Verum haec inferius discutiemus. Nunc alia nos vocant, quae vir sanctus Spira discedens, atque alia Germaniae loca peragrans, patravit.

423. Annalium Cisterciensium concinnator ad annum 1147, cap. 2, num. 1 et 2. «Soluta, ait, curia, et salutato Conrado imperatore, ac Constantiensi episcopo, quem socium viae, seu potius deductorem hactenus habuisset, Pater sanctus Spira discessurus 0850A Campensem sui Ordinis abbatem secum assumit, et reliquas totius, «quod accommode intelligendum,» Germaniae urbes velocius peragrans, atque illustrans miraculis, verbum crucis adversus crucis hostes concionabatur . . . Verum quas urbes, et quo tempore discurrerit, ex ipsis, quos secum adduxit, viae sociis, qui cunctis interfuerunt, accipiat lector;» quem nos mittimus ad librum VI Vitae, seu de miraculis, parte II, cap. 3, ubi de soluta curia Spirensi, transitu sancti per civitatem Wormatiensem, ac miraculis. Inde Confluentiam, ac Coloniam viator sanctus se contulit, signis de more eum comitantibus, prout mox citato capite licet videre. Quid referam alia, quae Colonia profectus edidit Aquisgrani, Trajecti ad Mosam, Leodii, Gemblaci, 0850B Villarii, Cameraci, aliisque in locis, ne ipsa quidem Hispania inde exclusa, quamvis ibidem non esset, imo nunquam ibi fuerit, sicut postea pluribus probabitur. At de innumeris sancti prodigiis exstant luculentissima scriptorum testimonia; de quibus inferius dabitur tractandi locus. Diceres, Deum optimum, maximum, qui facit mirabilia magna solus, tantas ex infinito omnipotentiae suae thesauro cum incomparabili suo thaumaturgo communicasse divitias miraculorum, ut nec numero, nec locis, nec temporibus, nec personis circumscribere ea voluisse videatur, tunc praesertim quando occidentis populos ad sacra bella ciebat vir magnus.

424. «Dum haec per sanctum Patrem agerentur, ait Manricus, cap. 4, Conradus, qui vexillum 0850C belli sacri ab ejus manu Spirae ante susceperat, expediturus quaecunque necessaria, conventum generalem indicit in Bajoaria, intrante mense Februario celebrandum. Huic quia Bernardus assistere non potuit, venerabilem Adamum, Ebracensem abbatem, cujus supra meminimus, substituit, litterisque tum apostolicis tum propriis munitum voluit, per quas subdelegati officio (nam id etiam concessum) perfungerentur . .» Porro quae ibidem acta sint, describit Otto Frisingensis, qui eisdem adfuit, lib. I De gestis Friderici, cap. 40, rem illigans mensi Februario, et inter alia: «Accepere, ait, eadem hora crucem tres episcopi, videlicet Henricus Ratisponensis, Otto Frisingensis, Reginbertus Pataviensis,» aliique viri illustres, de quibus ibidem fit 0850D mentio. Quidnam interea temporis S. Bernardus? Audiamus Gaufridum lib. VI Vitae, seu parte III Miraculorum, cap. 6.

425. «Dominica die festum erat Purificationis beatae Mariae; et Francorum rex Ludovicus . . . Catalaunum occurrebat viro Dei. Plurimi quoque ex principibus utriusque regni convenerant . . . ut de via Jesosolymitana communi consilio tractaretur.» Idem auctor plurima deinde recenset miracula, quae in itinere Claramvallem versus ab ipso facta sunt, quae alibi a nobis dabuntur. Porro historiae belli sacri ratio requirit ut silentio non praetereamus acta conventus Stampensis, in quo postrema Jerosolymitanae profectionis capta consilia, Dominica 0851A Septuagesimae, anno, in quo versamur, 1147. De hoc itaque conventu seu colloquio a pag. 13 ita scribit Odo de Diogilo supra laudatus: «Omnes igitur ad Circumdederunt me Stampas vocat (Ludovicus rex) ut pariter eligerent, quod pariter tolerarent: qui sicut fuerunt in veniendo alacres, sic utinam essent in electione prudentes! Congregata enim loco et termino episcoporum et nobilium multitudine tam gloriosa quam magna, praedictus etiam abbas (Bernardus) et praedicandus praesentiam suam obtulit, et rumorem attulit, et utroque laetabundam reddidit concionem. Nam de Alemannia veniebat, regemque et regni proceres militiae crucis Christi adjunxerat. Deinde diversarum nationum leguntur litterae, nuntii audiuntur, et haec usque ad 0851B vesperum protenduntur. In his duxerunt laetam diem, et quod superfuit, in crastinum distulerunt.

426. «Venit dies magis laeta quam prospera. Interfuere congregatis, qui Graecos dicerent, sicut lectione et experientia noverant, fraudulentos. Rex autem et sui, qui merito nullarum gentium vires timebant, fraudes utinam timuissent! Sed quia non est consilium, nec prudentia contra Deum, elegerunt viam per Graeciam morituri. Sic secunda dies terminata est, non secunda. Tunc viri nobiles, regis Rogerii nuntii confusi abeunt, dolentium habitu domini sui satis expresse monstrantes affectum: de dolis Graecorum praedicentes nobis, quod postea sumus experti. Nec mirum, si Rogerius rex potens et sapiens regem optabat, si Francos diligit, nostrarum 0851C partium oriundus. Postremo revolvit diem tertiam gratia Trinitatis, et congregati, gratia prius sancti Spiritus invocata (quam pridie utinam similiter invocassent!), deinde a sancto abbate sermone habito spiritali, de regni custodia prosequuntur. Inter haec indicitur dies in Pentecosten profecturis.» Plura ibidem.

427. Nec vero Pater sanctus reliquit Stampas miraculis vacuas: inde item profectus, prodigiorum splendore ac multitudine iter suum, quo Claramvallem repetebat, egregie illustravit; quam dum ingrederetur, puerum surdum ac mutum sanavit. Referuntur ea accurate in libro VI Vitae, seu Miraculorum parte III, unde etiam nos postea lectori illa legenda exhibebimus. Idem praemonemus de aliis bene 0851D multis, quae Treviris, Metis, Tulli, Rutilae acciderunt, et quorum ratio habebitur inferius. Addi interim his possunt ea, quae Arnoldus Raissius in Auctario ad Natales sanctorum Belgii Joannis Molani ad diem 20 Augusti adnotavit: «In Lutzenburgensi ducatu adiit etiam aliquando monasterium Clarifontis, quod a monialibus Ordinis ipsius sancti Bernardi hodierna die incolitur: visiturque in eo fons, qui etiamnum hodie a S. Bernardo, qui eidem bene precatus est, Fontis S. Bernardi nomen retinet; et cum fide ac devotione epotus, contra morbos opitulationi esse creditur. In ejusdem ducatus confinibus situm pagum vocabulo Rutilam pertransiit, ubi ex patrum traditione posteri commemorant eumdem 0852A sanctum Bernardum eodem tempore quasi exsultabundum in haec prophetica verba erupisse: O Rutila, Rutila, tu rutilabis aliquando; quae virum Dei de Carthusianis in istum locum post annos fere trecentos introducendis, ac ibidem modo adhuc habitantibus praedixisse, nullus inficias ibit, qui ipsius ardentissimum affectum erga Carthusianos voluerit considerare.» Haec ibi; vellem apud antiquiores. Quibus adjungi potest vaticinium de coenobio Bellopratensi, quod citatus narrat Raissius: de coenobii Alnensis reformatione agit Manricus ad annum 1147, cap. 3, in fine; de Gemblacensi ac Villariensi monasterio dicam § 47. De Villariensi Monasterio vide pag. 343; de Gemblacensi 342, 344, 393.

0852B 428. Sed antequam nos reliqua prosequamur, quae ad expeditionem Orientis pertinent, prodigiis prope infinitis, quibus incomparabilis noster thaumaturgus apostolicos peregrinationis suae Alemannicae labores illustravit, accenseamus unum primae notae. Chronicon Claravallense ab anno Christi 1147 usque ad annum 1199 perductum, auctore anonymo Claravallensi monacho, ex veteri codice ejusdem monasterii edidit Chiffletius in S. Bernardi genere illustri asserto pag. 81, et sequentibus; chronicon autem illud sic incipit: «Anno Domini 1147 beatus Bernardus abbas Claraevallis in Alemannia crucem praedicavit: virtutes multas et magnas fecit: inter quas et mortuum illum resuscitavit, de quo habetur in libro Miraculorum domni Herberti.» Jam vero ne 0852C plus quam sat est immoremur militiae sacrae rebus, quae sunt extra Bernardum, congerendis; de discessu Conradi ac Ludovici in Orientem scribit Otto Frisingensis toties ante citatus, lib. I, cap. 44, de eorum adventu cap. 58, de reditu Conradi cap. 59, de infelici sacrae expeditionis eventu cap. 60. Quid referam Odonem de Diogilo, quid Baronium, quid Pagium, aliosque?

429. Porro de lamentabili hac tragoedia, quam submisso silentio mirari ac venerari debemus, scrutari autem non possumus, nedum comprehendere, illud Apostoli effatum ad Romanos cap. II repetamus: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei! Quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus. Quis enim cognovit sensum 0852D Domini, aut quis consiliarius ejus fuit? Adde illud vatis regii: Judicia tua, abyssus multa. Illud item: Justus es, Domine, et rectum judicium tuum. Quid post haec S. Bernardus tot tantisque curis, peregrinationibus, laboribus ac miraculis de sacra illa expeditione immortaliter meritus? Quid inter obloquia, quibus impetebatur vir integerrimus, non secus ac si ipsemet fuisset in causa hujus funestissimae ac deploratissimae catastrophes? Quis illi inter haec animus, quis sensus? Anne a vero abludere cuiquam videbimus, si dicamus, toto, quantus erat, Bernardo opus fuisse, ut bolum tam durum decoqueret? Sed vir ubique maximus, et tam in rebus adversis, quam in prosperis sua se virtute sustentans, 0853A animam possedit in patientia, et post casum undequaque acerbissimum, sive Christiani orbis bonum, sive tot animarum salutem, sive divinae gloriae amplificationem, si aliter Domino visum fuisset, sive calumnias sancto Patri impactas consideres, sive omnia denique, quae extra ipsum erant, in magno tamen ipse mentis heroicae culmine apud se stabat erectus, ita ut more consueto nullibi desiderari pateretur operam suam, quando videbat negotiis publicis utilem illam esse posse. Etenim Manricus ad hunc ipsum annum 1149 quo Ludovicus VII Francorum rex, et Conradus imperator redierunt ex infelici expeditione Hierosolymitana, S. Bernardum exhibet bonis operibus intentum; prout ibidem legi potest. Vide quae postea dicemus § 48 0853B sub finem; item § 49 ac § 50. Ad annum autem 1150, cap. 1, profert justissimam ejus apologiam ex lib. II De consideratione, ad Eugenium papam. In memoriam revoca quae superius a nobis praemissa sunt § 36, ubi ipsemet Otto Frisingensis episcopus, Bernardo alioquin non admodum favere solitus, virum Dei excusat, et peccata Christianorum incusat. Quibus ad majorem rei confirmationem, ex Chronico Gaufredi coenobitae monasterii S. Martialis Lemovicensis, ac deinde prioris Vosiensis in eadem dioecesi coenobii, qui eodem saeculo floruit, addi possunt ista apud Labbeum tom. II Novae bibliothecae manuscriptorum librorum, ubi laudatus chronologus cap. 52, haec scribit de exercitu Christianorum: «Exercitus ille nihil omnino proficit, 0853C quia indisciplinate habuerunt: quapropter multi defecerunt, innumerabilesque perierunt propter iniquitatem suam: thesauros ecclesiarum, falsa promittentes vadimonia, ante iter auferebant: infimam plebem diris exactionibus affligebant, pompatice secuti sunt et superbi humilem Christum, et erraverunt frustra a justo humillimo.» Haec ille.

§ XLI. Sancti doctoris concertatio cum Gilberto Porretano.

430. Quemadmodum perversa Abaelardi dogmata, per S. Bernardum repressa, sic errores Gilberti Porretani, episcopi Pictaviensis, ab eodem viro sancto debellati, magnam ipsi indiviam conflarunt. Facta hujus negotii gravissimi, in quo tanta cum laude 0853D versatus est sanctus doctor, referuntur a Manrico ad annum Christi 1146, 1147 et 1148, ad illos ergo redeamus, ac explanemus locum, quem de hac re notatum reliquit Gaufridus lib. III Vitae S. Bernardi, cap. 2, num. 166. «Fuit, inquit, Gillebertus, quem cognominavere Porretanum, Pictavorum episcopus, in sacris litteris plurimum exercitatus, sed sublimiora se etiam ipse scrutatus ad insipientiam sibi.» Erat hic ex eadem civitate oriundus, sicut affirmat Otto Frisingensis in Friderico lib. I, cap. 46 editionis supra citatae, et ex discipulo magister, ex magistro tandem ibidem episcopus evasit. «Ab adolescentia magnorum virorum disciplinae se subjiciens, magisque illorum ponderi, quam suo credens ingenio; qualis primo fuit Hilarius Pictaviensis, post 0854A Bernardus Carnotensis, ad ultimum Anselmus et Radulphus Laudunenses, germani fratres, non levem ab eis, sed gravem doctrinam hauserat, manu non subito ferulae subducta, a scientia haud censura morum, vitaeque gravitate discordante, non jocis vel ludicris, sed seriis rebus mentem applicarat. Hinc erat, ut tam gestu, quam voce pondus servans, sicut in factis, sic in dictis se ostenderet difficilem, ut nunquam puerilibus, vix autem eruditis et exercitatis, quae ab eo dicebantur, paterent animis,» teste eodem Ottone cap. 50.

