GILLEBERTI DE HOILANDIA ABBATIS ORDINIS CISTERCIENSIS SERMONES IN CANTICUM SALOMONIS, Ab eo loco ubi beatus Bernardus morte praeventus desiit (I - XVI).

I SERMO I. In lectulo meo per noctes quaesivi quem diligit anima mea (Cant. III, 1).

1. Varii sunt amantium affectus, quia casus varii. Ideo sponsae verba aliquoties interrupta videntur, sicut ipsa dilecto suo vel ex voto fruitur, vel praeter votum fraudatur. Nunc ut super montes revertatur invitat: nunc in lectulo quaerit elapsum. Quam hic assignabis consequentiae seriem? quae docebitur ordinis ratio? Non videtur ratio, sed interruptio. Vota amoris uniformia non sunt. Ideo sermo serie non tenetur. Affectus in amore loquitur, et verba interrumpit: quia nec ipse sibi semper in uno statu cohaeret. Jure et ipse sponsus hinnulo comparatur, 0011B sic fallens, et sic fugiens dilectam. Varietas haec nec consequentia, nec ratione caret. Verba tam subito commutata continuationem servant, dum affectuum ordini serviunt. Videte jam quae sit in hac varietate series continuationis. Elapsus erat dilectae suae super montes, quasi hinnulus vagus et volitans: et ipsa ad se relapsa de montibus illis in quibus mirabiliter illuminata erat, et illustrata visione dilecti; 0012A de montibus, inquam, illis ad convallem lacrymarum, ad lectum doloris relapsa, ad lectum et ad noctem de montibus luminosis. Quidni sic recidat ipsa, ubi sic recedit dilectus suus? ipse enim sponsae suae salus et illuminatio. Ideo recedente ipso, illa recidit ad lectulum infirmitatis, et ignorantiae noctem. Jam versatur super stratum infirmitatis suae. Super hunc tamen stratum memoratur dilecti; et jam non in matutinis, sed in nocte meditatur in ipso, quaerens quem diligit anima sua. Non pigre agit in hoc lecto ad quem relapsa est. Non lascivit, non delectatur in lecto concupiscentiae: sed magis reluctatur memorata dilecti solius; non obnoxia infirmitati, sed charitati. Sic interpretetur cui sic videtur. Ego tamen non hic accipio lectum doloris, nisi forte doloris illius, quem 0012B amor parturit de absente sponso: deliciari videtur velle magis quam sanari, et amicum quaesisse, non medicum. Juxta hunc sensum sic continuare potes. De montibus se raptim contulerat ad lectulum sponsae, ubi illa exercitata, et deficiens ubertate delectationis obdormivit, exhausta inter amplexus dilecti. Oblectata obdormivit somnum dulcem, sed expergefacta non invenit illum haec mulier deliciarum in 0013A manibus suis. Gaudia itaque illa, gaudia ineffabilia silentio transiens, in hanc tandem vocem erupit: In lectulo meo per noctes quaesivi quem diligit anima mea. Pro continuatione nunc ista sufficiant.

2. Jam verba singula consideremus. In lectulo meo per noctes quaesivi quem diligit anima mea. Dulce satis est te, bone Jesu, quaerere, dulcius tenere. In uno pius labor, in altero perfecta laetitia. Dulcis utique est attrectatio tui: nam et ipse tactus fructu non caret. Mulier illa evangelica felici furto attigit fimbriam Jesu, et statim stetit in illa fluxus sanguinis (Matth. IX, 20-22), fluxus carnalis illecebrae, carnalis delectationis et curae; et restricta et desiccata sunt quae prius in illa fluida erant: et totum hoc contigit ex contactu fimbriae. Quid, si caput ipsum 0013B amplexari contigisset? Non modo staret et exsiccaretur sanguinis fluxus, sed emanaret impetus fluminis illius, quod laetificat civitatem Dei (Psal. XLV, 5). Bonus ergo tactus, sed attrectatio melior. In turba, in publico vix tangitur Jesus. Ideo sponsa quae non tantum tangere, 2 sed amplexari et attrectare Verbum vitae desiderat, devitans publicum, secretum elegit, secretum et lectuli et noctis. Bonum opus vel quaerere Jesum, vel tenere: sed opportunitas et loci et temporis huic adhibenda est operi. Et quae major et accommodatior ad usum amoris, quam lectuli et noctis opportunitas? Nisi quieta mente quaeri non potest delectatio sapientiae, nec intranquillus in illam aspectus dirigitur. Nihil inquinatum incurrit in illam, nec impacatum quidem. Illa vero in animum quietum 0013C et purum ultro incurrere solet, et gratis influere. In pace enim locus ejus, et habitatio ejus in Sion (Psal. LXXV, 3), hoc est, in speculatione. Pax praeponitur quasi praeparatio quaedam speculationis. Oculus turbatus vel ira, vel cura, quomodo lucem illam inaccessibilem intuebitur, quae nisi serenis non attingitur mentibus, nec illis tamen semper ad libitum? Quid, inquies, paci ad lectulum? Multum plane secundum hunc modum, quod sicut in lectulo, sic in pace dormitur et quiescitur, In pace, inquit, in idipsum dormiam et requiescam (Psal. IV, 9). Quidni libenter requiescat anima sancta, ubi locus est dilecti? In pace enim locus ejus. Ideo hunc tibi locum primo acquire, ut in eo, quem diligit anima tua, vel 0013D allapsum teneas, vel elapsum requiras. In lectulo enim et secreta quadam mentis quiete potest investigari liberius, inveniri citius, et tutius teneri; forte et diutius, si tamen potest diutius morari in deliciis illis quae fere solent in ipsis intercidi principiis. Nam et haec velut inter ipsos elapsa amplexus, et fugientes insectans delicias, dilectum rursus anxius quaerit, et hoc in lectulo. Bene collocaris in lectulo, si otio quodam ab occupationibus mens tua libere feriatur. Libertate et otio quid accommodatius ad usum amoris? Et libertas illecebram parit. In otio et expeditur affectus, et non parum impenditur illi. Sic est. Quanto fuerit expeditior animus, tanto quidem impensior erit in illud quod amat. Usu evenit ut cum fuerimus otio redditi, tunc sentiamus acriorem morsum 0014A amoris divini. E contra insensibilem pene reddit affectum frequens cura mundi, et quasi callum quemdam menti obducit. Animum cura implicat, quies explicat. Explicita desideria in quae putas incrementa se dilatant?

3. Vides quanta bona contineantur in lectulo? Quies, libertas, illecebra. In lectulo enim quietis et vacuitatis vota magis inardescunt. Locus accommodatus oblectamento charitatis sponsam ad quaerendum urget ardentius. Illic enim aegrius caret dilecto, ubi poterat uberius frui. In lectulo, inquit, meo, et per noctes. Quae per noctes quaerit, non videtur mihi tam aspectus quam amplexus sectari. Tenere magis optat quam intueri. Bona quidem visio est, sed adhaesio arctior. Nam qui adhaeret Domino, unus est 0014B spiritus (I Cor. VI, 17). Melior tamen utraque. Nam conjunctae vicissim incrementis se cumulant gratiarum. Utramque si te apprehensurum non arbitraris, sectare tu quod sponsa sectatur. Amplexus quaere dilecti. Ignorantiae tuae nox, imo noctes ignorantiarum tuarum, serenam tibi visionem adimit secretorum coelestium. Tu suavia sequere. Quaere ut persentias illa, si scire non potes. Nox non praescribit deliciis, nam et ipsis aliquoties illustratur. Nox, inquit, illuminatio mea in deliciis meis (Psal. CXXXVIII, 11). In deliciis, ait; non, In scientiis. Ita et tu noctem, si non potes scientiis, pertenta illuminare deliciis. Quidquid hic videmus per speculum et in aenigmate, totum in nocte est. Et in hac nocte potest Jesus meus magis dulci quodam affectu suaviter 0014C sentiri, quam sciri ad 3 purum. Ideo etsi nondum ad contuitum admittitur, contactum tamen sectatur, dilectum in lectulo et per noctes quaerens.

4. Quid, si ad inventionem dilecti et nox operatur? Cooperatur plane, et accommodate satis. Sicut in lectulo sanctae quietis accipis otium, sic oblivionem quamdam intellige in nocte. Utrumque sapientiae et contemplationis negotio opportunitatem ministrat. Nec Salomon vult te scribere sapientiam, nisi in tempore otii (Eccli. XXXVIII, 25): nec Paulus in anteriora extenditur, nisi prius eorum quae retro sunt oblitus (Philipp. III, 13). Miraris quod bona nox, et dies malus est? Diem hominis, inquit propheta, non concupivi (Jerem. XVII, 16). Nescio quo pacto sibi adversantur, et alterutro se obscurant 0014D dies Domini, et dies hominis. Siquidem dum alter exoritur, alter reconditur. Diem, inquit, hominis non concupivi, hoc est, humanum favorem, hominum gloriam; et inter reliquos, imo prae reliquis spectabilis videri. Recte hanc diem propheta abjurat, quae perturbationis ministrat materiam. Melior ergo haec nox die: siquidem nox a perturbatione abscondit, dies exponit. Denique primi parentes nostri statim ut eorum oculi in hanc aperti sunt lucem, erubescentes confundebantur (Gen. III, 7). Quanto felicius clausa prius tenuere lumina, et meliori cooperta nocte, peccati pruriginem nescientes! Abinde sumpsit hic malus dies originem, qui vitiorum denudavit semitas, illicientes species demonstravit, 0015A oculo concupiscentiae sollicitantem ingessit materiam. Heu me! quomodo me circumfulget dies ista, quomodo affectum meum ad se abripuit! quam claro versantur in lumine ante mentis oculos, et quidem satis importune impacata simul et impudica! Nusquam fere declinandi, nusquam delitescendi copia; nullae satis tutae sunt latebrae. Ita ubique erumpunt et emergunt in cogitatum cuncta quae spiritum vel turbent vel deturpent, sive diligenter attrectata, sive tacta leviter. Licet enim animus castigatiore repellat illa proposito, solo tamen irruentium cogitationum sordidatur attactu. Qui tetigerit picem, inquinabitur ab illa (Eccli. XIII, 1). Denique secundum legis scita quarumdam rerum tenuis etiam inquinat attactus (Levit. IV-VIII). Non imputantur 0015B cum violenter importantur, culpam non inferunt tales cogitatus; aliquam tamen injuriam irrogant affectatae munditiae. Quid, cum se contemplanti animo corporeae offundunt imagines? Forte carnalem appetitum non provocant, sed tamen spiritualem tardant intuitum. Alia turbant, alia deturpant, alia tardant; hoc est, lacerant, alliciunt, illudunt. Nonne melius <supple esset> hujusmodi omnia obscurari quam illustrari, caeca oblivionis involvi caligine, quam memoriter recenseri?

5. Bona ergo nox, quae prudenti oblivione dissimulat omnia temporalia, ad illum qui aeternus est quaerendum tempus expediens, et explicans occasiones: quae mundi concupiscentiam abscondit, curam, cogitatum. Hoc est enim mundum habere absconditum, 0015C vel mundo abscondi. Sic etiam abscondi poterimus in abscondito faciei tuae, Domine: non dico plena notione, sed tamen tota devotione, et libera investigatione, et aliquanta inventione. Hanc absconsionem, hoc secretum, has latebras, quibus mundani diei declinamus vel amorem vel imaginationem, quibus humanum diem aut ablatum non repetimus aut oblatum respuimus, noctis nomine appellari nunc a sponsa crediderim. Denique in superioribus dicit: Sub umbra ejus quem desideraveram sedi, et fructus ejus dulcis gutturi meo (Cantic. II, 3). Fructus iste suaviter pascit, si tamen prius umbra protexerit. Bona umbra, quae carnis prudentiam obscurat, concupiscentiam refrigerat. Intelligis quae sit umbra? Inde tibi refulget occasio, quomodo et 0015D hic noctem intelligas; nisi quod quaedam occultiores latebrae et magis abditae, et accommodatae magis ad investigationis et contemplationis usum sub noctis exprimuntur, quam sub umbrae vocabulo. In umbra, rerum visibilium oblivionem aliquantam accipe: in nocte, omnimodam. Quis mihi dabit sic advesperascere? quis, inquam, dabit mihi ut rerum temporalium memoria oblivionis hujus vergat in vesperam? Bona quidem nox, quando imaginationes vanae animum non vexant, nec versantur in eo; quando absconditae sunt ab oculis quaerentis dilectum. Dilectio ipsa hanc noctem inducit, quae reliqua omnia nec respicit, nec nota reputat, dum ad illum quem diligit intenta suspirat.