431. Mabillonius in praefatione generali ad novam suam Operum S. Bernardi editionem § 5, num. 58: «Hilarium hunc, ait, non alium esse existimo ab illo magno Hilario Pictaviensi episcopo, cujus auctoritate 0854B Gilbertus abutebatur, teste Gaufrido. Bernardus Carnotensis non aliunde, quam ex Ottonis testimonio mihi notus. Radulphus Laudunensis ex Guiberto et Hermanno Laudunensi monacho, et ex Gaufrido S. Bernardi notario notissimus (Vide hic tomum VI, col. 1338,» id est, Gaufridi libellum adversus Gilbertum Porretanum sub finem) «uti et Anselmus ejus frater, Laudunensis Ecclesiae decanus. Commentarios in psalmos, et in Pauli epistolas, atque in Boetium dum condit Gilbertus, nonnulla secus, quam licebat, de divinitate, aliisque religionis capitibus philosophatur.» De ejus autem erroribus sic memorat Otto eodem capite 50. «Erant inter caetera, quae illi objiciebantur de divina majestate 0854C quatuor capitula: Quod videlicet assereret, divinam essentiam non esse Deum. Quod proprietates personarum non essent ipsae personae. Quod theologicae personae in nulla praedicarentur propositione. Quod divina natura non esset incarnata. Et praeter haec, alia minora» capitula jactabat, «id est: Quod meritum humanum attenuando nullum mereri diceret praeter Christum. Quod Ecclesiae sacramenta evacuando, diceret nullum baptizari, nisi salvandum; et caetera in hunc modum.» Adisis libellum Gaufridi.

432. Errores item suos disseminavit, infectum blasphemiis toxicum aliis propinans. Etenim, referente Gaufrido in libro III Vitae S. Bernardi, cap. 2, num. 166, «discipulis suis panes proponebat absconditos, 0854D furtivas propinabat aquas, nec facile quid saperet, imo quantum desiperet, personis authenticis fatebatur.» Orthodoxis vero id cordi fuit, ut veneno ejus opponerent antidotum. Facta describit Mabillonius a num. 59, his verbis: «Cum vero in frequenti suorum clericorum conventu sermonem habuisset episcopus, eosdemque errores disseminasset, duo ejus archidiaconi, Arnaldus et Calo, rem ad Eugenium III, tunc ad Gallias venientem, apud Senas in Tuscia deferunt. Pontifex causae examen in Gallias remittit. Archidiaconi interim Bernardum in partes suas pertrahunt. Examen factum Autisiodori et Parisiis, judicium prolatum in concilio Remensi anni 1148. Quid in singulis conventibus actum sit, paucis Otto commemorat; pluribus 0855A Gaufridus Bernardi notarius, qui et opusculum de rebus in concilio Remensi hac de re gestis, et post annos inde quadraginta epistolam scripsit ad Henricum cardinalem episcopum Albanensem. Utramque scriptionem hic habes in fine tomi VI.

433. «De conventu Autisiodorensi, qui ab uno memoratur Ottone, nihil singulare comperimus; sed contra non pauca de Parisiensi. Habitum fuisse in solemnitate Paschali tradit Gaufridus, ac proinde anno 1147, quandoquidem concilium Remense mediana quadragesima anni sequentis fuit celebratum, ex Ottone, et quidem XI Kal. Aprilis, ex Appendice ad Sigebertum. Itaque coram pontifice apud Parisios, coram cardinalibus, episcopis, aliisque venerabilibus et eruditis viris sistitur Gilbertus, de his 0855B capitulis responsurus. Id actum per aliquot dies. Producuntur contra eum duo magistri, Adam de Parvoponte, vir subtilis et Parisiensis Ecclesiae canonicus recenter factus, et Hugo de Campoflorido, cancellarius regis, sancte affirmantes, se aliqua eorum ex proprio ejus ore audisse. Interim dum hinc inde multa sibi objicerentur, inter caetera dixisse traditur: Confiteor Patrem alio esse Patrem, alio Deum; nec tamen esse hoc, et hoc. Dictum indigne tulit Joslenus Suessionensis episcopus. Haec prima die contigerunt. Alia die accusatus, quod in prosa de Trinitate tres personas tria singularia vocasset, Rothomagensis archiepiscopus (Hugo tertius is erat) causam aggravavit, dicens Deum potius debere dici unum singulare. Ita fere Otto episcopus Frisingensis de 0855C conventu Parisiensi.

434. «Paulo aliter Gaufridus de eo agit, cui synodum Viterbiensem in eadem causa habitam praemittit. Gilberti ad pontificem delatorem unum memorat archidiaconum Arnaldum, cui cognomen tribuit Qui non ridet. In conventu vero Parisiensi unum Gilberto adversarium opponit Bernardum cui omne negotium Christi, ubicunque eum contigisset adesse, tanquam omnino proprium, protinus incumbebat. «Requisitus episcopus, ut suam ipsius in Boetium expositionem, in qua suspecta continebantur capitula, proferret: ad manus se non habere respondit. Negabat autem episcopus docuisse vel credidisse aliquando se, vel litteris commendasse, quod divinitas non esset 0855D Deus, etc. Huc testes producebat e discipulis suis potissimum duos; Rotoldum scilicet, Ebroicensem episcopum, postea Rothomagensem, et magistrum Ivonem Carnotensem, alium sine dubio ab illustri illo Ivone episcopo Carnotensi. Existimo hunc esse magistrum Ivonem, canonicum Regularem abbatiae S. Victoris apud Parisios, deinde cardinalem ab Innocentio II creatum, ad quem Bernardi epistola 193. In his altercationibus pontifex jubet praedictum librum afferri ad futurum concilium, quod eodem anno in civitate Remorum celebrare proponebat: tametsi dilatum est in medianam Quadragesimam anni insequentis, sed intra unum annum a conventu Parisiensi, quem in festo Paschali praecedente habitum diximus.

0856A 435. «Interim missam ab auctore expositionem in Boetium Godescalcus, tunc in monte sancti Eligii prope Atrebatos abbas, postmodum ejusdem urbis episcopus, Eugenii mandato examinat, et ex ea capitula suspecta elicit, atque ex libris sanctorum Patrum auctoritates ipsis contrarias notat. Plura in Gilberti vitam et doctrinam attulisset Albericus Ostiensis episcopus et Aquitaniae legatus, nisi eum paulo ante mors praematura e medio sustulisset. Demum in concilio Remensi» «ventum ad discussionem capitulorum, quae praedictus abbas Godescalcus notaverat. Sed quia ipse nimis erat elinguis, liber ille cum sanctorum testimoniis ei contrariis a domino papa traditus est sancto Bernardo. Concilium constabat ex quatuor regnorum episcopis, Galliae, Germaniae, 0856B Angliae et Hispaniae. In his aderant viri magni, nec mediocriter litterati, Gaufredus de Oratorio Burdigalensis archiepiscopus, cujus suffraganeus erat Gilbertus; Milo Morinorum episcopus, Joslenus Suessionensis, et Sugerius abbas S. Dionysii: cui Francorum rex Ludovicus Jerosolymam proficiscens totius regni commiserat administrationem, et quidem addit Otto, juxta illius coenobii praerogativam. Gaufredus de Oratorio, etsi Gilberti doctrinam non probabat, sed homini favebat.

436. «Prima die consistorium ingressis, Gilbertus magnorum voluminum corpora per clericos suos afferri curavit, causatus, decurtata tantum testimonia ab adversariis proferri. Et «Quid necesse est, ait Bernardus, circa hujusmodi verba diutius immorari? Non 0856C aliunde procedit scandali hujus origo, nisi quod plures credere vos credunt et docere, quod divina essentia vel natura, divinitas ejus, sapientia, bonitas, magnitudo, non est Deus, sed forma, qua est Deus. Hoc si creditis, palam dicite aut negate» Ille ausus est dicere, formam hanc Deum non esse. Tum Bernardus «Ecce, ait, tenemus, quod quaerebamus: scribatur ista confessio.» Ita praecepit summus pontifex, et domnus Henricus Pisanus, tunc Romanae Ecclesiae subdiaconus, futurus postea Claraevallensis monachus, et ex abbate Sancti Anastasii sanctorum Nerei et Achillei presbyter cardinalis, ad ejus mandatum perrexit, et attulit chartam, calamum et incaustum (i. e. atramentum). Cum autem scriberet 0856D istam confessionem, Et vos, infit ad Bernardum Gilbertus, scribite quod divinitas est Deus. Ad hoc Bernardus, Scribatur, inquit, stylo ferreo in ungue adamantino. Cum multis ultro citroque disputatum esset, dixerunt cardinales se deinceps rem definituros. Commoti hoc dicto episcopi, quod cardinales sibi solis causae definitionem reservarent, Bernardum interpellant, ut Gilberti capitulis alia contraria cum symbolo fidei conderentur, ne (quod Gilberti plurimi ex cardinalibus fautores volebant) re infecta concilium solveretur.

437. «Itaque Bernardus id praestitit: tumque episcopi confessionem ab se subscriptam per Hugonem Autissiodorensem, Milonem Morinensem episcopos, ae Sugerium abbatem pontifici obtulerunt confirmandam. 0857A Id quod facile obtinuerunt. Vocatus demum in conventum Gilbertus in insigni palatio, cui nomen est Tau (sic Remensis archiepiscopi aedes appellabantur, ob formam Graeci elementi) capitulis singulis a se prolatis libere renuntiavit; eademque pontifex damnavit cum libro auctoris, districte praecipiens, ne eumdem librum legere, vel transcribere quis auderet, nisi prius eum Romana Ecclesia correxisset. Dicente Gilberto, se ad nutum pontificis correcturum, pontifex negavit. Haec carptim ex Gaufrido.

438. «Quaedam singularia habet Otto cap. 56, quaedam item a Gaufrido discrepantia. Et primo quidem tradit Gilberti examen finita synodo, et promulgatis decretis initum fuisse: tum decursa medianae Quadragesimae 0857B hebdomada, sacroque Dominicae passionis tempore inchoante, Gilbertum in medium vocatum ad judicium. Deinde lectis ab eo orthodoxorum Patrum libris in sui defensionem, Eugenium taedio affectum intulisse, quod Gaufridus Bernardo tribuit, simpliciter diceret Gilbertus, anne illam summam essentiam crederet esse Deum? Hunc vero diutina collatione fatigatum, inconsiderate respondisse, Non. Quod dictum mox ab ejus ore raptum notarius exceperit. Sub haec conventu dimisso, totum, quod superfuit, illius diei spatium, cum nocte sequente, amicis suis cardinalibus, quos habuit non paucos, prensandis Gilbertum adhibuisse. Die subsequente recitatum ipsius scriptum, ejusque rationem ab episcopo exactam: eum vero ita demum sententiam 0857C suam exposuisse, ut, si Dei nomen pro natura ipsa sumatur, Deum quidem esse concederet; secus si pro persona, ne, si id indeterminate profiteretur, eo adduceretur, ut quidquid de qualibet persona dicitur, et de essentia pariter esset asserendum; atque adeo sicut personam Filii, ita divinam essentiam indeterminate incarnatam, passamque confiteri cogeretur.

439. «Hanc porro distinctionem ab eo assertam testimoniis Patrum, Theodoreti, et Hilarii, atque auctoritate concilii Toletani quam auctoritatem cum determinare vellet Claravallensis abbas, et aliqua verba protulisset, quae cardinalibus displicerent Gilbertum petiisse, ut id scriberetur: Bernardum 0857D vero, quod Gaufridus notat, respondisse, scribatur stylo ferreo, ungue adamantino. Demum abbatem sanctum episcopos convenisse, simulque cum eis fidem suam contra Gilberti capitula exposuisse. Quod Gallicanae Ecclesiae factum tam graviter sacer cardinalium senatus acceperit, ut hac de re ad pontificem conquesti sint, tum contra episcopos, tum contra Bernardum ipsum, quod tanquam finiturae sententiae ultimam manum apponendo, ipsis inconsultis, fidem suam scribere ausi fuissent; quae res ad Romanam sedem pertineret. Tandem Bernardum jussu pontificis, ut cardinales placaret, accersitum, humiliter et cum reverentia respondisse se, vel dominos episcopos nihil de praefatis capitulis diffinisse: sed quia ab eodem episcopo Pictavino audierat, ut 0858A fides sua scriberetur, idcirco quia solus nollet, illorum auctoritate ac testimonio simpliciter se, quod sentiret, exposuisse.

440. «Quo humili ac modesto responso accepto, praedicta cardinalium indignatio conquieverit ita tamen, ut praefatum scriptum, tanquam inconsulta curia prolatum, velut auctoritatis pondere carens, pro symbolo in Ecclesia non haberetur. (Atque ita) de tribus capitulis propter praemissam tumultuationem nihil diffiniri potuerit. Quod mirum non esse, ait Otto; qui et addit, Gilbertum in quanto ab aliis discordasse episcopis cum illi profiterentur naturam incarnatam, sed in Filio (Gilbertus vero) personam Filii incarnatam non sine sua natura. De primo tantum Romanus pontifex diffinivit, ne aliqua ratio in 0858B theologia inter naturam et personam divideret, neve Deus divina essentia diceretur ex sensu ablativi tantum, sed etiam nominativi. Quam summi pontificis sententiam Gilbertus reverenter exceperit, atque archidiaconis suis in gratiam receptis cum ordinis integritate, et honoris plenitudine ad propriam dioecesim remeaverit.