0016A 4 6. Per noctes, inquit. Multae sunt noctes ejus, nec est una nox illi jugis et continua. Noctes ejus frequenter interpolantur praesentia sponsi. Cum addest, lux est: cum abest, nox est. Ideo multae sunt noctes sponsae; quia multi sunt elapsus sponsi, multae latebrae. Beata plane, quae dilecto adhaeret tota die, et quaerit illum totis noctibus. Provocent studium tuum qui audis ista, et instructus exemplo sponsae, Consurge et tu in nocte, in principio vigiliarum tuarum, et effunde cor tuum (Thren. II, 19), ut liquefiat et currat, et decurrat usque in conspectum Dei tui. Illi liba principia vigiliarum tuarum: nihil in te peregrinae curae decerpant. Quaere per singulas noctes dilectum tuum. Quid dico, per singulas? Totas noctes tuas in hoc opus continua. Ne 0016B cesses et ne quiescas, donec egrediatur ut splendor dilectus tuus, et ut lampas accendatur tibi. Tunc poteris illud Pauli dicere: Nox praecessit, dies autem appropinquavit. Nam quod sequitur, Abjiciamus opera tenebrarum (Rom. XIII, 12), huic non potest nocti adaptari. Nescit enim haec nox opera tenebrarum, sed magis lucem ministrat iis qui permanent in agone quodam quaerendi dilectum. Bona quidem nox, quando absconderis a conturbatione et ab incursione imaginationum. Et quamvis nondum absconderis in abscondito faciei dilecti tui, bonum tamen est ut abscondatur tibi facies et pompa inanium et carnalium cogitationum. Nox est ut illam non attendas, non videas; sed tamen in hac nocte non exstinguetur lucerna tua, ut dilectum quaeras.

0016C 7. Utinam ego tales mihi possim noctes numerare, tam latebrosas, et tam luminosas! Et quis nostrum gloriabitur omnes se tales noctes habere? Quisquis est, felix est, cui omnes noctes in usum talem decurrunt, qui in occulto suo nihil agit occultatione dignum. Unusquisque suam conveniat conscientiam. Quid enim mihi aliorum percutere conscientiam infirmam? Non percutio nec discutio quidem: etsi infirma est, foeda saltem non sit. Non agat in occulto, nec cogitet quidem quae turpe est et dicere. Ad talem stratum Jesus declinare non novit. Offendit illum, et fugat confusa conscientia. Confusio conscientiae non invitat illum, sed magis evitat. Charitas autem de corde puro et conscientia bona (I Tim. I, 5), ipsa est quae quaerit. 0016D Sic enim habes: Quaesivi quem diligit anima mea. Nihil bona tutius conscientia. Bona conscientia audet, et charitas ardet. Illa non formidat; ista inflammat: illa pro dilecto non confunditur; ista confidit super dilecto. Magna vis amoris. Alieno non nititur suffragio, propriis contenta meritis. Semper amari se praesumit, quae amare se sentit. Denique non respectis aliis majestatis nominibus, solum sponsa dilectum memorat, quae singulariter intus tolerat aestum amoris.

8. Hoc autem attendendum quam frequenter dilecti recenset vocabulum quocunque ex mysterio. Dilectus meus candidus et rubicundus; et, Talis est dilectus meus (Cantic. V, 10, 16): et in praesenti, Quem 0017A diligit anima mea. Magna certe sermonis hujus gratia Nec mirum si frequentatur in ore, quod in corde fervet. Ideo et animam commemorat. Non enim verbo tantum diligit, sed voto: nec solo actu, sed magis affectu. Quid vero sibi vult quod animam, non spiritum dicit? Forte quia dilecto quem adhuc quaerebat, nondum adhaerebat: qui enim adhaeret Domino, unus est spiritus (I Cor. VI, 17). Et quidem nusquam in toto hoc cantico spiritum nominat: sed, Anima mea liquefacta est (Cantic. V, 6), et Anima mea conturbavit me (Cantic. VI, 11); et hoc ipsum frequenter, Quem diligit anima mea. Id quoque fere nusquam, nisi cum absentem quaerit, vel abesse queritur. Solent his nominibus gradus quidam distingui animae perfectioris, et minus perfectae. Apostolus 0017B dicit: Animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei (I Cor. II, 14). Ego animam hanc ita amantem et aestuantem, ferventem et quaerentem, nunquam non spiritualem dixerim: quippe quae licet nondum plena visione, voto tamen propensiore illi adhaerebat, quem vehementer diligebat. Possumus autem non inconvenienter sicut in spiritu subtilem et attenuatum intellectum, sic in anima suavem et tenerum affectum accipere. Per prophetam in promissione Dominus dicit: Dabo vobis cor carneum (Ezech. XI, 19). Si ergo carnis nomen in bono alicubi accipitur, cur non magis animae? Ego beatam hanc animam ut licenter loquar, non lapideam sed carneam magis judicaverim et nihil habentem in se rigoris vel duritiae; sed mollem, teneram, tractabilem, 0017C et sensibilem ad singulos divini verbi 5 aculeos. Denique quae dicat: Neque caro mea aenea est: sed quam spiritualis pertranseat gladius, et charitate se vulneratam gaudeat. Jure ergo animam suam diligere dicit, exprimere volens intimam quamdam et vividam et animatam affectionem erga dilectum suum Jesum Christum Dominum, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO II. In lectulo meo per noctes quaesivi quem diligit anima mea (Cant. III, 1).

1. Super hesterno capitulo hodiernum vobis instauramus convivium. Nec enim ibi cuncta dicta 0017D sunt quae dicenda occurrunt: quaedam vero nec tacta quidem sunt. Illa hoc sermone discutienda suscipimus, id est cur dicat, In lectulo; et non, In lecto: et cur, In lectulo meo. Nam alibi lectulum nostrum dicere consuevit (Cant. I, 16). Haec reputate vobis in sortem. Si quid autem novae disputationis super iis quae jam discussa sunt adjecero, in lucri rationem (ut sic dicam) referte. Quid putatis mysterii signat hoc ipsum quod dicit, In lectulo? laudisne aliquod occultae continet, an suggillationis? Etsi utrumqne potest, libentius tamen hic laudem accipio: et ideo primitus in hunc sensum inflectamus sermonem. Ego plane in hoc verbo coarctationem quamdam intelligo, ut soli secum dilecto sufficiat. Cur enim non in bono coarctatio accipitur, si strati 0018A dilatatio in probrum vertitur? Dilatasti, inquit Dominus per prophetam, stratum tuum, juxta me suscepisti adulterum (Isa. LVII, 8). Vides quomodo ob jurgando et exprobrando strati dilatatio objicitur animae adulterae. Bonum est ergo non dilatare, sed magis contrahere stratum cogitationis, et cordis lectulum. Ideo sponsa jure sibi applaudit de lectulo. Coangustatum est, inquit propheta, stratum, ita ut alter decidat: et pallium breve utrumque operire non potest (Isa. XXVIII, 20). Utrumque, id est virum et adulterum. Breve enim et angustum est cor hominis ad concipiendas Dei verbi delicias, etiam cum in illa totum extenditur. Quomodo non multo brevius, si fuerit ad alia distentum? Sufficiat dilecto tuo vel brevitas ista. Noli illam magis breviare, lectulum communicando 0018B alteri. Bona quidem haec brevitas lectuli, quae nescit nisi dilectum suum, id est Christum, suscipere. Est enim brevitas, quae nonnisi illum suscipere novit; et est brevitas, quae illum plene suscipere nequit. Illa charitatis est et disciplinae; haec vero, infirmitatis et naturae. Utraque brevitas intelligi potest in lectulo, vel qua cum plures non dilecto suscipit, vel qua nec illum plene. Magna certe voluptas lectuli, sed magna brevitas: et ideo bene lectulus magis quam lectus dicitur.

2. Delectabilis lectulus est de quo legis in Proverbiis: Secura mens quasi juge convivium (Prov. XV, 15). Foris nox, foris turbatio, sed tranquillitas intus quasi quietis lectulus quidam. Non est hic illud lamentabile 0018C dicere: Foris interficit gladius, et domi mors similis est (Thren. I, 20). Imo si foris gladius est, intus gaudium. Spe, inquit, gaudentes, in tribulatione patientes (Rom. XII, 12). Ad noctem tribulatio refertur, ad lectulum spes et gaudium. Forte propter hoc non lectum, sed lectulum appellat, parco <id est diminutivo> vocabulo; quoniam totum gaudium nostrum fere in spe est adhuc et ex parte. Bonus ergo lectulus conscientiae, quies et munditia. Cor impii quasi mare fervens, quod quiscere non potest, sed redundant fluctus in conculcationem et lutum. Est ergo cor impii turbulentum, et tabidum, et lutosum, et secum semper colluctans. Siquidem non est pax impiis (Isa. LVII, 20, 21): regnum vero Dei justitia est et pax (Rom. XIV, 17). In 0018D pace, inquit, in idipsum dormiam et requiescam, quoniam tu, Domine, singulariter in spe constituisti me (Psal. IV, 9, 10). Utrumque complectitur spei nomen, et lectulum et gaudium: quia in spe gaudemus, et in spe requiescimus. Sed unde spes, nisi de securitate conscientiae? Jure lectulum dixerim mentem securam et liberam: securam propter conscientiae bonum; liberam autem a tentatione, liberam ab exteriore occupatione, liberam a levi cogitatione. Quanta tamen esse potest in hoc corpore quies et libertas mentis? Brevis et exigua, et lectulo similis angusto. Multum inde decerpit reficiendi necessitas corporis, multum conquirendi quae necessaria sunt cura, multum consumendi hora, multum animae casus imminens, multum causa latens. Gloria 0019A nostra haec est, inquit Paulus, testimonium conscientiae nostrae (II Cor. I, 12). Suavi certe se collocarat in lectulo. 6 Nihil, ait, mihi conscius sum. Sed quantum illum dilatat et extendit; magis istum arctat et contrahit: Sed in hoc, inquit, justificatus non sum. Qui autem judicat me, Dominus est (I Cor. IV, 4). Vides quomodo Paulus audet, et dicit, Cor nostrum dilatatum est (II Cor. VI, 11). Vides quomodo gloriam et testimonium conscientiae, divinae coarctat respectus sententiae.

3. Bene ergo lectulus mens secura, sed minime superba; quieta, non elata; bona de se sentiens, sed alta non sapiens, magis autem suspectam semper habens incerti noctem judieii. In lectulo, inquit, per noctes. Multae noctes, sed unus lectulus. Multae enim 0019B tribulationes justorum (Psal. XXXIII, 20): sed tamen quasi non sentientes nec respicientes uno dormiunt et requiescunt in lectulo, in ea in qua vocati sumus una spe vocationis nostrae. Transit nox et nox: sed illi non deserunt tranquillitatis suae lectulum, donec tota transeat iniquitas. Multae noctes, et altae tetenebrae: sed tamen ab altitudine noctis non timent, nec turbantur, quia sperant in Domino. Non timent a noctibus, qui in hujus spei lectulo quiescunt. Nam et ipse novit dare carmina in nocte tribulationis (Job XXXV, 10): et in nocte mandat canticum ejus (Psal. XLI, 9). Accepistis quare sponsa dicit noctes; et quare plures: quare lectulus dicatur, et quare unus.