441. «In his omnibus apparet Ottonem Gilberto admodum favisse, nec proinde mirandum, quod in consequentibus addubitet Utrum praedictus abbas Claraevallensis in hoc negotio ex humanae infirmitatis fragilitate, tanquam homo, deceptus fuerit: vel episcopus tanquam vir litteratissimus propositum astute celando, Ecclesiae judicium evaserit. Verum Otto mortis proximus, teste Radevico lib. II, cap. 11, 0858C librum suum, in quo haec scripserat, sibi afferri praecepit, et religiosis viris tradidit ut si quid pro sententia magistri Gilleberti dixisse visus esset, quod quempiam posset offendere, ad ipsorum arbitrium corrigeretur. De tota hac disputatione merito Gaufridus lectores ad Bernardi sermones in Cantica remittit, nempe ad sermonem 80, in quo vir sanctus eos, qui Gilberti sententiam propugnare pergebant, haereticos pronuntiare non dubitat: tametsi auctoris nomini ob resipiscentiam parcit. Atque haec quidem sunt, quae de causa Gilberti Porretani, cujus sanctus doctor antagonista sublectus fuit, erudite collegit Mabillonius, satis in ea ad rem nostram historice versatus, ut necesse nobis non videatur recurrere 0858D ad Baronium ac Manricum. Dictis tamen hactenus superaddi potest narratio Gaufridi biographi lib. III Vitae nostri sancti, cap. 2, in cujus loci gratiam superiora huc sunt transcripta. De his denique, quae ex Ottone identidem proferebat supra Mabillonius, videri potest Otto ipse in Friderico, lib. I, cap. 46, 47, 50, 51, 52, 55 et seq.

§ XLII. Henriciani haeretici a Patre Bernardo coerciti; miracula ad destruendos ipsorum errores ab eo facta apud Tolosanos.

442. Progredienti mihi in capite secundo Gaufridi proxime jam citati offert se num. 168 et seqq. apud nos locus alter elucidandus de haeresi Henriciana in partibus Tolosanis repressa, et patratis ibidem, miraculis in confirmationem fidei orthodoxae, quam 0859A magnus Ecclesiae athleta Bernardus adversus perniciosissimam illam sectam tum verbis tum scriptis egregie ac feliciter defendebat. Quod spectat ad rationem temporis; res in hac causa gestae affiguntur anno Christi 1147, apud Baronium, Manricum et Pagium. Fuit autem Henricus ille olim monachus, tunc, ait Gaufridus, apostata vilis, pessimae vitae, perniciosae doctrinae; hanc vero idem biographus mox recenset ex ipsis sancti verbis, afferens fragmentum epistolae, quae est ordine ducentesima quadragesima prima, ad principem Tolosanum, de qua mox plura dicemus. Errores etiam hominis impiissimi e Petro Cluniacensi ad dictum annum recenset Baronius, atque ex hoc Manricus ad eumdem annum cap. 12, his verbis signat: «Quod infantibus baptismus 0859B sit negandus. Quod templa, et ecclesiae superflue fabricantur. Quod crux Dominica honoranda, vel adoranda non sit. Quod corpus Domini in sacramento altaris non existat. Quod vanum sit pro defunctis orare. Quod canticis et hymnis ecclesiasticis Deus irrideatur.» Ita ille de blasphemis Henrici dogmatibus.

443. Et continuo sic progreditur idem historicus Cisterciensis: «Hos contra errores succensus Eugenius Papa, legationem decernit, atque Albericum sacrae Romanae Ecclesiae cardinalem, episcopum Ostiensem, quo non praestantiorem in sacro collegio noverat, legatum instituit, serpenti malo efficaciter obviaturum. Is Bernardum legatiae socium efflagitat, quo sine nihil magnum in toto orbe; per quem 0859C prospere cuncta peragerentur; defessum hominem et fractum tot itineribus, sed necessarium adhuc, talemque, qui se indigenti Ecclesiae non negaret: exponendam salutem ejus quantumvis utilem, exponendam et vitam, ne, pereunte gente Tolosona, lues in confines provincias grassaretur. Ergo Bernardus in socium datus viro, post longam quamvis peregrinationem jam tertio hoc anno avulsus a suis filiis. Hac necessitate, inquit Gaufridus, iter arripuit, ab ecclesia regionis illius (Tolosanae) saepius jam ante rogatus, et tum demum a reverendissimo Alberico, Ostiensi episcopo, et legato sedis apostolicae persuasus et reductus. Prius autem episcopum Carnotum [leg. Carnotensem] Godefridum vocavit in partem sollicitudinis, virum utique ingentem opinione, 0859D nec minus sapientia pollentem, quam sanctitate. Inde ad Alphonsum, sancti Aegidii comitem, has sui adventus praenuntias litteras dedit;» quas historiae suae inserit Manricus. Praeter fragmentum earum, quod exstare apud Gaufridum modo indicabam, alia nonnulla ex istis litteris visum non est excerpere, quia obviae sunt lectoribus.

444. Non praeterierim tamen proferre earumdem elogium, quod Baronius ad annum Christi 1147, priusquam illas Annalibus suis intexat, in haec concinnatum verba reliquit num. 20: «Quae quidem epistola Dei beneficio adhuc exstat tanquam gladius in sanctuario asservatus, quo Goliath praecisum est caput: quae et simul ad conficiendos reliquos Dei 0860A hostes sit potens. Dum vero illam reddiderat laudatus Annalium auctor, sequentia duxit eidem subscribenda num. 23. Audisti, lector, pseudoapostolus unde venerit, et ad quid venerit: nempe ex religione apostata, ut solutis quibuslibet, quibus tenebatur astrictus, ne difflueret in carnis opera, vinculis, et ad perficienda mala cuncta, quae vellet, liber ut esset, hanc carnis libertatem docebat filios hominum. At dum sanctus Bernardus describit Henricum, plane iisdem coloribus pingere visus est nostri temporis infelices haeresiarchas, ex apostasia pariter prodeuntes, et in luxuriae gurgitem, ut in lutum porcos, sese praecipites dantes.» Hactenus Baronius, et sapienter.

445. Porro viri sancti in urbem Tolosanam adventum, 0860B irruentes in eum prae avidissimo affectu populorum turbas, ingentemque fructum memorat Gaufridus antea allegatus. His deinde subnectit miracula, quibus Deo placuit orthodoxae fidei praeconis, errorumque eidem adversantium expugnatoris sermonem confirmare. At de prodigiis erit mihi sermo § proximo; ubi prius addidero antecedentibus, quae jam retuli, peculiares notitias, quae virus Henricianum, ac sancti Patris adversus illud labores illustrent. In hanc rem diligenter ac erudite jam pridem incubuit Mabillonius in sua Praefatione generali ad Opera S. Bernardi § 6; unde ista huc transferre placet:

446. «Bernardi in rem Christianam studium exercuit in primis Henriciana haeresis, quam factis et scriptis strenue exagitavit . . . Henricus, quem vir 0860C sanctus monachum apostatam, et post eum Gaufridus appellat, pseudo-eremita vocatur in Actis episcoporum Cenomanensium, tomo tertio Analectorum (a laudato Mabillonio vulgatorum) ubi ejus mores et perversi actus accurate describuntur. Quo ex loco ortus sit, non satis indicant haec verba: Per idem fere tempus, nempe sub Hildeberto episcopo, in adjacentium finibus regionum, surrexit quidam hypocrita, quem propria actio, mores perversi, dogma detestabile scorpionibus et parricidalibus dignum protestantur suppliciis. Is sub ementito sanctitatis et scientiae nomine, turpia flagitia exercens, omnium mortalium excessus, caeteris incognitos, ex solo aspectu se cognoscere jactitabat. Missi ad Cenomanos duo ejus discipuli die Cineris suburbia civitatis attigerunt. 0860D Gerebant ex sui doctoris consuetudine baculos ac vexillum crucis, colore et exteriori conversatione habitum praetendentes poenitentium. Hac specie delusi Cenomanni eos tanquam angelos susceperunt. Eosdem etiam blande excepit Hildebertus episcopus, qui Romanum iter (agressurus), inter caetera suis injunxit archidiaconis, ut illi pseudoeremitae Henrico pacificum ingressum et licentiam sermocinandi ad populum permitterent.» Cujus rei postmodum ipsum abunde poenituit.

447. «Ex his forte quis inferat Henricum fuisse ortum ex proxima Cenomanis regione, quibus primum suae perversae doctrinae virus propinavit? Si enim jam aliunde notus fuisset, eum in suam civitatem 0861A non tam facile admisisset Hildebertus antistes doctus et oculatus. Verum ex longinqua regione istuc accedere potuit, et fortasse ex Italia, ut postea dicturi sumus. Henrico civitatem ingresso, vulgus solito more applausit novitati. (Quin etiam) plerique clericorum eidem alimenta ministrabant, tribunalque praeparabant, unde concionator ille turbas alloqueretur (qui) mirum ad modum facundus erat. (Eo audito) plebs in clericos versa est in furorem, (eos habens) sicut ethnicos et publicanos: (adeo ut) famulis eorum minarentur cruciatus, nec eis aliquid vendere, vel ab eis emere vellent. (Imo) non tantum eorum aedes obruere, et bona dissipare, sed illos lapidare, aut affigere patibulo decreverant, nisi princeps et optimates nefandis ausibus restitissent.

0861B 448. «Hoc serius licet comperto, clerus Cenomanensis Henrico, ejusque sociis praedicationem edito libello interdixit. Quare Henricus, Hildeberti reditu intellecto, secessit in castrum sancti Carilefi, nequaquam ab incoeptis desistens, sed ad pejora prorumpens in dies. Interim cum Hildebertus, ex Romano itinere reversus, populo benedictionem impertiri vellet, indigne habitus est a populo, haeretici sermonibus corrupto. Tum ille seductorem adiit, sciscitatus, cujus ordinis fungeretur officio. Hic vero se diaconum esse respondit; qui ex illa provincia discedere jussus, clam aufugit, caeteras regiones, nisi ocior esset fama, simili modo perturbaturus, et viperino flatu suo infecturus.» Hactenus ex actis Hildeberti.

0861C 449. «Inter haec duo Henrici discipuli, Cyprianus et Petrus, ab ejus praestigiis resipuerunt, ut fidem facit encyclica Hildeberti epistola 78, in qua ita eorum magister depingitur: Henricus is erat, magnus diaboli laqueus, et celebris armiger Antichristi. Huic et habitu religionem, et verbis litteraruram simulanti, tam diu praescripti fratres adhaeserunt, donec eis et turpitudo in vita, et error innotuit in doctrina. Ubi enim cognoverunt vias ejus vias esse non rectas, prius ad se reversi sunt; dehinc ad nos transierunt, cujus dioecesim sic infecerat, ut renitens ei clerus vix inter parietes ecclesiae suam tueretur libertatem. Ita Hildebertus serius agnovit. quantum periculi immineat ex incauta approbatione novorum doctorum, qui sub specie pietatis animos auditorum 0861D corrumpunt.

450. «Ex his patet Henricum illum longe prius Cenomanos infecisse, quam ad partes Tolosanas, unde eum expulit Bernardus, subiret; quippe cum Romanum iter, quod Hildebertus adhuc Cenomanensis episcopus aggressus est, quo tempore infamis ille praestigiator zizania sua seminavit apud Cenomanos, contigerit ante annum 1125, quo anno Hildebertus in metropolim Turonicam migravit. At vero Bernardus non nisi anno 1147, ad Tolosanas partes profectus est. Et certe in epistola 241, quam in partibus Tolosanis constitutus scripsit ad Hildefonsum comitem, id satis innuit vir sanctus his verbis: Inquire, si placet, quomodo de Lausana civitate 0862A exierit, quomodo de Cenomanis, quomodo de Pictavi, quomodo de Burdegali.» Haec quippe vide-tur esse series itineris illius apostatae, qui a Lausana, deinde a Cenomanis praedicandi exordium sumpsit.

451. «Et fortasse Lausanam venerat ex Italia, ex qua ejusmodi faeces in partes Gallicanas transmigrarunt, reliquiae Manichaeorum, uti et illi Cameracenses haeretici ex Italia advecti, qui anno 1125 damnati sunt in synodo Atrebatensi, quo etiam tempore similes ejusmodi pestes apud Aurelianos igni perierunt. Et quidem Henricianos appellat Manichaeos Exordium Cisterciense in libro VII de Vita S. Bernardi, cap. 17, ubi legatus papae, aliique episcopi, pro confutanda haeresi Manichaeorum, ad partes Tolosanas cum viro sancto accessisse memorantur. 0862B Jam vero quo pacto ejusmodi haereticis, eorumque sequacibus, Manichaeorum nomen et errores competant, illustrissimus Meldorum episcopus in eximio Opere suo, quod de variationibus haereticorum scripsit, luculenter ostendit libro XI.

452. «Iidem Henriciani haeretici in Petrocorios effusi, Pontio duce et antesignano, uti docet Heriberti epistola in tomo tertio nostrorum Analectorum: ubi peculiaria Pontianorum illorum commenta referuntur. Inde est, quod Bernardus ad Petrocorios seu Petragoricos populos se contulit, ut patet ex tertia parte libri VI, qui est de ejus miraculis, num. 4, ubi Arianos plurimos apud Tolosates invenisse, eosque, uti et Henricum haereticum, fugasse memoratur. Quin etiam idem Henricus, in Pisano 0862C concilio antea damnatus, et Bernardo ut monachus in Claravalle fieret, commissus dicitur. Verum ille acceptis a Bernardo ad Claraevallenses litteris, in suscepto semel errore obfirmate persistere maluit, quam ad salutis viam hoc compendio redire.

453. «Henricum vivis coloribus depingit Bernardus in praedicta epistola 241, ubi eum litteratum, speciem habentem pietatis, sed aleis et meretricibus deditum scribit. Impia ejus dogmata haec fere commemorat: sacerdotum et clericorum respectus nullus; sacramentorum atque festorum abolitio; baptismus parvulis negatus. Alterius classis erat apud Hildebertum in epistola 51 haereticus ille, qui sanctorum intercessiones rejiciebat, ipsum Hildebertum in suae sectae patrocinium traducere perperam conatus.»

§ XLIII. Alii haeretici a Sancto impugnati.

454. Quaerit Mabillonius citatus, «an iidem cum Henricianis fuerint haeretici illi, quos Bernardus in sermonibus 65 et 66 super Cantica impugnat. Et quidem non alios fuisse, aliquando mihi fuit persuasum: at reperta Evervini abbatis Steinfeldensis epistola, quae praedictis sermonibus occasionem dedit, mutanda est sententia. Colonienses quippe fuerunt isti haeretici, in nonnullis quidem consentientes cum Henricianis, sed ab his multis discrepantes. Colonienses in duas classes distinguit Evervinus. Uni dicebant Ecclesiam apud se tantum esse, quasi ipsi soli vestigiis Christi inhaererent. In cibis vetabant lactis usum, 0863A et quidquid inde conficitur. In sacramentis suis velo se tegebant, et quotidie cibum et potum suum in Christi corpus et sanguinem se consecrare asserebant: caeteros in sacramentis procul a veritate abesse. Praeter baptismum aquae, alium admittebant in igne et spiritu per solam manuum impositionem. Baptismum vero nostrum cum nuptiis respuebant. Denique aiebant quemlibet e suis electum seu baptizatum habere potestatem alios, qui digni fuissent, baptizandi, et in mensa sua corpus Christi et sanguinem conficiendi.

455. «Alii vero sacerdotibus Ecclesiae, utpote saeculari more viventibus, consecrandi potestatem abjudicabant, aliaque sacramenta conferendi, excepto baptismo, quem solis adultis, non parvulis conferebant. 0863B Omne conjugium, praeter illud quod inter virgines masculum et feminam contrahitur, fornicationem reputabant. Postremo suffragia sanctorum, jejunia, caeterasque corporis macerationes respuebant, uti et purgatorium, et suffragia pro mortuis. Itaque Henricianis et Coloniensibus haereticis communis fuit genius, odium in Ecclesiae ministros, sacramenta, baptismum parvulorum et nuptias: pauca peculiaria, quae non sectae genus, sed quamdam tantum capitum diversitatem arguunt. Uno verbo, diversi fuerunt rami, sed ex eadem radice prodeuntes. Nec dubitem Colonienses illos haereticos ex Tanchelmi officina prodiisse.»

456. A superiore haereticorum colluvie distincti nomine saltem fuere Apostolici, uti se vocabant: 0863C de quibus historicus Cisterciensis ad annum 1147, cap. 14, haec litteris consignat: «Henricianis haereticis compressis, et magna ex parte Ecclesiae reconciliatis, jam Pater sanctus ad suos revertebatur. Cum, ecce incidit in aliam sectam hominum, qui se Apostolicos volebant appellari. Rusticum quidem genus agresteque, et sine praeceptore aut duce, quem sequerentur; sed eo difficilius dissuadendum: quippe singulis seorsim adeundis, et quibuscum nec Scriptura utendum, nec ratione. De his sanctus reversus jam ad filios, cum toties pro Ecclesia, hoc est, pro sponsa Canticum interruptum reassumpsisset, Sermone (66): Rusticani homines sunt, et idiotae, et prorsus contemptibiles. Sed non est, dico vobis, cum eis negligenter agendum. Multum 0863D enim proficiunt ad impietatem, et sermo eorum ut cancer serpit. Et paucis interjectis, Quaere,» inquit sanctus doctor, «ab illis suae sectae auctorem: neminem dabunt. Quae haeresis non ex hominibus habuit proprium haeresiarcham? Manichaei Manem habuere principem et praeceptorem, Sabelliani Sabellium, Ariani Arium, Eunomiani Eunomium, Nestoriani Nestorium. Ita omnes caeterae hujusmodi pestes, singulae singulos magistros homines habuisse noscuntur, a quibus originem simul duxere et nomen. Quo nomine istos titulove censebis? Nullo. Quoniam non est ab homine illorum haeresis, neque per hominem illam acceperunt,» etc.

457. Jam vero quia nec habebant auctorem, nec 0864A nomen, Apostolos se nuncupari voluisse, testatur sanctus in eadem epistola his verbis: «Non ignoro, quod se et solos corpus Christi esse gloriantur. Sed sibi hoc persuadeant, qui illud quoque persuasum habent, potestatem se habere quotidie in mensa sua corpus Christi et sanguinem consecrandi ad nutriendum se in corpus Christi et membra! Nempe jactant se esse successores apostolorum, et Apostolicos nominant, nullum tamen apostolatus sui signum valentes ostendere.» Habes verba S. Bernardi de istis haereticis: cujus si dictum consideres, Quo nomine istos titulove censebis? Nullo; probabilius est, eos nomine et auctore ab Henricianis fuisse diversos. Coloniensibus tamen eos adnumerat Mabillonius in notatione ad mox productum locum, haec observans: 0864B «Nescio, an id dicturus fuisset Bernardus, si Colonienses isti Henricum, a quo Henriciani haeretici, auctorem habuissent. Quanquam similia utrorumque dogmata erant, ut patet conferenti epistolam 240. Coloniensium duas classes notat Evervinus, quas Bernardus non nisi obscure distinguit in fine Sermonis 65.»

458. Adversus impurissima itaque ac perversissima hujusmodi sectariorum dogmata calamum strinxit sanctus doctor. Videsis sermones ejus 65 et 66 jam allegatos, nec non eminentissimum Baronium ad annum Christi 1147, hoc viri sancti elogio rem concludens: «Quem scientia divinitus illustratum, in virtute miraculorum multiplicium a Deo missum et probatum, atque egregia vitae sanctitate 0864C imbutum, Dei amicum fuisse cum certo sciam, ipsi penitissime inhaerendo, qui inhaesit Deo, securus existo: deplorans ex Christiana charitate perditissimos novatores, qui hos nefandissimos sectantes brutos haereticos, iisdem, plane immensa caecitate percussi, plus deferant, quam Bernardo: ut jure cum Jeremia sit exclamandum: Obstupescite, coeli, super hoc.»

459. Quae de sancti doctoris miraculis apud Tolosanos factis in confirmationem fidei orthodoxae adversus colluviem Henricianam, refert Gaufridus supra assignatus, tam parca sunt, ut mereantur ex aliis documentis suppleri. Ac primo quidem loco prodeat illud, quod legitur in Exordio magno Ordinis Cisterciensis apud Tissierium distinctione 2, 0864D cap. 18. «Dum adhuc in eadem regione (Tolosana) reverendissimus Pater moraretur, et tanquam ex apostolis unus circuiret per castella et civitates, evangelizando et curando omnes languores, haereticorum quoque turpissima deliramenta redarguendo, convincendo, confutando, accidit, ut caecus quidam in vicinia eadem, comperta fama virtutum atque signorum, quae per manus hominis Dei multiplicabantur per dies, spe recuperandae sanitatis animatus, eumdem Dei famulum adire decrevit [fort. decreverit], si forte beneficio coelestis gratiae, quae per ipsum miseris mortalibus copiose tribuebatur, sibi quoque, caecitatis caligine detersa, lumen dulce restitueretur. Accelerans itaque, et ubinam sanctum 0865A Dei reperire posset, sollicitus inquirens, audivit, eum in quodam celebri conventu in medio magnae multitudinis consistere, verbumque vitae disseminare.

460. «Quo, cum pedibus offendens, et anhelus currens, pervenisset, tristi rumore percellitur, quoniam vir Domini jam inde recesserat, et ad alia loca transmigraverat. Quid tamen ageret, siquidem desiderium recipiendae sanitatis cum eum ulterius currere compelleret, densissimae tenebrae, quae oculos ipsius obsederant, pigrum et minus expeditum reddebant. Cumque in defectione mentis constitutus multa tristitia contabesceret, subito divina gratia inspiratus, et de meritis beatissimi viri spem toto corde concipiens, circumstantibus ait: Rogo per 0865B misericordiam Dei, ducite me ad locum illum in quo hominem Dei stetisse, vel sedisse, certissime scitis. Quod cum benevolentia eorum, qui aderant, continuo consecutus fuisset, veniens ad locum, toto corpore in terram prosternitur, miraque devotione pulverem ipsum, in quo sacra viri Dei vestigia steterant, deosculando, Domini quoque misericordiam per merita servi sui enixius implorando. Quod dum faceret, et de ipso pulvere, fide plenus, oculos suos confricaret, repente, miserante Domino, qui sanctitatem famuli sui, licet absentis, etiam in hac gratia declarare dignatus est, lumen oculorum recepit. Quod factum non solum catholicis orthodoxae fidei firmamentum contulit, verum etiam maligloriis haereticis confusionis et opprobrii notam adauxit.» 0865C Hactenus Exordium.

§ XLIV. Haeretici obdurati a Deo puniti; sanctitas Bernardi et miracula in summa sunt veneratione apud Tolosanos; inde non est profectus in Hispaniam.

461. Verum non divinis duntaxat favoribus causam Dei ac verae fidei promovit sanctus noster thaumaturgus apud Tolosanos; sed etiam eos, qui audientes vocem Domini per Bernardum, obdurabant corda sua, poenis coercuit, ex Chronico mox citando: «Aegrotantem ergo terram tantae infidelitatis disgratia [i. e. infortunio] vir religiosus beatus Bernardus Claravallensis abbas, vita et litteratura conspicuus, zelo fidei accensus, aliquando visitavit, et ad castrum Viridisfolii, quod eo tempore vernabat militari 0865D multitudine, et vulgari, duxit ocius accedendum, intendens quod, si posset, ibi exstinguere haereticam pravitatem, quae locum ipsum multum infecerat, facilius contra eam in aliis praevaleret. Cumque coepisset sermonem in ecclesia proponere contra eos qui majores erant ibi, illi ecclesiam exierunt: quos et populus est secutus: quos vir beatus sequens, in platea coepit proponere verbum Dei. Illi autem per domos undique latuerunt. Eo tamen plebeculae circumstanti nihilominus praedicante; sed eis perstrepentibus, et fores percutientibus, ut et nec plebs posset percipere vocem ejus, et allegantibus verbum Dei, excusso pedum pulvere in testimonium illis, ut esse pulverem, et reversuros in pulverem 0866A declararet, exivit ab eis, et ipsum castrum respiciens, maledixit dicens: Viridefolium, desiccet te Deus.

462. «Quod quidem manifestis indiciis perseverat. Nam eo tempore, sicut antiqua tenet relatio, erant in eodem castro centum hospitia militum, equos cum intersignibus, et arma habentium, ad avenam alienam non revenientium, sed ad suam; ex tunc vera pauperies, sicut vir armatus, coepit occurrere eis frequenter; quos aut grando frequens, aut sterilitas, aut seditio, aut guerra etiam parum quiescere non permisit. Nam et ipse, cum infans essem, vidi nobilem virum dominum Isarnum Nebulatum, qui fuerat major dominus Viridisfolii, qui bene dicebatur aetate centenarius, Tolosae contentum uno roncino 0866B pauperrime commorantem. Qualiter autem et quantum animadversum est, Dei judicio in plures, qui defecerunt, ejusdem castri dominos, ipsa rerum declarat evidentia: dum quod vir sanctus maledixerat, nequiverit reparari, donec dante ipsum castrum comite Montisfortis venerabili patri domino Fulconi, episcopo Tolosano, ex tunc coepit paulatim, expulsis inde dominis, reformari, sicut suo loco sequentia declarabunt.» Haec narrantur in Chronico magistri Guillelmi de Podio-Laurentii, quod Catellus vulgavit ad calcem suae Historiae comitum Tolosanorum, capitulo 1. Terminos duos in textu occurrentes expono. Viridefolium, vernacule Verfeuil, castrum est in dioecesi Tolosana, apud quod S. Dominicus postea congressus est cum haereticis 0866C Albigensibus. Roncinus autem mihi hic est equus minor, gregarius, Gallis roncin, roucin, vel rossin Consule Glossarium Cangii. His itaque supplentur quae Gaufridus memorat de miraculis S. Bernard apud Tolosanos.

463. Miracula porro ac praedicatio, nec non fama eximiae sanctitatis mirabilem ibidem erga illum concitavere venerationem; uti patet ex eo quod in ipso etiam ad Tolosanos adventu, atque adeo priusquam ullum forte signum apud ipsos patrasset, adeo jam tum in amoribus ibi fuerit, ut nihil supra. Audiatur Gaufridus lib. III, cap. 2. «Veniens autem cum incredibili devotione susceptus est a populo terrae, ac si de coelo angelus advenisset. Nec moram facere potuit apud eos, quod irruentium turbas reprimere 0866D nemo posset,» etc. Quid? «quod tanta fuerit multitudo irruentium populorum, benedictionem poscentium, ac sacras manus deosculantium, ut, tenerrima prorsusque attenuata carne ipsius compressionem et impetum crebro deosculantium ferre non valente, manus et brachia sacra in modum pugnorum intumescerent, et unde alii benedictionem sibi per virtutem, quae de illo exibat, procurabant, inde ipse debilitatus, et penitus conquassatus, graves corporis molestias sustineret;» ex magno Exordio distinctione 2, cap. 18, post relata signa viri sancti, quae in regione Tolosanorum facta sunt.

464. Adeo autem insignis ibidem veneratio de ipso concepta atque hominum animis penitus insita 0867A erat, et palam inclaruerat, ut a quodam malevolo et haeretico sycophanta evelli vel obscurari non tantum non potuerit, sed etiam magis fulserit, dicaculi istius loquacitate, qua virum Dei impetebat, prudenti hujus responso retusa. Factum narrat Exordium magnum distinctione 2, cap. 17. «Quodam tempore, ait, cum legatus domini papae, aliique episcopi, pro confutanda haeresi Manichaeorum ad partes Tolosanas sanctum Domini Bernardum secum traherent, paraverunt ei fratres equitaturam solito meliorem, quae tam longo itineri sufficere posset. Qui cum ad illas partes, comitantibus episcopis devenisset, Henricus quidam monachus niger, tunc autem apostata vilis, et eorumdem haereticorum princeps, cognito adventu famuli Dei, 0867B veritus est a facie ejus, sciens quia non posset resistere sapientiae et spiritui, qui in eo loquebatur. Proinde maturata fuga delituit, et minime potuit usquam eo tempore reperiri.