4. Nunc accipite quare dicat sponsa, in meo. In 0019C lectulo suo, et quasi singulariter suo est, quandiu singulariter in spe est. Cum vero ad spem res accesserit, vel magis successerit spei, cum jam ex parte tenuerit dilectum; non jam suus est hic lectulus sponsae, sed magis communis sponsi et sponsae. Suus est, cum quasi sola sine dilecto quiescit: communis est, cum ipse adest. Suus est sponsae, cum quietatis, et pacatis, et compositis moribus intra se collecta quiescit: communis est, cum jam incipit oblectari in sponso. Forte est et aliquis proprius sponsi, quando sui oblita penitus, et se exuta tota transit in ipsum, et quasi induitur ipso dilecta ipsius. In lectulo suo nec effluit extra se, nec turbatur in se. In lectulo communi affluunt illi deliciae quaedam de 0019D praesentia sponsi. In illo qui solius est, sponsi amoris exagitata incendio ebullit, et excrescit effusa et effluens. Tota transfunditur in ipsum, et in similem absorbetur qualitatem. In primo penes se est: in secundo penes illam sponsus: in tertio penitus est ipsa penes ipsum, et, si dici potest, non est nisi ipse. In primo quaerit: in secundo adhaeret: in tertio unitur illi. In primo tranquillitatem propriam possidet: in secundo quamdam meretur communitatem cum dilecto: in tertio assumitur et absorbetur in quamdam charitatis et gratiae unitatem. Melior hic lectulus tertius quam secundus, quanto expressior est unitas quam communitas. Bonus tamen primus, per quem ad istos paratur accessus.

5. Quod si ad carnalis infirmitatis illecebras lectuli 0020A sensum deflectere velis; nec erras, nec laboras sic assignando. Solius enim sponsae sub hoc intellectu lectulus est, nec communicatur sponso. Nam etsi novimus Christum secundum carnem, secundum carnis concupiscentiam tamen non novimus. Communis quidem carnis natura, sed non est communis illi carnis illecebra. Non refutavit lectum doloris nostri, sed non se reclinavit usque ad sensum delectationis nostrae. Ideo cum istum designat, in lectulo meo dicit; non communiter, In nostro. Alibi siquidem legitur: Lectulus noster floridus (Cant. I, 15). Qui communis est, floridus est, vetustatis nihil habens, nil corruptionis. Quando vero proprium suum lectulum dicit, nulla ibi fit mentio floris. Suus sponsae hic est, sed insuavis est: non floridus, 0020B sed horridus illi videtur. Dura satis conditio, si vel sola corruptio foret: nunc vero ad infirmitatem accedit adversitas, duplicatum incommodum, lectulus et nox, infirmitas et adversitas. Sed magna vis amoris, quam neutra compescit, nec illa innata, nec ista illata. Non enim vel lectulo tenetur, vel terretur nocte, sed in lectulo suo et per noctes quaerit quem diligit anima ejus. Claustralium videtur vox ista maxime fratrum, qui et quieti a sollicitudine, et quasi perditi et absconditi sunt in multitudine, habentes in altero lectulum, in altero noctis obscurum. Quodam modo enim absconditur cujuslibet quamlibet excelsa conversatio, ubi in aequalem altitudinem tota se fratrum numerositas attollit, juxta illam de Salvatore prophetiam: Ambulant in 0020C tenebris, et non est eis lumen, sed humanae laudis lumen, ut liberius sperent in nomine Domini, et innitantur super Deum suum (Isa. L, 10). 7 Quorum absconditus est vultus eorum. Unde nec reputavimus eos, imo qui se ipsos intus non reputant; qui se mundi ad usus foris non aptant; qui nec hominum ab ore gloriam exoptant, sed illam quae ex solo Deo est, juxta quod legitur: Ego gloriam mean non quaero (Joan. VIII, 50). Et, Qui gloriatur, in Domino glorietur (II Cor. X, 17): hoc est, non pro donis Domini in hominum favore quiescat; nec finis hujus admistione, spiritualis gloriae adulteret in aliquo gaudia, sed illi referat gratiam, et quaerat in illo gloriam hoc est enim ipsum quaerere. Habet iste 0020D in tranquillitate lectulum, in humilitate noctem. Non illum mordaces curae circumvolant, inquietudinum non exasperant injuriae; sed totum lectulus et nox, totum pax et quies, et latebrae.

6. Numquid satis est? Fortassis satis, sed laboranti; nam non satis amanti. Dulcis enim laboranti somnus (Eccles. V, 11). Amantis anxietas illum dormire non sinit, somnolentiam excutit, vigilias inducit. Amor de quiete ipsa inquietior redditur. Quiescit tentatio, quiescit occupatio, quiescit afflictio, sed quiescere dilectio nescit. Tunc magis vires exercet dulce incendium, et flamma vorax de latibulis evadens vacuo liberius evagatur in animo, altius possidens, et avidius depascens. Occasione accepta suum nescit amor non exercere negotium. 0021A Semper enim quem amat, vel praesente eo se oblectat; vel absentem desiderat. In die, inquit, tribulationis meae Deum exquisivi manibus meis (Psal. LXXVI, 3). Longe differentior quaerendi ratio nunc a sponsa proponitur. Illam non impellit afflictio, sed trahit affectio. Ille in psalmo quaerit adversus tribulationem; ista ad amoris usum et oblectationem. Ad hoc enim refert et quietis lectulum, et noctis latibulum, ut quem diligit, et inconcusse recolat, et sincere sapiat, et dulciter sentiat. Ergo multo potior in diligente quam in indigente quaerendi ratio: quamvis jure dici possit quod sancta quadam semper eget amor avaritia. Semper enim ad secretiora exaestuat, et quae tenet non reputans, volubili se raptat in anteriora rotatu; et vitalis instar rotae 0021B spirituali levitate ad superiora toto conatu attollitur, de terra vix paululum aliquid attingens. Denique et in Paulo nondum se comprehendisse arbitratur: sed ipse ad anteriora extensus, quasi rationalis rota sequitur, quo illum rapit spiritus ferventis desiderii (Philipp. III, 13). Siquidem et cum consummaverit homo, tunc incipiet (Eccli. XVIII, 6). In praesenti quoque sponsa dum tenet lectulum, non hoc contenta, ardentius requirit dilectum. Ille illi lectulus: ille dilectus. Lectulus, dum infirmam et fatigatam suscipit: dilectus, dum inflammat et succendit. Lectulus et dilectus, quia quiescit in illo, et concupiscit et deficit in ipsum.

7. Miraris quod dico lectulum? Audebo et adjiciam 0021C vilius aliquid, imo sublimius super omnem gloriam laudis ejus. Quanto enim pro me egit viliora, tanto bonitatis suae dedit indicia majora. Ipse parvulis lectulus, ipse pullis est nidulus: Etenim passer invenit sibi domum, et turtur nidum ubi ponat pullos suos (Psal. LXXXIII, 4). Vis audire qualis lectulus? Jacta cogitatus tuos implumes adhuc et infirmos in Domino, et ipse te enutriet, donec formetur et firmetur Christus in te, et ocurras in virum perfectum qui fluctuare non possit. Bene ergo lectulus, qui mihi factus est a Deo justitia et pax, et redemptio, et sapientia. Quis dabit mihi tali collocari in lectulo? quis, inquam, dabit mihi istos pulvillos, et cervicalia hujuscemodi assui sub cubito et capite meo? Felix cervical, quod sibi sponsa 0021D supponit: Laeva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me (Cantic. II, 6). Alterum jam possidet, alterum sibi pollicetur. Laevam tenet, sed dextram quaerit. Delectationes enim in dextra tua usque in finem (Psal. XV, 11). Quasi de lectulo tendit ad lectulum. Suavissimum mihi cervical, bone Jesu, spinea illa capitis tui corona. Dulcis lectulus illud crucis tuae lignum. In hoc ego nascor et nutrior, creor et recreor, et super passionis tuae altaria memoriae mihi nidum libenter recolloco. Quod si majora datur et arcaniora persentire divinae majestatis mysteria, nihil illud a lectulo et nocte differt, si quis ad futuram contempletur plenitudinem, non formulam perfectionis humanae. Nam et perfectius nostrum imperfectum est, et (ut verius dicam) vix adhuc 0022A inchoatum. Propterea et initium aliquod dicimur creaturae Dei (Jacobi I, 18), et tantum primitias accepisse Spiritus (Rom. VIII, 23).

8. Temerarius forsitan videar, qui conor inexperta 8 exponere et de sponsae lectulo, quae illum suavius forsan et secretius collocavit, quam conjectura nostra possit attingere. Quapropter de mysteriis ad mores descendamus, et dicamus hoc esse dilectum in lectulo, et per noctes quaerere, cum post cordis strepitum et carnis motum, quietis et praesentium obliti, primitivas quasdam futurae dulcedinis captamus delicias. Habes ergo (ut breviter colligam) in hoc capitulo occasionem, actum, et causam. In diligente causa, actus in quaerente; opportunitas vero et occasio in lectulo et nocte innuitur. 0022B Breve autem capitulum, quoniam bonus lectulus, in quo suscipit mens fatigata fomentum, imo fervens incendium, in quo amor dum offendiculum non habet, desiderii usum exercet ardentius. Sed jam nos hic paululum quiescamus, et in illo utinam lectulo, in quo sponsa dum quievit, dilectum quaesivit: ut experientiae sensu in nobis ipsis ediscere possimus quod nunc alios docere conamur, quam dulce sit in hoc lectulo quiescere, et dilectum quaerere Jesum Christum Dominum nostrum.

SERMO III. Quaesivi illum, et non inveni (Cant. III, 1).

1. Non solet sponsus semper, vel pro tempore, vel pro quantitate animae se quaerentis voto respondere. Quaesivi, inquit, et non inveni illum. Gratum 0022C certe verbum, quaesivi: sed, non inveni illum, grave. Quidni grave et intolerabile sic quaerenti, et sic amanti? Nemo enim eo quod ardenter quaerit, non anxie caret, tantoque cumulatiore angustia, si vicina spe jamjamque apprehensura fraudatur. Quanto magis illa, quam expertae et perditae internae dulcedinis provocat esuries! Credibile est secundum multitudinem retractatae et revolutae in corde dulcedinis, acriori ad quaerendum ictu everberari animum amantis. Denique ad dilectionis mensuram, non invenientis pendatur affectus. Si quis in se unquam talem expertus est vel dilectionis vel desiderii sensum, proprii aestimare potest conjectura exempli, quam querulo sponsa corde protulerit: Non 0022D inveni illum. Nusquam consolatio, nusquam refrigerium, sed ubique tribulationem et dolorem inveni, dum illum quem ardenter diligo, et instanter quaero, non inveni. Denique posuisti me, non dico tibi contrariam, sed a te quasi extraneam, et facta sum mihimetipsi gravis (Job VII, 20). Gravis plane, quam taedet vitae, taedet luminis hujus, quoniam lumen oculorum meorum et ipsum non est mecum. Ubi erit foris consolatio, si intus in me ipsa te absente turbatio? Conturbatum est cor meum, dereliquit me virtus mea, et lumen oculorum meorum meorum et ipsum non est mecum (Psal. XXXVII, 11). Tria haec tecum abierunt, virtus, veritas, identitas. Quomodo enim virtus erat in doloris lecto, in nocte lumen, et in divisione et separatione id ipsum? Ad 0023A me nunc respicit illa prophetalis exprobratio: Quousque dissolveris, filia vaga? (Jerem. XXXI, 22) Denique et Cain, ex quo egressus est a facie Domini, vagus factus est et profugus. Ego quidem non ita vaga et profuga: magis enim quaerens quam fugiens; et, ut licentius loquar, tibi fuga plus competit. Annon vaga, quae de lectuli angustiis transeo ad ambitum urbis, discurrens per plateas, per vicos, per vigiles? Qui adhaeret Domino, unus est spiritus (I Cor. VI, 17). Dulce hoc ipsum, et ideo dura separatio.