465. «Ibi quoque glorificavit Dominus servum suum in conspectu totius populi, et principum terrae, faciens quotidie, per manus illius, signa et prodigia magna in plebe. Nec facile credi potest quanta turbarum infinitas apostolicum virum tota die prosequebatur: dum alii eruditionem, alii curationem, universi benedictionem ab eo postularent. Quadam igitur die, praesente innumerabili hominum multitudine, cum eos copiosius de fide catholica conservanda, et de immunda haereticorum societate vitanda commovisset, contigit adesse 0867C quemdam de haereticis illis, qui potentior caeteris atque prudentior videbatur. Qui cum amaro oculo cerneret venerationem, quam Dei famulo populus impendebat, moliebatur aliquid agere, unde claritatem opinionis ejus aliquatenus obnubilaret, et daret maculam in gloria illius. Jamque expletis omnibus, quae ad praesens necessaria videbantur, vir Dei equum suum ascenderat ut abiret. Et ecce praedictus haereticus, quasi coluber tortuosus erecto capite venit ante hominem Dei, et clamans coram omnibus ait: Domine abbas, sciatis quia caballus magistri nostri, qui tam malus vobis apparet, non ita cervicosus et pinguis est, sicut iste sonipes vester.»

466. «Quo audito, vir mitis et patiens respondit 0867D ei mox tranquillo vultu et animo dicens: Non diffiteor, amice, quod astruis. Verumtamen scire te convenit, quia jumentum istud, de quo mihi insultas, brutum est animal, unum utique ex illis quae natura prona atque obedientia ventri finxit. Quod si pro libitu suo comedit, atque pinguescit, nihil inde justitia laeditur, quia jumentum, quod suum est, facit. Proinde non erimus arguendi in judicio Dei, ego et magister tuus, de cervicibus jumentorum: sed unusquisque de collo suo judicabitur. Nunc igitur, si placet, respice collum meum, et vide: et si grossius est collo magistri tui, inde me forsitan juste reprehendes. Hoc itaque dicto caputium exuit, et capite denudato usque ad humeros, 0868A apparuit ipsius collum, ut erat, productum et gracile: quod quamvis esset carnibus exesum et tenue, erat tamen ex dono coelesti pulchrum et candidum nimis, sicut collum oloris. Quod cum viderent universi qui aderant, laetati sunt laetitia magna, benedicentes Dominum, qui dedit in ore famuli sui tam paratum et conveniens responsum, unde confunderetur, et obstrueretur os loquentium iniqua.

467. Annalista Cisterciensis cum ad annum 1147, cap. 13, edocuisset, quam se gesserit egregie S. Bernardus in praedicatione Tolosana, refert ac refellit sententiam illorum, qui volunt virum Dei in Hispaniam fuisse profectum. Opinio haec si vera foret, huic anno iter illud innectendum, observat duabus de causis, «tum quia in eo monasterium de Spina 0868B fundatum est, ut suo, ait, loco dicemus; tum quia ex Tolosa transitus facilior, quippe provincia Hispaniae convicina.» Ita ille, subjiciens argumenta adversus hanc sententiam male fundatam; sed nos illa aliunde promemus. Dum anno Christi 1721, essemus Matriti, manuscripta posthuma Nicolai Antonii v. cl., et bibliotheca Hispana a se in lucem data reipublicae litterariae notissimi, nobiscum communicavit perhumaniter reverendus admodum et amplissimus dominus Adrianus de Coninck, propinquus laudati auctoris consanguineus. In istis vero mss. totus est clarissimus hic Hispanus scriptor in impugnandis et convellendis figmentis fabulosis, ac commentis apocryphis pseudochronographorum famosorum, imo vero, loquamur aperte, infamium. 0868C Proferamus itaque hic quae ex ejus mss. deprompsimus ad praesens institutum. Confutat autem personati Juliani Petri, archipresbyteri S. Justae, typis editi, locum, qui est in ejus Adversariis pag. 96, num. 418.

468. «Novum quoque et inauditum hactenus, imo falsissimum est S. Bernardum, Clarevallensem abbatem sanctissimum in Hispaniis fuisse, et quidquid loco mox citato mendaciorum et ineptiarum continetur.» Haec igitur ibi lego in Adversariis: «Ex quo imperator Adefonsus cepit Toletanam civitatem, et Christianis restituit, jussit, ut vocaretur civitas imperatoria, caput imperii Toletani et Hispani, et imperator, ut dictum est, auctoritate Anastasii papae IV coronatus est: et ideo Bernardus 0868D Claravallensis vocat eum sic. Hic sanctus vir venit in Hispaniam cum fratre Bernardo, et invisit monasteria Toleti S. Clementis, et S. Dominici Exiliensis, et postea ad moniales S. Clementis scripsit. Fundavit in Hispania monasterium dictum de Spina.» Fabulatorem hunc ita castigat laudatus Nicolaus Antonius: «In primis duos Alfonsos VI et VII, pueriliter confundit: nam sextus Toletum cepit a Mauris; septimus vero, prioris nepos, ex Urraca filia ille fuit, quem coronatum imperatorem Anastasii papae auctoritate nos jam docuerat in Chronico . . . , quamvis uterque eorum imperator ab eo audiat, quod revera appellati sunt.

469. «Deinde quod dicitur S. Bernardum scripsisse 0869A ad hunc Alfonsum VII, imperatoris nomen ei attribuendo, aeque falsum est, aut certe nusquam rei indicium reperias inter epistolas sancti abbatis. Duae editae sunt ad Alfonsum; sed Portugaliae regem primum; nempe 308, ac 367, quae nihil ad Julianum. Eumdem autem Bernardum ad Hispanias venisse negat apertis verbis ejus Vitae cujusdam partis auctor Gaufredus Clarevallensis monachus, sancti Patris alumnus, et qui se ait omnibus, quae narrat, interfuisse. Is auctor est secundi lib. qui alias tertius, et quartus et quintus dicitur Vitae S. Bernardi; ut constat ex praefatione hujus partis in editionibus studio clarissimi viri Jacobi Merloni Horstii digestis (Parisiensem habemus anni 1658). Apertissime is, ubi de variis et illustribus miraculis Coloniae, Aquisgrani, 0869B Leodii, Cameraci, et in Hispania factis caput sextum libri IV inscripsisset, de Hispaniensibus miraculis sic praefatur: Nam et in Hispania, ubi praesens ipse non fuit, sanctitatis ejus indicia claruerunt. Quo quidem Gaufridi testimonio utitur doctissimus Benedictinorum ordinis scriptor F. Antonius Yepesius tom. VII, centuria 7, anno 1146, fol. 370, col. 4, ad arguendum nonneminis errorem (hunc commisit noster Joannes Mariana in Historia de rebus Hispaniae lib. X, cap. 12, ad annum 1123) qui deceptus non obscuris sancti abbatis ad Petrum Venerabilem ex Hispania redeuntem verbis, epistola 227, quae est 228 in editione Mabillonii» locutum de se ipsum Bernardum credidit. Nec minus aliquam epistolae ad S. Clementis Toletanae urbis sanctimoniales directae 0869C comprobationem, quae ruinosam asseverantes fidem quoquo modo commendat, invenimus.

470. «Claudit mendaciorum agmen tributa eidem viro sanctissimo fundatio apud nos monasterii de Spina, quod in utriusque regni Castellae Legionis, a Vallisoleto sex, a Tauro urbe quinque leucis distans, nomenclatura ista propter spinam coronae Dominicae in ea servatam, Sanciaeque infanti, Alfonsi VII imperatoris sorori, domus fundatrici, a Ludovico juniori dicto, Franciae rege, Parisiis praetereunti donatam gaudet. Rem narrat idem Yepesius eod. tom. VII, anno 1143, cap. 1, fol. 328, adductis et explanatis iis quae significare quodammodo videbantur, praesenti Bernardo oblatum, et in manus 0869D traditum a Sancia monasterium congruenter dotatum; nempe dotationis ipsa charta, qua dono dare se Bernardo, Claraevallensi abbati, ait pia heroina, haereditatem S. Petri de Spina, et item privilegio quodam Alfonsi regis, Sanciae fratris, in ampliationem ejusdem domus similiter concepto: quae quidem aeque ac de praesentibus dici de absentibus, quorum in gratiam donationes et oblationes celebrantur, passim consuevere.

471. «Siquidem S. Bernardum, misso fratre suo Nivardo (Bernardum legimus apud Julianum) in Hispanias, cujus inde et a Sancia ad se reversi vir sanctissimus meminit in quadam epistola, ad eamdem directa, quae est 301, piae donationis exceptorem manus et industriam fabricae admovisse, constans 0870A fama ejusdem domus est, confirmata rudibus, sed antiquis his versibus, quos passim veteribus muris inscriptos, et aulaeis intextos domestici referunt: PETIT AEDIFICAT DITAT SANCIA BERNARDUS PER NIVARDUM ALFONSUS PROTEGIT APERIT SPINEA CORONA PETRUS.

Petro enim apostolorum principi dicata primum fuit ea religiosorum aedes, templumque de S. Maria postea nuncupata. Monasteria S. Clementis Toletani monialium; item S. Dominici Exiliensis virorum, adiisse Bernardum falso dixit Julianus, adventum clarissimi abbatis ad nos mentitus.»

472. Porro de fundatione S. Petri de Spina tractat Manricus ad annum 1147, cap. 18, ubi ex epistola 0870B S. Bernardi 301, quae superius citata est, Nivardi (fratris natu minimi ex fratribus sancti doctoris secundum carnem, an alterius?) adventum in Hispaniam magis, quam finem constare, fatetur. Si quis autem de pseudo Juliani Petri, S. Justae Toletanae archipresbyteri, uti se nominat, plura nosse desiderat, laudatum Nicolaum Antonium consulat tomo II Bibliothecae Hispanae veteris, cap. 8, ubi auctor ille eruditus Opera ejus examinat, et uti falsa et commentitia castigat; eorumque inventori personato larvam detrahit. Capite autem 9, producit duodeviginti locos, ex quibus Juliani Chronicon et Adversaria refelli, cuivis sit exploratum.

473. Quid, quod ipsemet Tamayus, tam credulus alioqui, tamque misere simplex atque immodicus 0870C pseudochronicorum hujusmondi aestimator, in suo Martyrologio Hispano tom. II, ad diem 3 Aprilis, pag. 469, pronuntiare coactus fuerit ista: «Videmus passim in hisce Juliani Adversariis tot glossematum ineptias, quod potius ferrum, quam illas deglutire compelleremur.» Verum haec ex incidenti, ut ita dicam, relata sint de commentitio S. Bernardi itinere in Hispaniam. Veris certe et ita multis ad exstinguenda schismata et exstirpandas haereses abundat ut falsam ipsi affingere, necesse neutiquam sit. Nunc videtur nobis opportunum, hisce, quae in isto genere fecisse ipsum antea narravimus in depellendis malis ab Ecclesia Dei, subjungere bona innumera, seu profectum in emendandis moribus 0870D reipublicae Christianae.

§ XLV. Sanctus Pater in emendandis ecclesiasticorum, monasticorum, ac saecularium moribus fructuose intentus.

474. Argumenti hujus materiem ac formam debemus, et acceptam referimus eruditissimo Mabillonio, qui in sua praefatione generali in novam suam operum S. Bernardi editionem, § 3 sic memorat: «Corruptos sui saeculi mores passim luget ac deplorat vir sanctus, maxime in Ecclesiae ministris, quorum plerosque ad meliorem frugem adduxit, adeo ut tota Ecclesiae ac cleri, in primis Gallicani facies suis monitis ac sermonibus penitus immutata fuerit, et in antiquum decus restituta. Quippe Eugenium, virum 0871A sanctissimum, Romanae sedi suppeditavit, atque in eo Romanos pontifices omnes ad rectam et legitimam suae dignitatis administrationem erudivit, et accendit libris editis de Consideratione plane divinis. In episcopis Henricum Senonensem, Stephanum Parisiensem, aliosque permultos ab aulico vivendi genere ad mores episcopali ordine dignos revocavit; multos etiam e suis in aliorum exemplum episcopos protulit. Clericis omnibus salutaria monita dedit in sermone de Conversione ad clericos. Quae omnia si quis accurate videre cupit, legat librum sextum de Vita sancti Bernardi Gallice edita, cujus Vitae tres libri posteriores ex ejus scriptis magna cum pietate et cum insigni delectu contexti sunt. De moribus et officio episcoporum legenda in 0871B primis epistola 42, ad Henricum Senonensem, quae in Tractatuum classem modo tomo secundo relata est. Merito itaque in libro de episcopis Virdunensibus dicitur is esse Bernardus, cujus consiliis regna, et ecclesiae Gallicanae hodie, inquit auctor in Spicilegio Acheriano tom. XII, pag. 311, innituntur.

475. Erat in eo mirifica dicendi gratia ut non posset ne ipsius quidem stylus, licet eximius, totam illam dulcedinem, totum retinere fervorem (Quippe) placabilem, et persuasibilem, et eruditam linguam dederat ei Deus, ut sciret, quem et quando deberet proferre sermonem: quibus videlicet consolatio vel obsecratio; quibus exhortatio congrueret vel increpatio: ut nosse poterunt aliquatenus qui ejus legerint scripta, etsi longe minus ab eis, qui verba ejus saepius 0871C audierunt. Quod si ejus scripta legendo ita accendimur, quanto magis illi, qui loquentem audiebant? Non itaque mirum, quod Deus tot et tanta in sui temporis hominum salutem per eum operatus est.

476. «Quis vero explicet, quae et quanta ab eodem patrata sint ad monastici instituti primigenium fervorem denuo suscitandum? Testantur hoc eximiae ejus hac de re epistolae ad scriptiones, liber De praecepto et dispensatione, Apologia ad Guillelmum abbatem, variique sermones: in quibus monachos ad retinendum revocandumque veterum Patrum primarium institutum animavit, id est, ad poenitentiae labores, austeritates, modestiam et humilitatem, paupertatem, mundi contemptum, amorem solitudinis 0871D ac silentii, et ad continuum profectum: in quibus totius rei monasticae cardinem versari intelligebat. Hinc non immerito Petrus Venerabilis in epistola, quae est inter Bernardinas 228, vocat eum num. 30, lacteam fortemque columnam, cui innititur monastici ordinis aedificium; ac rutilum sidus, quod exempto, verboque non solum monachis sed et toti Latinae Ecclesiae suo tempore insigniter lucem donavit.»

477. «Laurentius de Leodio in libro de episcopis Virdunensibus, duos ordines, Cisterciensem et Praemonstratensem, comparat cum duobus cherubin propitiatorium obumbrantibus» quorum unus Cistercienis, duce Bernardo sanctissimi nominis abbate, 0872A monasticum ordinem, jam pene lapsum, ad primam apostolicae vitae normam reparavit. (Et) Cisterciensis quidem, per istud temporis, inquit, triennium jam in ducentas circiter abbatias magni nominis, meriti, et numeri accrevit; et usque in barbaros Sarmatas et extremos Scythas jam diffundi coepit. Tantum potuit Bernardi fama et opinio sanctitatis, ejusque discipulorum! Inde factum est, ut ordinis Cisterciensis, qui Bernardum alumnum habuit, quasi fundator habitus sit ipse Bernardus, ab ejusque monasterii Claraevallensi dictus ordo Claraevallensis suo tempore; imo postea et S. Bernardi: etsi id vetuit Innocentius VIII in litteris unionis monasterii Claraevallensis cum Cisterciensi.

478. «Hinc in litteris Alberonis episcopi Virdunensis 0872B apud Laurentium mox laudatum, abbates Trium fontium, et de Caladia dicuntur de Ordine Claraevallensi. Et a Petro Cellensi Cisterciensis, sive Claraevallis ordo vocatur in lib. I, epistola 24. Sic in epistola Samsonis Remensis antistitis, quae est ordine 435 inter Bernardinas, ordinis Claraevallensis mentio non semel habetur. Quanquam dici potest, Ordinis Claraevallensis nomine lineam tantum Claraevallensem, non totum Ordinem, saepius designari.

479. «Qualis ac quanta fuerit sive Cisterciensium, sive Claraevallensium sub Bernardo districtio, et rigiditas, non est necesse hoc loco exponere, quando id satis superque patet tum ex Bernardi litteris ac 0872C scriptis, tum ex ipsius Vita, maxime ex lib. I. cap. 5, ubi primi Claraevallis incolae Deo servisse memorantur in paupertate spiritus, in fame et siti, in frigore et nuditate, in vigiliis multis. Pulmentaria saepius ex foliis fagi conficiebant. Panis ex hordeo, et vicia, et milio erat. Ita Guillelmus testis oculatus, Bernardo in epistola I ad Robertum olus, faba, pultes, panisque cibarius cum aqua Cisterciensium deliciae perhibentur. Nec aliae apud Fastredum in epistola sua inter Bernardinas. Tanta in cibo parcimonia, inquit Stephanus Tornacensis in epistola 72, ut duobus tantum pulmentis utantur, quae aut ager ex leguminibus, aut ex oleribus hortus affert. Ipsi pisce tanto rarius utuntur, quanto frequentius apud eos audiri solet quam videri. Plura 0872D videsis apud eumdem auctorem, et apud Petrum Cellensem.

480. «Perseveravit hic ordinis vigor [fort. rigor] non modo ad finem saeculi XII, quod patet ex Petri Blesensis epistola 82, sed etiam ultra medium saeculum XIII, testante Jacobo a Vitriaco in Historiae occidentalis cap. 13. Carnes, inquit, nisi in gravi infirmitate non manducant. Piscibus, ovis, lacte et caseo non vescuntur communiter, etc. Eamdem vitae severitatem nos Galli etiam nunc reflorescere conspicimus in piissimis monachis beatae Mariae de Trappa, aliisque nonnullis eorum imitatoribus, qui vitae suae puritate, austeritate, solitudinis amore, silentio, labore, aliisque religiosis virtutibus, id factu possibile adstruunt, quod de Bernardo, ejusque 0873A discipulis legebamus, nec fere credebamus.

481. «Subjungit idem Jacobus a Vitriaco in capite sequenti, feminarum sexum fragiliorem, a principio ordinis ad tantae districtionis severitatem aspirare ausum non fuisse; sed id demum in morem postea venisse. Verumtamen vivente ipso Bernardo non fuit omnino expers istius instituti femineus sexus. Id probat Hermannus Laudunensis monachus in lib. III de miraculis sanctae Mariae, cap. 17, ubi agit de monasteriolo Cisterciensium virginum ad Laudunum Parthenone, a Bartholomaeo episcopo constructo: in quo sanctimoniales sub Guiburge abbatissa, depositis omnibus lineis indumentis atque pelliceis, solis tunicis laneis utebantur; et non solum nendo vel texendo, sed etiam in agris fodiendo, et cum 0873B securi et ligone silvam succisam exstirpando, spinas et vepres evellendo, manibus propriis assidue laborantes, cum silentio victum sibi quaerebant, vitamque Claraevallensium monachorum per omnia imitabantur.

482. «Longius progrederetur oratio, si, quotquot Bernardus ad monasticam vitam pertraxit, illustriores utriusque sexus homines, quos scilicet novimus, in medium adduceremus: quales fuere Henricus, Ludovici VI Francorum regis filius, Ermengardis Britanniae ducissa, Adelais Lotharingiae, et alii, aliaeque innumerae. Verum illud paulo minus praedicandum et mirandum, quod hominibus in saeculo remanentibus piissimam et rectissimam vivendi 0873C rationem persuasit: Adhaesit ei prae omnibus quidem ex principibus comes Theobaldus, et se, et sua in subsidia Claraevallis exposuit, et in manibus abbatis posuit animam suam, deposita altitudine principali, se inter servos Dei conservum exhibens, non dominum, ut obediret ad omnia, quaecunque domus illius infimi postulassent. Quid tantus princeps monente et hortante Bernardo praestiterit, tum in construendis, dotandis, juvandisque monasteriis, tum in egenis sublevandis, tum denique in exercendo optimi principis officio, testis est Ernaldus abbas, ex quo praemissa retulimus: testes etiam Bernardi epistolae de eodem. Theobaldi pium studium aemulabatur nobilis et illustris femina Beatrix, ut discimus ex epistola 118.

0873D 483. «Denique quantum Bernardi auctoritas in corrigendis hominum moribus valuerit, exemplo est conversio Guillelmi Aquitaniae ducis, quem ex pertinacissimo schismatico, obsequentissimum et piissimum principem effecit. Ut paucis cum Gaufrido absolvam, quae scelera non arguit? quae odia non exstinxit? quae scandala non compescuit? quae schismata non resarcivit compescuit]? quas haereses non confutavit?» Haec sunt, quae de morum profectu, in Ecclesia Dei a magno Bernardo in omne hominum genus quaquaversum diffuso, collegit Mabillonius. Quae vero ad haereses et schismata spectant, viri dexteritate, ac labore protrita, sat multis alibi a nobis tractata sunt.

§ XLVI. An S. Bernardus ab imagine Deiparae salutatus Spirae; an ejusdem virgineo lacte irroratus.

484. Superius in nostro Commentario praevio § 40, tria illustria facta, quae Patri sanctissimo ascribuntur, in hunc reservata sunt locum. Primum erat de imagine Virginis Deiparae, quae Spirae ter a viro sancto salutata, semel ei salutem reddidisse, «cunctis audientibus,» memoratur apud Manricum ad annum 1146, cap. 10, num. 6. Alterum erat de lacte virgineo ejusdem Deiparae, quo irroratus fertur S. Bernardus, ex eodem auctore ibidem num. 8. Tertium denique in eo erat positum, ut beatissimae Virginis Mariae voce salutatus fuerit apud coenobitas Afflighemenses. De singulis dicamus. Primum narrat mox citatus historicus Cisterciensis ex Joanne Nauclero, 0874B qui de illa re loquens, «In hoc, inquit, concordant, quod Bernardus Spiram venerit, ubi tum erat tantus populi concursus ad eum venerandum, ut imperator, ne populus eum conculcaret, manibus suis illum exportare sit dignatus. Exstant circuli in pavimento ecclesiae majoris tres, ubi prostratus in terram vir Dei, ter fertur salutasse Virginem Mariam. Ad quem Virgo Maria: Salve, inquit, Bernarde!» Haec scribit Joannes Nauclerus generatione 39, inter alia, quae memorat ad annum Christi 1142. Prodigiosam hanc Deiparae salutationem confirmare conatur idem Manricus sic pergens: «Circulis verba ea sculpta sunt, quae a fidelibus solent decantari sub antiphonae finem; quam a principio appellamus Salve, Regina. Hanc autem desinentem 0874C in illis verbis et Jesum benedictum fructum ventris tui nobis post hoc exsilium ostende, Bernardus Pater recitasse fidenter fertur, et recitatae trinam illam invocationem addidisse fidentius ad quam imago Virginis commota, atque acceptans obsequium, audita est simili modo sanctum resalutasse: Salve, Bernarde.» Haec ibi; super quibus notationes nonnullas lectori, partium studiis vacuo, et veritatis amanti, repraesento.

485. Notus imprimis abunde est Joannes Nauclerus, quem natione Germanum, patria Suevum, dignitate praepositum Tubingensem fuisse lego. Edidit hic Chronicon universale, succincte comprehendens res memorabiles saeculorum omnium ac 0874D gentium ab orbe condito usque ad annum 1500. Floruit autem exeunte saeculo sexto decimo, atque adeo quatuor circiter saeculis post obitum sancti. Nec vero tov fertur, quo utitur Nauclerus, parum extenuat rei gestae fidem. Melioris itaque notae testimonio videtur opus, ut praedicta Deiparae ad Bernardum salutatio tanquam historice vera admittatur: ideo praesertim, quia in libro VI. Vitae S. Bernardi seu miraculorum parte I, cap. 2, ubi oculati testes summa cum fide et accuratione tot tantaque mirabilia de viro Dei referunt, quae Spirae contigerunt, nullum habent de ista salutatione apicem; ubi tamen hanc silentio non praeterire, tantopere conducebat ad sancti gloriam. Nec concipio, quomodo rem gestam ignorare potuerint, cum, «cunctis audientibus, » 0875A uti est apud Manricum supra citatum, evenerit.

486. Quanquam vero ex antiquorum de hac re silentio definire certo nolimus, salutationem istam esse falsam; priusquam tamen eam admittamus tanquam veram, omnes rerum Bernardinarum apprime gnaros et studiosos rogatos impense volumus, ut accommodata dignentur subministrare documenta reipublicae litterariae, quibus factum praesens, quod videtur nobis minus probabile, vere et historice probabile fiat. Nec rem conficit R. A. P. Augustinus Sartorius, sacri Ordinis Cisterciensis asceta, quando in suo Cistercio bis tertio, Vetero Pragae anno 1700, typis excuso titulo 4, qui est de Sancto Bernardo Cisterciensium propagatore, pag. 91, de statua, quae 0875B sanctum salutarit, sic scribit: «Haec ipsa Virginis statua ad hanc usque nostram aetatem eximio fidelium cultu Deiparae ac Melliflui clientis memoriam conservat perennem.» Haec enim qualisqualis memoria seu traditio (utinam non mere popularis!) neutiquam videtur enervare argumenta superius proposita. Audi jam absurdam ineptiam, qua hanc historiam deturpat Guilielmus Eysengreinius, quem mox citabimus, ad annum Christi 1147: «His verbis a Bernardo prolatis, vox ab imagine erumpens Bernardum Deo cunctisque hominibus gratum adventasse indicat, omnibus, qui aderant, audientibus. Perculsus hac voce Bernardus, admirando, imagini interdicit, mulieres in ecclesia tacere debere.» Quod quidem est nugari in re tam seria. Papebrochius 0875C noster in suo Itinere Romano Ms. quod anno 1660 suscepit, pag. 39, de statua Spirensi, quae fertur salvere jussisse S. Bernardum, inter alia sic scribit: «Ad eam omnes nostri studiosi quotidie sub quintam conveniunt, ac Salve decantant cum litaniis.» Ita ille. Laudanda porro est pia illorum fides, et religiosus erga Virginem matrem affectus. Jam vero quid dicemus de lacte Deiparae, quo sanctum Patrem irroratum volunt, si in physico seu reali sensu hoc intelligendum censeant, non autem in mystico?

487. Factum illud, quod secundo loco superius attingebam, jam paulo pluribus examinandum est. Manricus his verbis illud narrat num. 8: «Non desunt 0875D item auctores, iique graves, quibus placeat, Virgineum illum favorem, haud satis unquam ab ullo praedicatum, quamvis ab omnibus semper praedicetur, de Bernardo irrorato Mariae lacte, forte ad hoc idem tempus referendum. Quod a Guilielmo Eysengreinio in Chron. Spirensi primum traditum (utinam indicasset annum Manricus!) a Canisio Costeroque approbatum (non dicit ubi) noster Bivarius lib. II, Bernardi vendicati § 10 et alii, nimirum Henriquez in Menologio, Maii 13 confirmavere. Nobis, ut favor ipse certus sit, quem tamen non defuere qui negaverint (ponitur ad marginem Joannes Bertelius Dialogo 8) levi licet et crasso fundamento, locus et tempus dubia adhuc existunt: et de tempore vix aliquid scribi: de loco, si quid certi haberi 0876A potest, ad Castellionem censeo referendum.Sed de his aliisque non dissimilibus agendum latius sub viri Dei obitum, in quem locum consulto reservamus.» Sed nos consulentes hujus rei ordini et perspicuitati, hanc, de qua tractare jam coepimus, continuato sermone prosequemur, ab anno 1153, cap. 12, quo Manricus illam transtulit, uberiorem ejusdem narrationem huc revocantes.