2. Quomodo dissipata est haec identitas, dissiliit unio, et ad me dimidiata redii? Nam tota a te non discessi. Desiderio enim in te feror, sed a praesentia differor: habeo aliquod in desiderio solatium, 0023B sed totum illud abscondit et absorbet de dilatione supplicium. Quo pacto non absconditur omne solatium, quandiu abscondis faciem tuam a me? Denique, sicut ait propheta, Consolatio abscondita est ab oculis, quia facta est inter dilectos divisio (Osee XIII, 14, 15). Sed mihi abscondita, quoniam mihi fuerat haec unio indulta. Tu enim bonorum meorum non eges. Bona enim mea, dona tua sunt: ideo mihi incumbit desolatio, dum a te separari contingit. Tu virtus mea: tu lumen oculorum meorum: tu mihi ipsum: tu mihi totum. Denique defecit caro mea et cor meum, ut de reliquo in me nec carnalis affectus nec cordis mei sensus respiret; sed sit Deus cordis mei, et pars mea Deus in aeternum (Psal. LXXII, 26). Si hanc partem perdidero, 0023C inanis et vacua remanebo, quasi terra sitiens, et quasi vas perditum. Assume, assume, qui ebrius es, sitientem, et vacuo vasi tuae plenitudinis 9 portionem infunde. Quid parcis torrenti illi ubertatis tuae? Heu me! quam raptim transit torrens iste nostris in convallibus! Cito quidem transit, sed trahunt me post se in aeternum desiderium impartitae deliciae. Deliciae abeunt, sed desiderium relinquunt. Illae excurrunt, et istud excruciat. Quanto sunt enim praerogata dulciora, tanto molestior de dilatione mora. Itane, Domine, suave videbitur tibi miseram mora tali torquere animam, et de poenis diligentis et quaerentis te ridere? Si majestas te abducit, misericordia inclinet. Si te non indulges dilectae, miserere vel afflictae. 0023D Afflicta sum et humiliata nimis, et a gemitu cordis mei mecum illud rugiens: Non inveni illum. Ubi nunc multitudo viscerum tuorum et miserationum tuarum? Diu et nimis diu continuerunt se super me. Dilecta tua absentis desiderio in dolorem se fundit, et tu te contines? Joseph male meritos de se miseratus fratres, non poterat se continere: sed commota sunt viscera ejus, et quis esset, blande innotuit (Gen. XLV, 1-3). Et quidem tenerior esse solet ad gratiam sponsi pietas, quam fratris. Tu mihi plus quam Joseph. Tu enim frater; tu sponsus. Quis dabit mihi te fratrem meum? Ego me totam ad quaerendum impendo, et tu me suspendis, sponsus et frater? Ergo eris in dilectione minor, qui es majestate superior? Magis sibi respondent amor et humilitas, 0024A quam amor et majestas. Paululum majestatis obliviscere, ut misericordiae recorderis. In te omne desiderium meum. Utquid non ante te? utquid absconditus est a te gemitus meus, qui totus est pro te? Dissimulas et differs, et avertis faciem tuam a me, et facta sum conturbata. Propterea queror et causor, et clamito: Non inveni illum.

3. Felix conditio, quando dicere datum fuerit: Dilectus meus mihi, et ego illi. Nunc vero ego dilecto meo, sed nondum ad me conversio ejus (Cant. XI, 16, et VII, 10). Amara quidem amanti commutatio. Idcirco pro vice vocem commuto: Non inveni illum. Omnia tempus habent, et suis spatiis universa sub sole transcurrunt. Quando erit ut cum sole permaneant, et ante mutabilitatem lunae, ut in aeternitate 0024B stent, et non transcurrant cum tempore? Nunc vero omnia tempus habent, et habet forsitan suum tempus aeternitas ipsa. Dicuntur enim et tempora aeterna. Aeterna ergo in se aeterna sunt, sed nobis parata sunt tempore suo. Omnia tempus habent: tempus amplectendi, et tempus ab amplexu longe fieri (Eccles. III, 1-8). Quod ergo erit aptum magis, quam nox, amplectendi tempus? imo quis erit aptior ad amplectendum, vel lectulo locus, vel nocte tempus? In pace locus tuus: et ideo quietis tempus; et pacis tibi paravi in corde meo lectulum. Veniat dilectus meus, veniat delectatio mea, et requiescat in cubili suo. Tu forsan dispensatorie differs: sed non capit amor impatiens de dispensatione solatium. Scio mihi repositum tempore suo: sed de fugacis 0024C tarditate temporis amor causatur. Tu differs: ego quidem diutius non fero, sed surgam et circuibo civitatem. Contemno lectulum, et initium sermonis derelinquo, ut ad perfectiora ferar.

4. Nam etsi sponsa sum et perfecta pro regulae modulo humanae, initium tantum accepisse me reputo, ad quod restat respiciens: Surgam, et circuibo civitatem, quaeram per vicos et plateas (Cant. III, 2). Jesu bone, quid est quod alicubi non inveniris, qui ubique crederis? Multae quidem mansiones in domo Patris tui sunt: sed numquid alias deseris ad alias transiens, qui infinitus ipse et immensus es? Ubique creaturarum totus es, creans et continens: sed infinitatem tuam creatura nulla potest exprimere, 0024D quamvis virtutem nulla non possit ex parte innuere. Ubique totus es per existentiam: sed non aequaliter in singulis per efficientiam. Nam etsi ex toto te ubique opereris, non tamen totum quod potentiae tuae est ubique, imo potius nusquam, operaris. Indifferenti enim virtute efficis in minimis minima, et in magnis majora. Cum ergo virtus tua ubique et tota operetur, nusquam tamen tota expenditur: quia cum volueris, suppetit tibi efficere majora; nec tota exprimitur, quia veritatem non possunt ad integrum aemulari simulacra. Omnia ergo te mihi monstrant ad cognitionem, sed non omnia me movere possunt intus ad devotionem. Ubique in te impingo, sed non ubique compungor. Ubique te mihi ingerit rerum species et usus et ordo, 0025A sed Verbum sapientiam, non Verbum salutem. Verbum autem sapientia et salus, id est Christus Jesus, tantum in civitate Dei nostri, in 10 monte sancto ejus. Propterea surgam, et circuibo civitatem. Surge, inquit Paulus, qui dormis, et exsurge a mortuis, et illuminabit te Christus (Ephes. V, 14). Surgam ego, non de mortuis operibus, non de pravis moribus: sed de bonis ad meliora, de moribus ad mysteria, de mysticis ad manifesta, de serenis ad suavia. Surgam, et circuibo civitatem illam, de qua dicitur: Magnus Dominus et laudabilis nimis, in civitate Dei nostri, in monte sancto ejus (Psal. XLVII, 2). Ergo surgendum est ei qui in montana vult cum Maria conscendere (Luc. I, 39). Et prodigus ille filius in se reversus: Surgam, inquit, et vadam ad 0025B patrem meum. Prudenter ait, surgam, iturus ad eum, qui in coelis est, Patrem. Sed nimis exilem et macilentam spem reposuerat in sinu suo, mercenariam conditionem patrem rogaturus. Modeste quidem pro meritis, sed de paternae miserationis copia humiliter nimis et injuriose sentiens, vere famelici dans in hoc animi indicium et inedia confecti. Dicam, inquit, ei: Pater, fac me sicut unum de mercenariis tuis (Luc. XV, 18-19). Non enim poterat jejunam et macram spem ad majora porrigere. Surgam, inquit, et vadam ad patrem meum. Iste de quaerendo nil movetur patre, tantum de flectendo sollicitus. Quae sponsa est, certa de gratia postulat praesentiam tantum. Surgam, inquit, et circuibo civitatem, et quaeram quem diligit anima mea, inventionem sufficere 0025C reputans.

5. Vide si non in praesenti haec possit observari distinctio, quoniam patris exposita est et parata cunctis indulgentia: deliciae vero fugaces et reconditae, et latibulis gaudentes. Ideo ille dicit: Surgam et vadam. Illa vero: Surgam et quaeram. Denique et pater occurrit poenitenti, sponsus se subducit diligenti. Misericordia sui profusior est, delectatio parcior. Id autem non incongrue ab utroque positum intelligitur, quod dicitur, surgam. Non permittit te Paulus quae sursum sunt quaerere, nisi prius resurrexeris (Coloss. III, 1). Non potes quae sursum sunt sapere, nisi prius illa quaesieris. Quid enim est illa bona quae sursum sunt, invenire, nisi quodam 0025D dulcedinis et experientiae gustu persentire illa? Ideo cuncta perlustrat et scrutatur, ut quod amat, alicubi degustet. Surgam, inquit, et circuibo civitatem, quaeram per vicos et plateas, quem diligit anima mea. Multum sibi fiduciae sanctus amor assumit. Quantum enim putas diligebat, quae tantum praesumebat? Surgam, inquit, et circuibo civitatem. Non veniet in conspectum tuum, Domine, omnis hypocrita. Abscondit se Adam, ex quo bonae conscientiae ausum amisit (Gen. III, 8), et inventum se doluit, qui magis quaerere debuerat. Qui ficte diligit, fugit conspectum tuum: quae vero sponsa est et charitatis dotata munere, etiam fugitantem insectatur. Quo ibis, bone Jesu, a facie vehementis desiderii? Si ascenderis in coelum, illic est: si descenderis in infernum, 0026A adest. Ubique te sequitur curiosa scrutatrix, et per singulos operum tuorum gradus discurrens, quod fide tenet, conatur transfundere in affectum, et admirandae majestati devotione respondere. Ad dilectionis incentivum omnia Evangelii documenta deducit: ut in quibus veritatem suscipit, virtutem persentiat te ipsum sponsum suum, Christe Jesu, qui vivis et regnas per omnia saecula saeculorum. Amen.

SERMO IV. Surgam, et circuibo civitatem, per vicos et plateas quaeram quem diligit anima mea (Cant. III, 2).

1. Circuitus iste non est pervagationis, sed investigationis. Ad si vagatur quae circuit, non evagatur tamen, non excedit terminos civitatis, non loca 0026B quae dilectus perambulare solet. In circuitu ambulat, sed intus ambulat per vicos et plateas civitatis. Sapientia enim in his viis se ostendit hilariter, et in plateis dat vocem suam. Ideo in istis circuit, quia novit ubi soleat illi uberior occursus esse dilecti. Circuibo, inquit, quaerens per vicos et plateas. Frequens tibi est, o felix anima, talis circuitus, et accessus familiaris, et nota sunt tibi omnia civitatis hujus, circuitus et recessus intimi, angusta vicorum, et lata platearum. Introduxit te rex in cellam vinariam: numquid non et in omnes alios secretiores recessus? Omnia tibi sunt aperta et pervia, et usu quodam ad beatum hunc expeditam te sentis circuitum. Ideo non cunctanti, sed confidenti similis dicit: Circuibo civitatem. Et quantum putatis, 0026C fratres, quantum solatii confert invisere interim et crebro conterere 11 gressu loca in quibus stare solebant pedes ejus quem diligit? Nescio quo pacto loca, in quibus aliquid boni experti sumus, expressius id ipsum imprimunt memoriae, et ex ordine ante mentis depingunt oculos, et quod jam experti sumus in ipsis, iterato speramus. Ego loca ista non corporalia, sed spiritualia crediderim, opportuna ad animae exercitationem spiritualem; propterea in his accipiamus circuitum.

2. Circuitus iste aut recordationis est, aut investigationis. Circuit enim qui vel nota recolit, vel ex ipsis notis colligit quae nondum sunt nota. Circuit quodammodo qui nota recordatur, vel perscrutatur 0026D nova. Circuitus quidam est, cum ea quae jam fide et intelligentia tenemus, ordine retractamus. Circuitus quidam est, cum ex his quae jam tenemus, ad occultiora tendimus et penetramus. Circuitus ille oblectationis est, iste rationis. Ille amicabilior, iste acutior. Et quamvis ille circuitus magis accommodatus sponsae videatur, neutrum tamen illi negabimus. Sive enim nota et comperta revisit, sive investigat nova, in omnibus amoris tantum fomitem quaerit. Bonus quidem rationis circuitus: sed quando ratio ipsa intra fidei regulas se continet, et ejus terminos non excedit, de fide ad fidem, vel de fide ad intelligentiam pertingens. Intelligentia quidem, etsi fidem excedit, non tamen aliud contuetur quam quod 0027A fide continetur. In intelligentia quam in fide non certitudo major inest, sed serenitas: neutra vel errat, vel haeret. Ubi vel error vel haesitatio est, intelligentia non est: ubi haesitatio est, fides non est. Et si fides admittere posse videtur errorem, non est vera nec catholica fides, sed erronea credulitas. Fides, ut sic dicam, veritatem rectam tenet et possidet; intelligentia revelatam et nudam contuetur; ratio conatur revelare. Ratio inter fidem intelligentiamque discurrens, ad illam se erigit, sed ista se regit. Ratio plus aliquid quam credere vult. Quid aliud? Conspicere. Aliud est credere, aliud est cernere: non tamen aliud, quam quod fide concipit, conspicere conatur. Et si nondum sincere videre potest, quibusdam tamen accommodatis 0027B experimentis conjicere tentat, quae jam solida fide concepit. Ratio supra fidem conatur, fide tamen nititur, fide cohibetur. In primo devota est; in secundo prudens; in tertio sobria: et, ut sic dicam, fides tenet, tuetur ratio, intelligentia intuetur. Bonus iste circuitus, in quo mens rationis ductu pervestigando procedit, sed a fide non recedit, instructa a fide, et restricta ad fidem. Erronea plane, si non cuncta ad ejus referat examen, et citum rationis incessum ad fidei maturitatem castiget. Bonus circuitus, ubi justitia Dei revelatur ex fide in fidem. Bonus circuitus, ubi quis transformatur a claritate in claritatem tanquam a Domini Spiritu (II Cor. III, 18). Bonus circuitus, ubi 0027C quis posteriorum oblitus, ad anteriora extendit semetipsum, si quo modo comprehendat (Philipp. III, 12, 13). Bonus certe circuitus, non modo cum nova semper et occultiora comprehenduntur, sed cum jam apprehensa novo et recenti semper affectu revolvuntur: cum non modo quod restat, penetratur; sed quod jam penetratum est, frequenter iteratur. Jucundus circuitus, et sponsae non ignotus. Ideo confidenter dicit: Surgam, et circuibo civitatem.

3. Quae aptius esse poterit civitas quam illa, de qua dictum est: Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei? (Psal. LXXXVI, 3.) Et quidem universitas creaturae dici potest non inconvenienter civitas Dei, ab eo condita, et ab eo disposita. Gloriosa plane et 0027D pro specie, et pro ordine. Nam pro actibus minus justis, quos depravatae mentis producit libertas, quantum in ipsis est, minus <al. nimis> in gloria: nec ex ipsis est, quod ordinem divinae dispositionis non effugiunt, quem non intendunt. Soli autem vere gloriosi sunt, qui divinae dispositioni supponunt studium, solliciti primae conditionis integram servare gratiam, vel resarcire corruptam. Isti gemino quidem modo gloriosi efficiuntur: naturali cum caeteris conditione, et voluntaria prae caeteris coaptatione ad ordinantis et dirigentis Dei nutum. Dicitur ergo civitas Dei universitas creaturae; quippe legibus administrata dispensationis ipsius. Ipse universae creaturae speciem existentiae praestat in proprio genere, in usu efficaciam, consequentiam 0028A in ordine, ut et in se ipsa pulchra sit, et in universitate supervacua non sit, et cum reliquis inconsequens et repugnans non sit. Sive enim res naturae agatur motu, sive libero arbitrii 12 nutu, sive divinae instinctu gratiae, sive singulis his rationibus, sive conjunctis res agatur, quaelibet a divina intus invisibiliter operante efficacia et modum accipit et motum: modum et quasi legem quamdam ordinis et motum actionis. Non modo enim ab eo cujuslibet motionis nativa facultas, sed cujuslibet facultatis administratur motio, ut simul ab ipso sit et virtus, et motus virtutis. Motus vero intentionis pravae, et ab ipso habet quod motus est, et ab ipso non habet quod pravus est. Neque enim ab ipso est, quod in minus ordinatum 0028B finem dirigitur: sed ab ipso est, quod inordinatio ipsa mira prorsus ratione in ordinem redigitur.

4. Vide venditionem Joseph, descensum in Aegyptum; egressum et insectationem Pharaonis, submersionem exercitus, et ereptionem Israel, quomodo incarnationis et passionis Christi, et ereptionis nostrae serviant mysteriis: et multis quidem in locis similia diligens reperies. Non ergo possent antiqua delicta novis deservire sacramentis, nisi occulta ratione divina intus operante providentia. Nec enim illa antiqua casu quodam et indifferenter ita provenere, quibus nova postmodum a prudenti dispensatore et observatore diligenti adaptarentur mysteria: magis autem illa ad horum sunt 0028C significationem (non homine illud intendente, sed Deo disponente) praeparata, quam haec illis aptata. Quid denique, quod Dominus eo potissimum tempore ad passionem addictus, quod hac hora, hoc die, hoc mortis affectus genere? quis iste aut neget mystica, aut credat fortuita? Quo die est homo conditus, eo reparatus: qua hora sententiam pertulit, indulgentiam meruit. Per lignum mors inducta, per lignum vita restituta. Et nescio quis ista non divinitus dispensata, sed humanitus administrata contendit. Habes agni paschalis tempus, habes immaculatam hostiam; habes ereptionis Israeliticae de Aegypto horam, habes ereptionis tuae gratiam de saeculi errore, de vanitate, de nativitate corrupta: et hoc simpliciter contigisse credis, Deo non 0028D dispensante, sed Judaeo operante, quamvis non observante? Haec, inquam, quae tam apte concurrunt de crucis ligno, de tempore, de hora, de die, et reliquas quae observari, prudenter possunt, circumstantias, Judaicae deputas dementiae, non divinae sapientiae? Prorsus in eam salubri remedio, et cum antiquis in unam formam concurrente sacramentis, et fortuitus casus excluditur, et humanus intuitus, sed non divinus nutus. Et in Isaiae prophetia invenies ad Ezechiam dictum: Data sunt omnia haec in manus Chaldaeorum (Isa. XXXIX. 6). Ubi data esse dicit, ostendit non tantum prophetice praedicta, sed etiam judiciaria quadam aequitate dictata. Ex his et hujusmodi passim per omnem Scripturarum textum, cui dubium residebit, divinam 0029A pariter virtutem et sapientiam justis legibus pravas rationalis creaturae non inspirare quidem, sed dispensare voluntates? Quod si ita est, multo minus ambigi potest motus caeterorum animantium, quae naturali ducuntur affectu, et sensuum vel imaginationis tantum aguntur judicio, non arbitrio rationis a divina dispositione minime exemptos. Et ut semel concludam, universarum vel essentiam, qua in hoc aut in hoc rerum genere sunt, vel existentiam qua sunt, vel usum quo aliquid efficiunt, justissimus, potentissimus, prudentissimus moderator aeternis et immutabilibus movet, et mutat, et continet decretorum regulis, et cunctam creaturam nusquam exorbitante regit justitia, quasi ordinatissimam et dispositissimam civitatem.

0029B 5. Haeccine ergo civitas est universitas creaturae, quam sponsa circuituram se proponit? Circuierunt sapientes hujus saeculi rerum naturas, et in artificio suo operantem adverterunt sapientiam Dei. Operantem dico, sed non opus de quo legitur: Deus autem rex noster ante saecula operatus est salutem in medio terrae (Psal. LXXIII, 12). Cognoverunt in opere artificem, sed non glorificaverunt, aut gratias egerunt (Rom. I, 21). Fidelis anima omnia replicat et recenset in laudem Dei, et omnem creaturam provocat ad glorificandum, ut se ipsam excitet in gratiam, et universitatis contuitu divinum stimuletur in amorem. Circuivit Salomon, et de cedro Libani disputavit usque ad hyssopum (III Reg. IV, 33). Circuivit in Ecclesiaste, et de 0029C elementorum postquam disseruit circuitu, ad humanos actus disputationem derivavit, ut de transeunte rerum vanitate ad permanentem transiret veritatem. Circuivit Job, imo circumductus est magis a Domino per terrae fundamenta, 13 per mensuram, per lineam et bases, et lapidem angularem, et astra matutina, et filiorum Dei jubilum: per maris ostia, et vulvam, et vestimentum, et caliginosos infantiae pannos: per terminos, vectes, et ostia, per ortum diluculi, et aurorae locum, et certas quasdam caeterarum rerum naturas (Job XXXVIII, XXXIX). Omnes enim numerare longum erat, quae omnia prudenter intuenti admirationem Conditoris facerent, et pie consideranti amorem, Et haec communiter omnibus proposita sunt ratione 0029D utentibus, et Conditoris sui majestatem manifesta pulchritudinis suae specie commendant. Sub tam pulchro tamen velamine pulchriora sunt, quae latent salvationis nostrae sacramenta, et multiplicia spiritualium dona gratiarum.

6. Denique et David in fine Psalmorum cum omnem creaturam in laudes Dei concitasset: Cantate, inquit, Domino canticum novum, laus ejus in ecclesia sanctorum (Psal. CXLIX, 1). Vere novum, cujus nescit antiquitatem materia, fastidium gratia: quae semper est amore recens, usu recentior. Vere enim novum, quod hominum animos ad aeternam innovat beatitudinem. Denique legitur: Ne memineritis priorum, et antiqua ne intueamini; nova quoque ego facio 0030A (Isa. XLIII, 18, 19). Jure nova, quae ab antiquo currentis naturae nequaquam conclusa sunt legibus. Laus ejus in ecclesia sanctorum. Quodam utique excellentiae privilegio, non tantum aequitatis dispensatione, sed gratuito sanctitatis dono et munere. Laus ejus in ecclesia sanctorum: quoniam ita laudem ejus sanctorum ostendit actus, ut illam attendat affectus. Sancti enim excellenter gratiarum dona suscipiunt, devotionem persentiunt, gratulationem persolvunt. Ideo quodam laudatur privilegio in Ecclesia sanctorum: extra Ecclesiam laudatur ministerio insensibili et muto rerum, vano hominum. In rebus insensatis conditio; in hominibus non renatis aliquanta cognitio, in neutris tamen dilectio. Nam dilectio Conditoris sui in primis nulla, in secundis 0030B non sancta. Laus ejus in ecclesia sanctorum. Sanctus enim et quae condita sunt, ut naturaliter sint, et quae dispensata sunt, ut inconvenienter et inordinate non sint; et quae praedestinata sunt, ut beate, sint, universa perscrutatur et aestimat quantum datur: ut per haec auctoris juxta vires colligat notionem, migret ad aemulationem, rapiatur in affectionem.

7. Haec ergo civitas spiritualis est, haec Ecclesia sanctorum, quam circuituram sese sponsa praesumit. Deus bone, quanta hic utilium copia speculationum! Quis enim satis existimare possit, quam pulchra et quam plurima sint ubique spectacula in sacramentis, exemplis, miraculis? Prima salvationis, secunda conversationis, attestationis sunt tertia. 0030C Quid vero, cum de mysteriis, cum de moribus ad remunerationes aeternas temporalium meritorum admiratura mens assurgit? Quantum ibi profusis votis refunditur gaudii! Filii hominum, utquid diligitis vana, et quaeritis mendacium? (Psal. IV, 3) utquid animum ad aliena oblectamenta convertitis, laboriose quaeritis labentes delicias? Quasi ad manum materiam fidei nostrae tenetis mysteria, ad memoriam prompta, ad meditandum profusa, ad subsistendum perpetua, ad sufficiendum plena. Filii, inquam, hominum, imo filii Excelsi, alumni religionis, qui regularis disciplinae limina teritis, utquid arida fauce aquas coenulentas sititis, coelestes fastiditis? Utquid cogitationes admittitis in animum, ad 0030D quarum actiones non mittitis manum? Quod agere penitus detrectatis, utquid studiosa mente retractatis? Experti frequenter estis quod omnem hanc inanem pompam recogitatae turpitudinis citus excipere solet exitus poenitudinis. Denique et pudor est prodere, et poena reticere. Meditationis ergo mutate materiam, sed servate instantiam. Quam foedum est tunc studia vestra minui, cum mutantur in melius? Hoc autem dico; sicut exhibuistis animum ad cogitatus affectuosos foedae turpitudinis, ita exhibete nunc ad fecundos circuitus pulchrae veritatis. Circumdate Sion, inquit Psalmista, et complectimini eam (Psal. XLVII, 13). Circumdate meditando, complectimini amando. Complectimini eam, ut ejus sit et comprehensio integra, et collocatio intima. Plus 0031A aliquid innuere videtur complexus quam circuitus. Complexus simul continet totum, circuitus de alio in aliud facit transitum. In hoc tamen circuitus praestare videtur, quod ea quae complectimur, indifferenter et involute constringimus: ubi vero circuitus est, singula seriatim discutimus. Ille contentus est summa, iste discurrit per singula.