488. «Insignes Christi,» inquit, «et Virginis favores Bernardo Patri exhibitos, et sub quibus plerumque depingi solet, nunc irroratus lacte Mariae virginis, nunc strictus brachiis pendentis Redemptoris; atque item alium, etsi minus vulgarem, non minus certum, quo mater Filium eidem sancto obtulit; quia fixum tempus concernere non reperi, in hunc 0876B locum consulto reservavi. Et quidem eos traditione (potius) quam scripto acceptos, compertum est, constanti illa, atque a patribus ad filios derivata quasi per manus: cujus aut minor fides, aliquando inconvulsior esse solet, hoc in antiquis, fateor, rariori, et picturis expresso magis, quam litteris, non tamen ideo minoris aestimando,» etc. Sic praefatur Cisterciensis historicus, moxque incipit a Christo; de quo nos inferius dicemus. Deinde sic pergit num, 6, ad rem nostram: «Quod attinet ad lac beatae Virginis, receptius adhuc et vulgatius sacris iconibus: ut magis varient de tempore auctores, locoque, quam de ipso favore: quem Bernardo concessum, non est qui ambigat. Unus Joannes Bertelius, quem ego viderim, revocat in dubium 0876C dialogo 8 in Regul. S. Benedicti; sed adeo crasso et supino fundamento, ut nec mereatur a nobis confutari. Quia nemo dubitat (ait) super multa saecula Mariam ante Bernardum praecesisse. Quasi vero quis unquam cogitaverit, Virginem sacram, mortalem ac passibilem, sugendum pectus Bernardo propinasse, aut quasi post gloriosum ipsius transitum, tum in coelis gloriosa, tum in suis imaginibus in terris, non maneret aeternum duratura. Caeterum his omissis, quia levibus, ex aliis nullum video dubitasse.

489. «Verum est tamen, quod de loco auctores variant, quibusdam referentibus ad Spiram, cum Matrem Virginem, clementem, piam, dulcem, Bernardus Pater devote salutasset. At non Spirae, 0876D sed apud Castellionem Lingonum oppidum, neque in tanta frequentia contigisse, verosimilius est forte cum sanctus Pater ad unam aliquam ex illis legatiis, ad quas mitti solebat, humilis perrecturus Virginis matris auxilium imploraret. Porro tunc creditur oblatus a Matre Filius, quem Bernardus susciperet, et cui portando seu manibus exterius, seu interius in corde, se totum daret, et qua auspice nihil timere posset. Hactenus historicus Cisterciensis: qui cum superius, ut vidimus, candide fateatur, mirabilem hunc Virginei lactis favorem, a Guilielmo Eysengreinio in Chronico Spirensi primum traditum,» neque assignantur antiquiora monumenta, unde chronologus iste traditionem hanc aceperit, quisnam 0877A vitio nobis det, si dixerimus novitiam esse traditionem illam favoris Bernardo impensi, cum hic obierit anno Christi 1153, ille autem scripserit saeculo sexto decimo, utpote qui suum Chronicon perduxerit usque ad annum Christi 1561. Confirmatores autem vel approbatores, quos Manricus nominabat, Eysengreinio posteriores seu suppares, an ponderis aliquid vere historici possunt addere primae traditioni Evsengreinianae? Adde, quod hic chronologus parum sibi conciliet auctoritatis, dum vel primus procudit, vel ex alio adoptavit ineptiam illam, quam antea num. 486, castigavimus.

490. Sed ne dissimulemus alia, quae congerit Manricus a num. 7. «Exstat, inquit, authenticum R. domini Edmundi a cruce, tunc abbatis Cistercii, ad 0877B Fiteriensem Ignatium Firminum transmissum anno 1599, (quod ipsum, inter alias ejus schedas, apud me habeo) de hoc favore loquentis in hunc tenorem: In ecclesia S. Beroli castri Castellionis super Sequanam, Lingonensis dioecesis, quaedam imago in veneratione, et honore beatae Virginis Mariae antiquitus exstitit constructa, quae quidem imago S. Bernardo oranti filium suum obtulit miraculose in ecclesia dicens: Bernarde, suscipe puerum meum totius mundi Redemptorem. Deinde quoque ultra omnem humanae naturae virtutem, ac si Christi frater naturalis fuisset, manu dictae imaginis suscepta mamilla, illico beato Bernardo sibi devoto tres guttas lactis, ab ejusdem imaginis mamilla profluentes, miraculose distillabat. Hactenus testimonium venerandi abbatis: 0877C quod Antonius Hiepius ad hunc annum c. 5, et Franciscus Bivarius lib. I Bernardi vendicati, aliique memorant. Quin et Henriquez in suo Menologio, Maii 13, iconis meminit (ejusdem ut puto) et subscriptionis Gallicae, quae in Latinum conversa priorem partem favoris testificatur, sic enim habet:

Bernarde multum dilecte, mi capellane,

Cape, suscipe de mea manu

Dulcem Jesum, Servatorem mundi.»

491. «Idem, qui supra,» subdit Manricus n. 8. «Chrysostomus Henriquez aliud recentius adhuc testimonium superinducit ex ipso, ut ait, Castellione 0877D Lingonensi ad R. abbatem Castellionis Virdunensis nuper transmissum, a quo et se illud testatur accepisse. Porro in eo, ultra facti traditionem, sacram effigiem hodieque manere, et, quod mireris, conservare adhuc, seu repetere magis memoriam facti, productis testibus, idemmet, qui perhibuit, testificatur: In Castellione (ait) imago est B. Virginis, quae sanctum Bernardum suo lacte quodam irrorasse fertur. Cum enim in B. Virginem singulari flagraret amore; se quoque in eum, coram praedicta imagine indefesse orantem, matrem esse monstravit. In dicto castro sacellum erat, in cujus parte sinistra beatae Virginis imago consistebat. Ibidem miles quidam demoratur vocatus Picant, qui suo fungens officio in 0878A bellis civibus circumeundo castrum, in dicto sacello, plus quinquagies, voces canentes Ave, maris stella, audiisse testatur. Dictum enim miraculum accidisse memoratur, cum, Monstra te esse Matrem, a S. Bernardo proferretur. Bellis sopitis, castroque destructo, in templum tutius conservanda deportata est, ubi magna cum veneratione, et populi concursu, maxime vero, ubi temporis necessitas exigit, in loco celebri, et eminenti asservatur: ex quo acponitur a tribus sacerdotibus trium dierum jejunio praeparatis, et solemni in processione, una cum reliquiis S. Veroli, a plurimis virginibus, eodem jejunio triduano praemisso, devotissime circumfertur. Sunt Castellione qui dicant, eamdem imaginem lactis guttas cum dimittitur, stillare. Nunc quoque supersunt duo vitae 0878B probatae presbyteri illic demorantes, unus Edmundus vocatur; alter Clemens, quondam, praeceptor domini vicetenentis Gaillard, qui clare, et palam affirmant, in manus tertii sacerdotis, qui Jacobus Viandot dicebatur, modo defuncti, lactis copiam defluxisse, ita ut sacristiam petere, illicque manus abluere cogeretur. Hactenus ibi: quae si certa sunt, ingentem facto conciliant, et fere supra humanam fidem, auctoritatem.

492. «Philotheus,» sicut pergit Manricus num. 9, «de favore lactis pressius succinctiusque; verum non semel concessum Bernardo tradit:

Quid referam quoties summi Regina theatri

Nectareos illi visa movere sonos?

Saepe suum Virgo famulum venerata solebat

0878C Visere, et ambrosias saepe referre dapes.

493. Virgineum hunc, quo de superius est actum, lactis favorem in sensu physico et reali, non autem in mystico duntaxat intelligi debere, contendit 0879A etiam Sartorius supra citatus: «Quod sialiqui asserant,» inquit p. 91 et sequente, «Bernardum lactatum quidem a Virgine fuisse, non tamen in carne, seu labiis carnalibus, neque per lac reale ac physicum, verum duntaxat in spiritu, et per mysticum quemdam influxum, hoc utique est antiquae veritati, quae tot calamis, tot penicillis per quinque et amplius saecula firmata est, suspicionem affricare: quasi vero veteres illi scriptores non scivissent aeque distinguere, ac nos, inter influxum illum mysticum, ac physicum et realem. Utraque lactatio concedenda Bernardo est, et illa in spiritu, et haec in carne: non neganda haec altera, quam utique principalius intenderunt historici veteres et sinceri.» Hactenus Sartorius satis liberaliter. Sed utinam 0879B «antiquae isti veritati, quae per quinque,» uti vult, «et amplius saecula firmata est,» accommodato saltem vel unico documento subsidium attulisset, et suspicionem amovisset, quam rei gestae affricari dicit. Quinam, amabo, sunt «veteres illi scriptores;» qui nam «historici veteres et sinceri,» quos dicit, sed non nominat? Regeri enimvero ei potest illud Mabillonii, viri in rebus S. Bernardi longe versatissimi, sinceri item, et de scriptis, virtutibus, ac miraculis ejus optime meriti, quod in fine Fragmentorum ex Herberti libris de miraculis Cisterciensium monachorum, in sua editione saepius antea laudata notat col. 1231 et 1232. «In omnibus,» ait, «S. Bernardi miraculorum libris nulla uspiam mentio de miraculoso illo lacte, a beatissima Virgine in Bernardum 0879C expresso: quod tamen miraculum prae aliis certissimis a pictoribus, et ab incautis sancti Doctoris devotis nunc venditari cernimus.»

494. Venerabilis Guibertus abbas B. Mariae de Novingento, quem anno 1651, Lutetiae Parisiorum in lucem dedit ac notis illustravit Acherius, lib. III, De pignoribus sanctorum, cap. 3, § 4, pag. 355, lac Virginis matris, quod «Lauduni . . . in columba cristallina huc usque,» ait, «retineri dicitur,» improbat. In quem locum laudatus Guiberti editor varia animadvertit in notis et observationibus pag. 575 et sequentibus: sed unicum, et quod potissimum huc spectat, inde excerpo: «Lac et B. Bernardo Clarevallensi eamdem coelorum Reginam infudisse ferunt 0879D scriptores nonnulli; sed quo fulciantur vero, judicent, qui gesta illius a tribus synchronis auctoribus exarata (quibuscum perquam familiariter Bernardus est conversatus) excusserint. Quo enim modo fieri potest, ut, relatis ultra centum miraculis, hoc tam insigne oblivioni tradiderint? Ita Joan. Bertelius lib. VIII, in Regulam S. Benedicti: quem Chrysostomus Henriquez confutat in Menologio Cisterciensi ad diem 13. Maii, et Angelus Manrique Annal. Cisterciens. tom. II, anno 1153, cap. 12.» Hic qui respondeat Bertelio, nuperrime jam diximus: quaenam autem e Chrysostomo Henriquez ab eodem Manrico afferantur pro tuenda veritate praesentis facti, etiam superius indicavimus. Enimvero qui utriusque hujus scriptoris Cisterciensis argumenta, 0880A seposito partium studio, mature expenderit, et contulerit cum argumento Bertelii ac Mabillonii, tametsi negativo, ut vocant, multum fallor, si non his potius, quam illis palmam delaturus sit; hujusmodi enim argumenta, tametsi duntaxat negativa, majoris non raro sunt momenti, spectatis rerum ac scriptorum circumstantiis, quam affirmativa. Rationes denique quae superius desumebantur a picturis, et a pietate populari, refutationem non merentur operosiorem. Ex his, quae hactenus in utramque partem de praesenti controversia sunt disputata, concludimus, videri nobis ad verum magis accedere opinionem illorum, qui non admittunt, S. Bernardum physice seu realiter Deiparae lacte fuisse aspersum.

§ XLVII. Salutatio imaginis Deiparae in caenobio Afflighemensi; Jesus cruci affixus, solutis ab ea brachiis Bernardum amplectens.

495. Traditio est virum sanctum, dum in coenobio Afflighemensi Ordinis S. Benedicti, quod in Belgio situm est inter Bruxellam et Alostum, ab imagine Deiparae salutatum fuisse. De altero isto, eoque prorsus singulari Deiparae virginis erga S. Bernardum favore, de quo superius ad me receperam agere, traduntur ista: «Celebre monasterium Afflighemense,» uti scribit Manricus ad annum 1147, cap. 3, agens de locis in Belgio, quae vir Dei adivit, «in transitu visitatum a sancto Patre, traditio constans est ejus ecclesiae, ubi et monachos ad Cisterciensium normam reformari, repetita oratione, 0880C irrito licet conatu, nixus fuerit: sed nihilominus baculum, quo imbecilles artus sustentare consueverat, amici animi pignus, dereliquerit, quem hodieque observant et venerantur. Quin majus quid ibidem contigisse, productis etiam antiquis monumentis Afflighemenses affirmant: quod ab Arnaldo (Raissio) ante paucos annos vulgatum, quia multa veritatis indicia prae se fert, ejusdem verbis placuit huic subjungere.» Laudatus itaque Arnoldus Raissius in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii Joannis Molani, ad diem 20. Augusti haec notata posteritati reliquit: «Eodem in coenobio quondam visebatur sacra beatae Virginis statua, quae beatum Bernardum allocuta est, sub Godescalco abbate: cujus rei 0880D hi versus, ex Annalibus dicti monasterii excerpti, fidem astruunt:

Bernardus Mariae ait, Mea, ave tu, Virgo beata,

Et tibi, Ave, Bernarde, ego imago redico volenter.