14 8. Esuriens enim et quaerens animus, dum illum non satiant aliqua, semper rapitur ad reliqua: et quodam volvitur circuitu, currentis desiderii protractus rotatu, donec repleatur in bonis esuries amoris, et occupet in illo cursus sui statum, in quo terminum non invenit. Nulla enim quae creata sunt, in conditionis suae statu infinita sunt: et ideo mens quae circuit, universa pertransit, nusquam requiem 0031B capiens ubi finem reperit. Solus ille requies est amanti et refectio, qui finis est omnium, et cujus nullus est finis. Propterea sponsa, in circuitu suo cuncta pertransit, ut pertingat ad ipsum: Surgam, inquit, circuibo civitatem. Circuibo in cunctis, eum quem diligo quaerens, sed nusquam reperiens. Invisibilia ipsius, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur (Rom. I, 20): sed tamen nullius creaturae quamlibet excellentis, et ad ipsius accedentis imitationem, plene vel instruor indicio, vel incendor officio. Tantum enim et pigrum, et tardum, et inefficax ad Conditoris commendationem eorum quae condita sunt, redditur ministerium, quantum noscitur a veritate distare simulacrum. Ergo circuibo civitatem, universa pertingens, universa pertransiens; 0031C pertingens, qua ex parte ipsius imaginem differenter praeferunt; pertransiens, ubi citra perfectum subsistunt. Circuibo civitatem, ubique capiens refrigerium, et fastidium patiens. Quonam enim modo non me refrigerat, quod amoris mei pignus aliquod portat, praefert indicium, indicit memoriam, notitiam inducit? Sed iterum quonam pacto non tolero taedium, dum quadam me recogito praeludi imagine, et umbra detineri, nudam et simplicem non tenere veritatem? Circuibo civitatem, quoniam in toto ejus tam pulchro ambitu ubique refoveor, sed nusquam reficior.

9. Nec me fatigabit iste circuitus, donec pateat plenior aditus, ut intrem in sanctuarium Dei, et 0031D intelligam in novissimis ejus. Habebit ibi circuitus terminum, cum repleti fuerimus in bonis domus tuae, Domine; cum intellexero in novissimis ejus illum qui primus est et novissimus, initium et finis. O qualis ibi circuitus erit, pergere ab ipso in ipsum, ire et redire: desiderio ire, delectatione redire; dum semper ejus, quod experientia desiderat, praesentia satiat: ut mens possidentis et contuentis, et illi sit per appetentiam intenta, et illo sit sufficienter contenta! Sic enim pennata illa et oculata animalia in medio et in circuitu sedis Dei leguntur (Apoc. IV, 6). In medio, quia voti sui perducuntur ad intima: In circuitu, quia redivivo semper voto feruntur in eadem ipsa. In medio, quia eorum jam completum est votum: In circuitu, quia non sufficiunt comprehendere 0032A totum. In medio sunt admissa per gratiam, et in circuitu sunt exclusa per differentem naturam. In medio sunt, quia unita per contemplationem: et In circuitu, quia disjuncta per comparationem. Quae est enim sedes ista, nisi ea de qua loquitur Apostolus, lux inaccessibilis, quam inhabitat Deus (I Tim. VI, 16)? Denique quantumlibet oculata sint beata illa animalia, et illuminat illa ut quantum possunt, capiant; et excedit, ne ad totum sufficiant. O quam ampla ibi speculatoria, quam latae plateae in illa luminis infinitate patent, quam coarctati et couniti et protensi in illa simplicitate, charitate, aeternitate vici! Viae illae, viae pulchrae, et semitae pacificae. Non est in illis vel errare vel laborare semitis. Undique occurrit ibi sponsus, et laeto, ut sic 0032B dicam, vultu se offert et influit cordi dilectae, ut de caetero non indigeat quaeri Jesus Christus, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO V. Per vicos et plateas quaeram quem diligit anima mea. (Cant. III, 2.)

1. Longum hesternus sermo in exsequendo sponsae circuitu traxit limitem. Gratiae tibi, Domine Jesu Christe, quod fecisti tam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mel ori meo. Ideo vix ab ore quae semel gustata sunt discedunt, ut alia succedant: cum mora ruminantur, et si deglutita fuerint, suavi quodam ructu denuo redeunt ad ruminandum. Poterant haec omnia breviter et cursim dici; sed materiae quae 0032C tractatur gratia, comedentis blanditur palato, et quamdam sui appetentiam facit, non facile cedens, cum semel adducta fuerit in discussionem. Nam et quem mandendum infantulo nutrix comminuit panem, 15 jam satis studioso dente subactum aliquoties eum in ore detinet, gustus illecta sapore. Et nos Cantici hujus solidos aliis, si qui forte indigent, comminuentes cibos, gustatae suavitatis jacturam facere nequimus: sed ita alieno inservimus usui, ut et nostro satisfaciamus in parte desiderio. Denique cum terminatum reor sermonem, et competenti fine conclusum, impatienti exhalatione epulae verbi redeunt ad labia: et dum abundantiae suavitatis eructatur memoria, ad discussionem revocatur materia. Quid enim? cur non ficus frequenter concutitur, 0032D cujus fructus plene nunquam excutitur? Quid mirum si convellitur saepius, quae propria exspoliatione fecundior effecta, cum vellicantis videtur certare manu, et decerpentis aviditatem ubertate convincere? Non talis illa cui maledixit Dominus Jesus, nihil in ea fructus inveniens, pro sterilitate, ariditate aeterna condemnans illam (Marc. XI, 13, 14).

2. Vide quomodo aridas fecit fides Christi Judaeorum traditiones et dogmata philosophorum. Quomodo arefecit flumina Aegypti. Non est in eorum doctrinis et interpretationibus fructum invenire, de quo legitur in Psalmo: Terra nostra dabit fructum suum (Psal. LXXXIV, 13). Non potest in eorum vicis et plateis Christus inveniri. Jam, o Judaei, 0033A emigravit a vinculis vestris: jam dimisit domum suam, dereliquit haereditatem suam (Jer. XII, 7). Denique facti estis quasi tugurium in cucumerario, quasi civitas quae vastatur (Isa. I, 8). Sed et de plateis nihilominus legitur, quia corruit in platea veritas (Isa. LIX, 14). Siquidem de Gentium philosophis dictum est quod veritatem Dei detinuerunt in mendacio (Rom. I, 18, 25). An non tibi videtur congrue accipi in vicis, Israel secundum carnem; quoniam de uno erant semine Abrahae, et in unum compacti et coarctati ritum, una lege constricti? Sapientes autem Gentium jure adumbrantur in plateis; quoniam effrenata libertate et licentia, extra veritatis evagati sunt tramitem, de majestate divina sentientes et asserentes non minus absona dignitati, quam 0033B reluctantia veritati. Judaei paupertate intelligentiae circa divinae singularitatem constricti substantiae, usque ad Filii et Spiritus sancti personas non potuerunt fidei incrementa dilatare. Gentium philosophi per planum diffusi, et nullo divinae eruditionis obice tardati, deorum induxerunt numerositatem in naturis, infinitatem in personis, sentientes inter se singuli varia, universi vana.

3. Sed quae jam anima in istis vel vicis vel plateis inquirit sponsum? Concubina est, si qua est, aut adultera, quarum altera contubernium cum sponso non habet perpetuum, altera malefidum. Quid enim ibi quaerat, ubi casta non occurrit sapientia, sed peregrina et meretricia? Talis tibi depingitur 0033C in Proverbiis, occurrens vecordi juveni ubi transit in platea prope angulum, advesperascente die, in noctis tenebris et caligine, mulier ornatu meretricio, praeparata ad capiendas animas, garrula et vaga; nunc foris, nunc in plateis, nunc juxta angulos insidians (Prov. VII, 7). Suspecta est mihi talis platea, in qua mulier tam varia et versipellis, blanditiarum suarum insidias vecordi machinatur juveni. Nescio enim quid obscurum et distortum et fucatum mihi significat nox, et angulus, et ornatus meretricius. Suspecta est mihi omnis doctrina, aut certe despecta, quae nullam inducit de Christo mentionem: quae ejus me nec sacramentis renovat, nec praeceptis informat, nec promissis inflammat. Nam Judaei quidem habent in pagina illum, sed in interpretatione 0033D non habent. Adhuc enim velamen est magis in eorum mente quam lege. Nec enim auferri potest, nisi cum conversi fuerint ad Dominum. Suspecta est mihi tam in divinis sensibus quam in humanis usibus unius licentia, alterius restrictio, obstinatio utriusque: unius in divina natura numerositas, alterius singularitas, utriusque caecitas. Ideo sponsae non dederim in istis vicis et plateis quaerere dilectum. Alios illi assignemus vicos, alias plateas, quam sibi Christus desponsavit in fide et veritate.

4. Et quidem gemina quaedam est conversatio fidelium. Alii latam sectantur viam: alii arctissimae se tradunt disciplinae. Nam etsi scribitur, Arcta via quae ducit ad vitam (Matth. V, 14): est tamen quaepiam 0034A in hoc genere distinctio, et arctioris respectu alia reputatur latior. An non tibi videtur latitudo mandati, ubi nemo compellitur ad perfectionem, sed infirmae non modo valetudini, sed etiam voluntati inferioris gradus permittitur licentia? Gratias tibi, Domine Jesu Christe 16, quod nobis salutis occasiones paras, et ita vegetis et alacribus proponis consilium, ut etiam aegrotis disponas remedium, et pigris dispenses ascensum. Non modo vicos districte viventium habet civitas tua sancta Jerusalem, sed etiam plateas humiliora et planiora diligentium. Sic in omni professione et ordine, quae sponsa est, ejus quem caste diligit, vestigia quaerit, quatenus habeat undecunque et operationis exemplum, et amoris incendium. Non dedignatur ab his etiam qui foris 0034B sunt, qui nulla arctioris disciplinae regula constringuntur mutuari virtutis insignia: reputans ferventiorem ibi frequenter affectum, ubi inferior fuerit ordinis gradus.

5, Quid dicemus de his qui nusquam salutis occasiones quaerunt, ubique causantes et remissionem in plateis, et in vicis indiscretionem? Denique tales multi sunt, qui omnes perscrutantur professiones et ordines, sed in eis nulla inveniunt quae illos trahant, sed cuncta quibus ipsi detrahant, calumniantes quod districtio in aliis sit nimia, in aliis nulla. Istorum dicere est, et quidem quam misere tam vere: Non inveni illum. Pravus certe sensus, ut dicas: Ecce Christus hic est, imo ecce illic. Pessimus vero, si dicas: Nec hic, nec illic. Utrobique quaerit sponsa, et hic, et illic. 0034C Quaeram per vicos et plateas, quem diligit anima mea. Per vicos districtionem accipe, per plateas dispensationem. Neutram in ministris Ecclesiae sinistre interpreteris. Utramque Ecclesia recipit, in utroque sponsa quaerit Christum. Noli in altero tantum; in utroque Christum quaere. Vicis plateas in te ipso conjunge. Quaeris quomodo? Si te coarctat afflictio, aut voluntarie suscepta, aut violenter impacta; intus in corde gaudio dilatare spirituali, et jam vicis plateas copulasti. Nonne tibi videtur utrumque tenere, qui in tribulatione dilatatum sibi laetatur? (Psal. IV, 2.) Apostolus in arcto tribulationis quamdam latitudinem optabat illis quibus ait: Spe gaudentes in tribulatione patientes (Rom. XII, 12). 0034D Denique ad spem latitudo refertur: Habentes, inquit, tantas promissiones, charissimi, dilatamini et vos (II Cor. VI, 13). Angusta est nobis in praesenti res, spes vero lata. Arcta possessio, exspectatio quidem profusior. Ergo ad latitudinem spei plateas istas referto. Spe gaudentes Apostolus dicit. Propheta vero: Adhuc replebuntur plateae tuae choris ludentium (Zach. VIII, 5). Vides quomodo sibi de spe et plateis sentiunt consona Apostolus et Propheta? Uterque enim gaudium assignat.

6. Simul etiam hoc advertendum juxta aliam distinctionem, quod etiam in vicis mansio est ad domesticas utilitates: in plateis, feriatio quaedam ad jucunditatem. In plateis enim chorus est et conventus ludentium, Ergo vacationis et laetitiae usus in 0035A plateis est. Bonae quidem plateae, in quibus alacri satis agilitate in leves contemplationis saltus animus se spiritualis exagitat. In plateis ergo quaerit sponsa quem diligit, dum domesticis evoluta curis, dum extra corporis effecta mansionem, et domum terrestrem quantum datur deserens, quam libere, tam laete contemplari studet. In vicis est mansio diuturnior: in plateis quidem brevis, sed dulcior. In vicis virtutum usus est et exercitium, quae necessariae nobis sunt, dum in corporis hujus habitaculo moramur; in plateis vero, feriata quaedam felicitatis futurae praeludia. Et vide nunc verborum seriem. Primo ponit vicos, consequenter plateas. Habes et in Psalmo simile: Quam dilecta tabernacula tua, Domine virtutum! concupiscit et deficit anima mea 0035B in atria Domini (Psal. LXXXIII, 2, 3). Mitaris sponsae sedulitatem? ordinem sequere. Noli te prudentiorem vel promptiorem sponsa praesumere. Primo exerce te in opere virtuali, ut deinceps ad veritatis speculatorium conscendas. Quid illac ingressum paras qua exitus est? Cum sponsa per vicos ad plateas veni, et cum Psalmista post tabernacula virtutum ad ampla veritatis atria: alioquin ordinem si convertis, pervertis. Quanto magis coangustati sunt vici, tanto uberiora et liberiora sunt intus otia mentis. Quid otia dico? devotionem dicerem justius. Arcta exterius disciplina animam interius dilatat. Sive libertatem, sive laetitiam in plateis intelligas, ubi ampliores quam in hoc Ordine nostro plateas reperies? Sed nec facile dixeris ubi sint arctiores 0035C vici, ubi major libertas, et ad usum et ad exercitium virtutis, quam in hoc Ordine et conventu sancto. Et ideo major ad bonum libertas, eo quod sit minor licentia in malum. Quo major districtio, eo major directio. Arctiores 17 vici, ampliores plateas efficiunt. Quid ergo est per vicos et plateas Jesum quaerere, nisi hoc se modo et restringere et exterdere ad capiendam de ipsius illustratione laetitiam?

7. Vis ut utraque intus in mente assignem, plateas et vicos? Nonne tibi videtur in vico quodam et velut in arcto positus is cujus vexatur patientia, castitas arcetur, coangustatur charitas? Qui in nullo virtutis studio libere et sine labore versatur, sine labore et anxio conatu animi, num tibi quasi in vicis 0035D locatus videtur? Et quamvis non sine labore, non sine conatu quaerunt, tamen etiam qui tales sunt, quietem in illo quem diligit anima sua, quasi per vicos quaerunt. De quibus propheta, Domine, in angustia quaesierunt te: et, In semita judiciorum tuorum, Domine, sustinuimus te. Rudibus et novitiis istud saepius evenit, qui solent vel variis tentamentis, vel quodam taedio laborare, quando eos aut carnis desideria coarctant, aut virtutum non exhilarat oblectatio. Et beatus qui non est scandalizatus in istis, qui non offenditur, qui non perdit Jesum, sed magis quaerit per vicos tales, qui in angustia quaerit, non sicut de quibusdam dicitur: In angustia quaesierunt te; in tribulatione murmuris doctrina tua eis (Isa. XXVI, 8, 16). Imo et exercitia virtutis, et doctrinam 0036A Patris intelligit in angustiis illis, et protendit a fine usque ad finem fortiter, donec de vicis ad plateas evadat: et qui perfectiores sunt et plateis assueti, aliquoties ad angustias vicorum subito sinuntur relabi. Et quis perfectior illa quae sponsa dicitur? Ecce et ipsa per vicos et arctos quosdam meatus quaerit dilectum. Non est otiosa difficultas ista quaerendi. Per hanc enim et exercetur ejus humilitas, et desiderium excitatur. Quoties in inextricabilibus me sensi quasi vicis errantem, et angustiis animi conclusum, cum subito vicinas in plateas evasi, et eduxit me in latitudinem bonus Dominus? In vicis exspiravi fere, sed in plateis respiravi statim. Latitudo quaedam et libertas exoccupatae et expeditae mentis in plateis tibi commendatur.

0036B 8. Sed considera ne libertatem istam des in occasionem carnis, ne coacerves lutum in platea tua, lutum illicitae cogitationis. Alioquin sicut lutum platearum delebit te Dominus. Lubricaverunt, ait propheta, in plateis vestigia nostra (Thren, IV, 18): lutosas volens intelligi eas, in quibus sit lubricus incessus. Non luto, sed auro sternantur plateae tuae. Non ibi sit lutum, nec tamen siccitas et ariditas quaedam sit tibi; sed fluant flumina ibi aquae vivae, spiritualis quaedam fluentia meditationis. In plateis aquas istas divide in latitudine liberae mentis Sapientia, Quasi platanus, inquit, exaltata sum juxta aquas in plateis (Eccli. XXIV, 19). Non in plateis solum, nec solum juxta aquas, sed juxta aquas, et in plateis exaltata sum, inquit. Ut laeta prodeant 0036C genimina sapientiae, quantum putas cooperatur et otium liberum, et irrigatio crebra sanctae meditationis? Jure quasi platanus exaltatur, quae sic plantatur. O beatas vere plateas, in quibus sapientia sic crescit, sic exaltatur et supereminet, perspicuam se ostendens, et non indigens quaeri! Et vide quomodo saeculari prudentiae aliqui totam sui cordis latitudinem exponant, quantum distendant animum et dilatent in plateam, ut plantent ibi plantationem infidelem, hoc est germen alienum: quomodo et continuis exercitiis et meditatione frequenti et doctrina illam irrigent. Ideo cernas in illis laetam et uberem et exaltatam saeculi sapientiam, et frutificantem hujus mundi sensum: sapientiam vero quae ex Deo 0036D est, humilem et obscuram, et inveniri non posse penes illos.

9. Exi in plateas et vicos civitatis: otia discute, scrutare negotia eorum qui judiciis vacant, qui tenent cathedram, qui sedent pro tribunalibus; contemplare quid agant in publico, quid in cubiculo. Nunquid apud illos pura et vera coelestis eminet sapientia? Numquid expressa est in moribus, quae in sermone versatur? numquid in prospectu invenies illam? numquid exaltatam sicut cedrum in Libano, et sicut cypressum in monte Sion? nam et in his montibus exaltatam se gloriatur (ibid., 17). Nomina ipsa mysterium continent: nec otiosus est etiam ordo verborum. Praecedit Libanus in laude sapientiae, Sion subnectitur: post cordis mundi candorem, 0037A ad contemplandae veritatis fulgorem ascendis. Munditia meretur notitiam, non hanc litteratoriam tantum, sed quamdam dulcem et intimam, ac ipsis animae medullis infusam. Denique puritas veritatis socia est, et comes est, et praevia est. Idcirco montes istos, Libanum et Sion, in laude 18 sua sapientia copulat. Montes istos apud quos illorum assignare poteris, qui litibus aut exercendis aut dirimendis vacant? Non potest apud illos inveniri sapientia, in quibus non invenitur locus sapientiae. Amat Libanum, amat Sion, amat plateas, libertate gaudet et sublimitate. Quanta perversitas, si sapientia quae litibus vacat, quae lucra sectatur, supereminet, et divina latet? Supereminet litigiosa, et ea quae pudica est, quae pacifica, quae bonis consentiens, contempta 0037B delitescit velut in obscuro. Illa excolitur, ista negligitur, ac si sterilis et parum lucrosa. Neglecta plantatio in altum non crescit. Raro in plateis quasi platanum exaltatam invenies. Non est obvia, non est frequens. Ideo dicit: Quaesivi, et non inveni illum.

10. Ubique teritur, ubique vertitur in quaestione, ubique venerabile est nomen Jesu. Et utinam quod vox sonat, vita depromat, exprimat imitatio, emineat et eluceat in moribus! Qui penes te sapientiam quaerit assidentem, inveniat illam in ipsis foribus tuis, in ipsis sensibus, in modestia et compositione hominis exterioris. Nam quasi fores sunt, per quas interioris prodeunt habitatoris indicia. A fructibus cognoscitur, si apud te Jesus moratur. Accedit ad 0037C te sponsa, folia vertit ficulneae tuae, quaerit in te fructum, quaerit dilectum. Hic est enim fructus dulcis gutturi ejus. Felix es cum hoc abundaveris fructu, cum Domini tui sponsam isto satiaveris cibo. Esca ejus, esca electa. Deliciae ejus sunt tecum esse dilectum suum. Non invidet, non zelatur. Dilectum suum omnium vult esse dilectum. Ideo apud omnes quaerit, ut illum apud omnes aut inveniat, aut invitet. Quaerit enim apud illos Jesum, quorum quaerit profectum in ipso. Quaerit per vicos et plateas, sed non in omnibus invenire potest. Quaesivi, inquit, et non inveni illum. Paulus omnium sitiebat salutem, in visceribus omnium Christum invenire cupiebat, omnes cupiens in visceribus Christi. Sed enim audi 0037D quid dicit, quomodo quosdam deplorat. Neminem, inquit, unanimem haheo. Omnes quae sua sunt quaerunt, non quae Jesu Christi (Philipp. II, 20, 21). Putas quod apud eos inveniri Christus queat, qui ipsum ut inveniant, non quaerunt? Et multos quidem sic quaerentes reperies aliud praeter ipsum, sed tamen per ipsum. Tractatur in consiliis, disceptatur in judiciis; in scholis disputatur, cantatur in ecclesiis. Religiosa sunt haec negotia: sed vade ad exitus aquarum, et pensita quis generalior istorum finis est operum. Vide si non per haec omnia quaedam exerceantur mercimonia de Christo. Quaestuosa res nomen est Christi. Nil pensius, nil optatius. Felix tamen qui nominis hujus virtutem sectatur. Apud illos tractetur, disceptetur, disputetur super hoc 0038A nomine. Nobis satis est, si nostris in claustris saltem adametur. Nusquam commoditas major: ideoque major confusio nusquam, si penes nos non invenitur Christus. Non invenitur forma justitiae, si piorum operum non est intentio pura. Nam ipsa laetitia est mentis quaedam divina alacritas, quae de ipsius praesentia concipi solet, et quam vere possumus praesentiam ipsius interpretari. Haec, inquam, coelestis et excedens affectio non est res facilis et passim obvia. Hanc praecipue sponsa, ut puto, designat, dicens. Quaesivi, et non inveni illum quem diligit anima mea, Christum Jesum qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO VI. Num quem diligit anima mea vidistis? (Cant. III, 3).

0038B 1. Sponsa moram in quaerendo patitur, et quamdam illi difficultatis umbram sponsus obtendit, copiam sui non statim indulgens. Illa tamen, calente studio, sedulitatem continuat, querelam ingeminat: Non inveni illum. Fratres, si sedulitas submovetur, desidia quando admittetur? Si non invenit amor, quando inveniet tepor, quando raritas orandi, quando remissio? Quid ergo nunc contra raritatem orandi et remissionem inter vos disputo? Non est opus medelam adhibere morbo quo non laboratis. Peregrina sunt a vobis haec vitia. Quis enim vestrum, qui non sit et frequens et fervens in oratione? Et ti torpor abest, videte ne vos dilationis taedia defatigent, et infringant desideria vestra. Utrobique reatus est, si sit anima vestra vel in postulatione 0038C remissa, vel in exspectatione deficiens. Sponsae desideria audis dilata: et tu ad primum 19 orationis tuae pulsum, inspirationis divinae delicias tibi non affluere querulus causaris? Nunc coepisti, et tam cito a directione sua tuus infringitur spiritus? Quid si tibi illud de Evangelio improperetur: Sic non potuisti una hora vigilare mecum? (Matth. XXVI, 40). Vigilate ergo et orate, quia nescitis qua hora dilectus vester adveniat. Pertinax oratio pertingit ad finem. Et si tibi in initiis sicca et velut saxea videatur, oleum tamen gratiarum elicies de hoc saxo durissimo, tantum si perseveres, si te longior mora non dissolvat, si non dilatione tua vota lentescant. Molesta plane amanti dilatio: sed solent 0038D protracta desideria amplius crescere. Quid vobis nota ingero? Vexatio crebra ipsa vobis hujus rei dabit intellectum, imo jam dedit, idque frequenter. Crebro vos exercitatos inveni in hujusmodi studiis. Non possum gloriari hos me genuisse affectus in vobis: gaudeo tamen invenisse vos in istis. Et si non haec in vobis studia formavi, utinam in illis fovere vos possim! Et ipse custos sum; ideo illam mihi sponsae vocem saepe replicatis: Num quem diligit anima mea vidistis? O beata anima, quam tam sancta desideria exercent! Desideria dilectae, dilectae quae nescit nisi de Christo rogare, quae talem inventa erumpit in vocem: Num quem diligit anima mea vidistis?