496. «Cui astipulatur Chronicon Gemblacense, ita dicens: Ante Belgii desolationem, atque in ipso Belgio fidei catholicae labefactationem, in monasterio Afflighemensi Dei Genitricis erat imago, cui valedicens Bernardus, Vale, inquit, alma Maria. At, Bernarde, vale, ait sancta Maria. Imago haec beatae Mariae in ulnis Christum gestabat, sculpta ex candido et molliori lapide, arena nigra nonnihil inspersa (quam Brabanti labender-steen nuncupant) longitudine quinque aut amplius pedum, opere et habitu prorsus antiqua. velo ex capite dependente in humeros. Quae 0881A imago hac ultima tempestate a quodam protervo nebulone ex basi dejecta et confracta fuit, putans [al. putante] ligneam esse, ut inde ignem construeret. Ex quibus partibus duae aliae sculptae sunt: quarum una Afflighemii asservatur; alia vero Patribus Societatis Jesu Bruxellensibus a priore donata.» Hisce e Raissio de famosa salutatione illa Deiparae recitatis, audiamus quaenam subjiciat Manricus num. 9. «Certant igitur, inquit, Affligemium, Spiraque de imagine Deiparae, quae Bernardum Parentem salutantem resalutaverit, atque utraque monumentis antiquis nixam firmatamque traditionem prae se fert, cui vix erit, qui audeat contra ire; nobis, ut neutra vincatur, vincat utraque, et repetitum favorem, quod solum superest, pia credulitate persuadeat.» 0881B Sed, dum ita loquitur Manricus, haeret in cortice, et rei medullam non penetrat.

497. Nam de «pia credulitate» non est hic quaestio: ecquis enim neget, traditionem Afflighemensem, (adde etiam, si vis, Spirensem, de qua superius est actum) pie credi posse? Ast ejusdem veritatem probare ex synchronis rei gestae testibus vel scriptoribus, vel e documentis historice certis, hoc opus, hic labor est. Inspiciamus itaque tantisper testimonia e Raissio allegata. Antonius Sanderus in Historia rerum Afflighemensium, quae Brabantiae ab ipso editae inserta est, similia iis, quae modo retulimus, narrat pag. 8, uti etiam Continuatio Chronici Afflighemensis, quod ex variis ejusdem abbatiae monumentis praelo vulgatum legitur in Spicilegio Acheriano tomo X, 0881C pag. 610 et sequentibus. Historiae autem, qua de hic est sermo, pag. 613, subjicitur, imaginem hanc Deiparae summa apud laudatos coenobitas in veneratione habitam fuisse: nam «mos obtinuerat» apud illos, «ut mane nunquam a dormitorio in ecclesiam irent, nisi per salutationem angelicam hanc imaginem salutassent.» Hanc continuationem precedit Historia praedicti monasterii in eodem Spicilegii tomo: cujus editor scribit ista ad lectorem pag. 23: «Adjecimus continuationem seu epitomen illius historiae, ex veteribus monumentis et authenticis conscriptam a D. Odone Cambiero, itidem Afflighemensi, dum in vivis esset, in rebus antiquis apprime versato.» Porro hujus conscriptoris seu collectoris aetas ex his innotescit verbis, quibus opusculum suum claudit: 0881D «Novissimus his temporibus nostris Benedictus Haeftenus, qui sanctissimum et clarissimum Patrem Benedictum maximis illustravit splendoribus.» In lucem namque dedit Disquisitionum monasticarum libros duodecim, quos illustrissimo D. Jacobo Boonen, archiepiscopo Mechliniensi, et abbatiae Afflighemensis praelato dedicavit ibidem praepositus anno 1644.

498. Exstat apud nos aliud Chronicon Afflighemense, quod notatur N Ms. 5, cuique manu propria ascripsit noster Heribertas Rosweydus, «ex Ms. Afflighemensi recentissimo» exceptum illud fuisse. Id quod indicio est, Chronicon illud vel a recentissimo tunc temporis scriptore fuisse aliunde collectum, 0882A vel ab hoc ex alio collectore transcriptum. Signatum reperio in ejusdem fine annum 1514; nam, tametsi alia deinde sequantur, quae ad monasterium Afflighemense pertinent, videlicet liber quintus in tres partes divisus, non tamen is chronologiam continet, sed materiem omnino diversam. In dicto autem Chronico ista leguntur: «Anno 1148 (apud Sanderum pag. 10, scribitur 1146), dominus Petrus sponte sua abbatiae onus deponit: in cujus loco constituitur dominus Godscalcus, bonae spei juvenis, quia de nobili et sancta gente originem duxit.» Postea vero haec dicuntur: «Anno Domini 1164, dominus Godscalcus pastoralis curae onus deponit,» etc. Inter illud autem tempus regiminis Godscalci mentio quidem fit de «S. Bernardo;» sed nihil ibidem invenio de salutatione, 0882B qua Deiparae statua virum sanctum impertierit, quod tamen accidi se sub «Godscalco abbate,» affirmabat supra Raissius; Continuatio autem Chronici Affligemiensis apud Acherium, «sub initio hujus praelaturae» factum esse memorat. Quae res, cum debuerit esse valde famosa apud coenobitas Afflighemenses, eorumque monasterio admodum honorifica, mirum videtur, nihil a praedicto collectore vel transcriptore de ea tradi. Ex Chronico autem Gemblacensi, quod supra citabatur, conficitur, miraculosam illam Deiparae imaginem in monasterio Afflighemensi ante ferales in Belgio tragoedias, saeculo Christi decimo sexto ab haereticis excitatas, fuisse cognitam, atque adeo pro tali honoratam.

499. Antiquiora vero istius traditionis monumenta 0882C in promptu nobis non sunt. Apud Gaufridum, monachum Claravallensem, et viri sancti in itinere Belgico comitem, qui singillatim et accurate in parte III miraculorum, seu lib. VI, Vitae cap. 5, ejusdem itineris ephemeridem contexit: quam ne hic cum fastidio lectoris retexamus, cum loco citato inspici ea possit, satis nobis erit nomina locorum, ad quae divertit vir sanctus, annotare. Leodio itaque post praedicationem Germanicam pro bello sacro profectus est ad oppidum Huy, seu Huum, dioecesis Leodiensis; Huo Gembolium, seu Gemblacum; inde Villare, seu Villariense monasterium petiit; hinc oppidum Fontanae; Fontana ad castrum Bins, idest, Binchium, oppidum Belgii in Hannoniae Comitatu se contulit; Binchio eum excepere Mons castrum, 0882D seu nunc Montes Hannoniae; postea Valencenae, urbs Cameracensis; monasterium Humbleriae; Laudunum ac Remi, etc., denique suo Claravallensi coenobio fuit restitutus. Hinc vides, virum sanctum illuc rediisse per tractum Gallobelgicum; non vero per Flandrobelgicum, in quo situm est monasterium Afflighemense. Hoc autem iter, quod descripsimus, respicit tempus quo narratur res prodigiosa saepe memorata Afflighemii accidisse. Eo autem tunc divertisse Sanctum nostrum, e superiore peregrinationis ephemeride extundere nos haud possumus, neque meminimus nos id legere apud alium biographum primigenium. Sanderus tamen inter elogia coenobii Afflighemensis pag. 7, S. Bernardum ita illud 0883A laudasse memorat: «Anno praeter propter 1147, cum Afflighemensium sanctam vitam oculis usurpasset, ita pronuntiasse fertur: Ubique inveni homines; hic vero angelos. Verum Affligenium, ubi genius affligitur. Ita habent ejus loci monumenta.»

500. Etiamsi vero Gaufridus nihil dicat de adventu S. Bernardi ad Afflighemenses, inde tamen non sequitur, ipsum ad eos non divertisse; cum contrarium habeatur in Chronico nostro ms. abbatum Villariensium, quod signatur n. ms. 9, a, et transcriptum notatur ex ms. Rubeaevallis. fol. pergam. ex I parte Novalis SS. Annus Domini 1333, ultimus est, quem ibi signate notatum reperio. Post Prooemium vero sic laudatum chronicum incipit: «Cum aliquando sanctus Bernardus causa praedicationis 0883B Brabantiam intrasset, ut fructum aliquem in ea acquireret, sicut et in caeteris gentibus, coenobium Afflighemense adiit, duos sermones ibidem faciens: in cujus memoriam baculum, in quo consueverat sustentare imbecilles artus, Afflighemenses conservare feruntur. Sed cum eos Ordini Cisterciensi adunare voluisset, nec voluisset coenobium Gemblacense intravit, et charitative in eo susceptus casulam suam, quae adhuc ibi est, in eo dimisit.» In Chronico seu Historia Villariensi typis vulgata apud Martenium Thesauri novi anecdotorum, tom. III, a col. 1269, eadem memorantur. Mnemosynon vero a S. Patre relictum Gemblacensibus, ita describit Raissius idem qui supra: «Planetam suam donavit, veteri more undique dependentem, et stolam cum manipulo: 0883C in quibus sunt imagines, pulchre per phrysionem acupictae; uti mihi videre aliquando contigit.» Ex iis autem, quae in laudato chronico postmodum notantur, «cum autem dominus Gyroldus cessisset, factus est dominus Fastradus tertius abbas Vilariensis, et hii duo fere quinque annis sabbatizaverunt. Sed, cum anno Domini 1151, sanctus Bernardus hunc locum visitasset, et divina in oratorio celebrasset, facta convocatione multorum abbatum Remis sedavit ibidem controversiam ortam inter nos et ecclesiam S. Foillani martyris;» ex iis, inquam, colligitur, S. Bernardum ad suos alumnos Villarienses plus quam semel divertisse. Vult Raissius, sanctum Patrem «prophetico spiritu . . . affirmasse, 0883D quod plures ex illo loco monachi ad coelum essent migraturi, quam ex quovis alio ejusdem ordinis monasterio: quemadmodum sequentibus temporibus contigisse, vel ex hoc,» inquit, «meo Auctario apertissime colligi potest: in quo triginta facile ex eo monasterio religiosos omnes vitae sanctitate celebres, descripsimus.» Haec Raissius. Sed redeamus ad propositum, unde tantisper digressi sumus. Ex iis, quae proposuimus hactenus de famosa traditione Afflighemensi, tria deducimus corollaria. Alterum est, neutiquam nos velle eam traducere tanquam falsam vel apocrypham. Alterum, dolere nos, propterea quod pro voto nostro non possimus eamdem tanquam historice certam nervosius comprobare. Tertium, per nos staturum, quo minus religiosissimi 0884A ascetae Afflighemenses in suae traditionis possessione perseverare pergant.

501. Quandoquidem vero toti hic sumus in colligendis favoribus coelestibus, qui Patri sanctissimo indulti referuntur, eo pede, quo supra, pergemus, et alia in hoc genere charismata ipsius recensebimus. Auctor Annalium Cisterciensium ad annum 1153, cap. 12, num. 2, et sequentibus scribens de praerogativa singulari, qua Christus Dominus dilectissimum sibi famulum honoravit, sic ait: «Ejus imaginem e cruce ipsa pendentem, cum a Bernardo tenerius salutaretur, solvisse brachia, ruisseque in amplexus salutantis, omni exceptione major auctor Exordii magni memoriae prodit.» Factum exstat apud Tissierium distinctione 2, istius Operis, cap. 0884B VII, his verbis descriptum: «Domnus Menardus [al. Medardus et Gerardus], quondam abbas de Moris, quod est monasterium vicinum Claraevalli, vir religiosus, mirabilem quamdam rem quasi de alio retulit familiaribus suis, quam tamen sibimet evenisse putamus, ita dicens: Notus est mihi monachus quidam, qui beatum Bernardum abbatem aliquando reperit in ecclesia solum orantem: qui, cum prostratus esset ante altare, apparebat ibi ei quaedam crux cum suo Crucifixo super pavimentum posita coram illo: quam idem vir beatissimus devotissime adorabat, ac deosculabatur. Porro ipsa majestas separatis brachiis a cornibus crucis, videbatur eumdem Dei famulum amplecti, atque astringere sibi. Quod dum monachus ille aliquandiu cerneret, 0884C prae nimia admiratione stupidus haerebat, et quasi extra se erat. Tandem vero metuens, ne Patrem sanctum offenderet, si eum veluti secretorum suorum exploratorem ita sibi de proximo imminere conspiceret, silenter abscessit, intelligens nimirum ac sciens de illo homine sancto, quod vere supra hominem esset tota ipsius oratio atque conversatio.» Nos piissimam hanc historiam multa cum admiratione veneramur, testimonio utique fide digno suffultam Exordii magni saepenumero antea memorati, quae etiam habetur in libro II, Herberti, Turrium Sardiniae archiepiscopi, cap. 19, apud Chiffletium supra citatum, pag. 283. Apud Tissierium inter notas ad utrumque Exordium Cisterciense, quae habentur 0884D post paginam 262, haec observantur: «Quod de Christo viso amplecti S. Bernardum dicitur non contigit Moris, ut vulgo creditur: cum hoc coenobium fuerit fundatum sub mortem sancti Patris.»

502. Quis porro fuerit Menardus seu Medardus iste, qui sacras hasce Bernardi delicias testatur, juvat hic addere ex Manrico, qui ad annum praedictum, cap. 17, oblata sibi opportunitate agendi de fundatione monasterii Morarum, «Accepto, ait, loco, Bernardus conventum misit, cui praefecit abbatem B. Medardum, illum nimirum, cui sacram Christi effigiem Bernardum amplexantem per visum an reapse conspectam diximus. Porro vir Dei sancto familiaris, sanctus et ipse, plures alias visiones videre 0885A meruit, praecipue de dilecto sibi parente, e quibus unam . . . a Godefrido scriptam transcribamus.» Sed videsis, lector, hoc factum lib. IV Vitae S. Bernardi, cap. 1. De superiore favore Crucifixi plura alia congerit Manricus, cap. 12, quorum etiam hoc loco a nobis habenda ratio est.

503. Sic itaque pergit: «Consona tabula monasterii Claraevallis in claustro refectorii satis antiqua, delineato favore, et subscriptione posita: quae rem non semel, sed pluries contigisse, neque per visum tantum, sed reipsa, alterum asseverat, alterum probabiliter praesumit. Alibi tegitur, ait, quod, cum B. Bernardus quamdam devotissimam orationem composuisset, quae incipit:

0885B Salve, mundi salutare,

Salve, salve, Jesu chare:

Cruci tuae me aptare

Vellem vere: tu scis quare.

Da mi tui copiam,