2. Denique sponsa est, quae talibus invenitur occupata scrutiniis: Invenerunt me, inquit, custodes 0039A civitatis. Qui ficti et fallaces sunt, nihil tam refugiunt, quam ab his inveniri custodibus, et si deprehenduntur, non facile convincuntur. Cain factus est vagus et profugus super terram, inveniri formidans. Omnis, inquit, qui invenerit me, occidet me (Gen. IV, 14). Non vult peccatum occidi, non vult pati salutarem in confessionne verecundiam, medicinalem castigationem magistri. Non vult inveniri, quia non vult mori. Nam ubi non veretur interfici, sed magis se foveri confidit, impudenter se jactat indisciplinatus affectus. Sed sponsa ultro se offert, laeta sponsi occurrit sodalibus. Quidni laeta? Non invenitur quasi fugiens ultorem, sed quaerens amatorem. Invenerunt me custodes; non sunt inventi, sed invenerunt. Diligentia ipsorum in hoc commendatur. 0039B Pigri custodes et male fideles nullam in hoc adhibent diligentiam: non circumeunt, non quaerunt si quem inveniant cauteriatam habentem conscientiam, signo amoris casti et studio quaerendi prodentem dilectionis incendium. Non conveniunt subditos, et forte molestum ducunt si compellantur ab ipsis. Nonnisi interrogati proferunt verbum solatii quidam, nec tunc quidem. Littera quod habet in pagina, tantum proponit, nil superadjiciens vel industriae vel diligentiae. Alia est plane custodis ratio: praevenire debet, non tantum reponere: excitare magis quam exspectare quaesituros; quasi de specula super filios prospicere, qui sit intelligens et requirens Deum. Custos tuus sum: da mihi, Domine, linguam eruditam, ut sciam eum qui lapsus est sustentare 0039C verbo, et ad verbum dirigere.

3. Et quid aliud optat sponsa, cum dicit: Num quem diligit anima mea vidistis? Vides illam non tam fatigatam quam excitatam studiis spiritualibus. Intellexisti pertinaciam ejus in quaerendo dilectum: vide nunc humilem prudentiam. Nescit custodes contemnere. Nec enim tutum arbitratur inconsultos praeterire, quos scit dominici et conscios secreti, et nuntios mandati. Num quem diligit anima mea vidistis? Quid tamen sibi vult haec interrogatio sub ambiguo posita? An in hoc admonere te voluit ut non credas omni spiritui, sed probes si ex Deo sit spiritus? Denique non omnium est certum sponsi praestare indicium, qui custodis officium vel susceperunt 0039D vel arripuerunt. Multi enim sunt quorum est oculus in universa terra, et juxta alterius loci Proverbium, in finibus terrae (Prov. XVII, 24). Non est lumen eorum cum ipsis, nec possunt illud ultra terrae porrigere limitem, levare ad coelum. Satis quidem fideles sunt et seduli, sed hucusque ut terrena coacervent, et terrena servent. Oculus, inquit, eorum in universa terra. Inexplebilis aviditas in universa terra se extendit: propterea terrenis incrassata mens curis, et illius mensae serviens qui perit sibi, coelestis epulae nescit dispensare viaticum, et de supernis theoriis aliquid serenum temperare subjectis. Nam etsi forte qui tales sunt, de spiritualibus rogentur secretis, planam fidei et morum respondent sufficere viam; in hoc sterilitatem solantes 0040A 20 suam, vel ex tepore proprio aviditatem alienam metientes. Languidus enim et remissus amor, culpabili quadam patientia non tam optat, quam exspectat futura bona. Qui vero ferventior est, ardenti fertur desiderio, repositam plenitudinem furtim et ex parte deflorare tentans. Quia tales plurimos novit sponsa custodes, quodam sub ambiguo interrogationem librat: Num quem diligit anima mea vidistis? Sit prudens, sit fidelis, sit custos sedulus, et disciplinae diligentia hostium coerceat irruptionem ab ovili. Non tamen statim sciet amatoria canere, et sponsi internuntius ejus monstrare praesentiam, et in recessus secretos raptim admissus stillare de intima aliquid dulcedine. Valde enim est imparis gratiae, furtiva et fucata adulteri deprehendere 0040B lenocinia, et legitimos sponsi adventus conciliare. Malorum quia frequens est experientia, facilis est notitia. Spiritualium vero sensuum quia rarus usus est, et exile judicium, tenue satis est indicium de ipsis, nec possunt spiritualia nisi a spiritualibus dijudicari. Et ideo non possunt nisi a spiritualibus demonstrari, quales sunt de quibus legitur: Quam pulchri super montes pedes annuntiantium pacem, annuntiantium bona! (Isa. LII, 7.)

4. Num quem diligit anima mea vidistis? Non est una nec simplex nec uniformis visio sponsi. Exsultavit Abraham ut videret diem ejus: vidit et gavisus est (Joan. VIII, 56), Vidit Jacob Dominum facie ad faciem, et salva facta est anima ejus (Gen. XXXII, 30). Vidit Moyses, sed posteriora vidit 0040C (Exod. XXXIII, 23). Vidit Isaias Dominum sedentem super solium excelsum (Isa. VI, 1). Vidit Exechiel (Ezech. I): vidit Daniel in hominis similitudine (Dan. VII, 13, 14), cum nondum hominem suscepisset. Sed omnis ante incarnationem hujusmodi visio in corporali monstrata est specie, non in corporis humani veritate. Viderunt Apostoli in ipsa carnis veritate, et palpaverunt et attrectaverunt. Utrique tamen intus fide Deum viderunt. Dictum est Philippo: Qui videt me, videt et Patrem meum. Quae visio quia referatur ad fidem, quod adjunctum est declarat: Non creditis quia ego in Patre, et Pater in me est? Alioquin propter opera credite (Joan. XIV, 9-12). Quae enim consequentia, ut ad 0040D probandum quod Patrem viderit, inducat quia se viderit, nisi quod in utroque eam voluit visionem intelligi, quae per fidem fit? Propterea et de credulitate consequenter adjungit: Non creditis quia ego in Patre, et Pater in me est? Alioquin propter opera ipsa credite. Si enim habitat Christus per fidem in cordibus nostris, et si ipsa corda nostra mundantur per fidem, cur non et in cordibus nostris videtur per fidem? Superiorum vero visionum quarum altera facta est in imagine, altera in carne, utraque plena est vel jucunditatis vel utilitatis; sed cum tertiae, quae est per fidem, servatur integritas.

5. Nam ut de Verbi apparitione, quae in carne erat, loquar: praeter vitae verba, quae de ore ejus 0041A procedebant, quantum putas virtutis insigne in ipso exteriori renitebat habitu? quam manifesta ejus, quae intus erat, dabant indicia oculus, vox, vultus? denique gestus omnis quomodo divinam spirabat gratiam? Jucunda plane visio illa, sed Deum in homine credenti. Et quidem illa quae Prophetis et patribus ante Christi incarnationem facta est, divinum quiddam spirabat in apparente imagine, quantum mea se habet fides, inaestimabilem delectationem et menti et sensui infundebat cernentis: nec nisi quorum mundus erat animus, apparebat obtutibus. Nam et post resurrectionem in ipsa carnis suae veritate nonnisi testibus praeordinatis a Deo apparuisse legitur (Act. X, 40, 41). Felices illi custodes, si quibus tamen apparet frequenter et familiariter 0041B talis visio, praesertim illa quae est in carnis jam glorificatae aspectu, qualem eum Petrus et Joannes viderunt in monte transfiguratum (Matth. XVII, 1, 2): sed tamen et illa prior non vera, et ista non plena. Nam illa Moyses delectabiliter detentus, non tamen contentus: Ostende mihi, inquit, te ipsum (Exod. XXXIII, 13, 18). De altera vero ipse Dominus: Expedit vobis ut ego vadam; alioquin Paracletus non veniet (Joan. XVI, 7). Bona ergo visio, quam Paracletus adveniens inducit: spiritualis est, quia facta intus per Spiritum. Denique et spiritus ante faciem nostram Christus Dominus (Thren. IV, 20). Visio haec vel in revelata spiritualiter veritate per intelligentiam, vel in suavitate infusa per gratiam. Nam et hoc ipsum experiri videre est. Gustate, inquit, 0041C et videte quoniam suavis est Dominus (Psal. XXXIII, 9). Suavissima certe haec visio, et quamvis futurum juxta modum nondum plena, vicina tamen; 21 vicina qualitate, non aequalitate. Visio haec humano non est supposita ingenio, vel proposita studio, etsi aliquando desiderio gratis indulta. Denique non est talis quae intelligentiae concepta viribus, continuo tenore moram in animi memoria protelare queat. Subitanea est et sui juris haec visio, in spiritu vehementi vadens et veniens. Subitanea est et momentanea, repente veniens et repente vadens: et si momentanea est, manent tamen reliquiae cogitationis, tam succensae, tam serenae, et diem festum agunt in animo recordantis. Manet quidem memoria 0041D degustatae et deglutitae visionis: cujus suavitatem qui gustare possunt, eructare norunt, et hora hac maxime. Eructat enim bonum verbum cor recenti adhuc incalescens gratia, et fervida meditatio similes effundit sermones. Multum enim intimae dulcedinis sapit in verbis, et gratissimi sunt sermones, qui de gratiarum ubertate prorumpunt.

6. Si custos es, scito quoniam talia te oportet praeparare in occursum sponsae. Utquid occurris, si nihil dulce, nihil novum nuntiaturus venis? Si nova non potes, vetera profer. Ingere nota, si nova non habes. Non tamen ingeritur quod exigitur. Non quaerit qualem videris, sed si videris. Sufficit nuntiare qualem ipsa novit. 0042A Augmentum tamen affert gratiarum si nova annuntias. Denique quod non est vel ignotum vel insolitum meditationi, sponsae nova quadam gratia dulcescere solet. Non fastidit auditus, quando fervet aviditas: tantum de sponso disputa, et nova protulisti in auribus sponsae. Non suppetit tibi de illo excellenti et excedenti visionis modo semper respondere. Sublimis illa et subtilis est, et subito praeoccupare solet animum, quem mundum et exoccupatum invenerit. Subito praeoccupat, sed non occupat diu. Subtilia ista non adsunt ad votum, dulcia deducit in medium. Simplicis fidei capitula singula quodam dulci disputationis temperamento suavissimos gignunt in audiente mentis affectus et excessus. Delicata est sponsa: dulcia vult magis 0042B quam fortia, nisi quod omnia potest in eo qui eam confortat sponsus. Narrent alii fabulationes, controversias meditentur. Os tuum meditetur sapientiam, et lingua loquatur delicias, qui sponsae loqueris. Nam et illa tales vult qui de dilecto narrent et nuntient. Labia sacerdotum custodire debent scientiam: ideo legem requirit ex ore eorum (Malach. II, 7), legem videndi et inveniendi dilectum. Num quem diligit anima mea vidistis? De visione illorum se visuram praesumit: ideo diligenter investigat custodum visionem, eorum sperans alloquio vel in secretiora reduci, vel dulcioribus affici. Id enim est videre quem diligit, Dei sapientiam et virtutem propenso affectu et pura concipere mente. Bene illum conspicit, qui hoc utroque concipit modo, pure cernens, 0042C et pie sentiens. Dulce, puto, susurrium, quod inter sponsam custodesque vertitur: et grata collatio, si tamen collatio. Nulla enim illorum hic responsio memoratur. Secreta valde est, si qua est, quam alto tegendam putat silentio. Secretum sibi: secretum suum sibi (Isa. XXIV, 16). Nec audemus hic aliquid inde conjicere quod sponsa curavit reticere. Cum eorum silentio claudamus nunc sermonem, prorogantes in crastinum sponsae transitum, quo se vigiles paululum pertransisse dicit, et invenisse quem diligit anima sua.

SERMO VII. Paululum cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea (Cant. III, 4).

0042D 1. Improbi exactores estis, et nimis instanter repetitis debitorem vestrum; dignum tamen venia est, dummodo justa postuletis. Sed vos exigitis ut solvam ad quod non me obligavi. Tractaturus eram de transitu sponsae. Ad hoc enim et ordinis et sponsionis nostrae ratione teneor, et vos adhuc mihi ingeritis illud cum sponsa: Num quem diligit anima mea vidistis? (Cant. III, 3.) Sed illa modestius interrogationem temperat ambigenti similis, quaerens magis quam urgens. Novit enim nec omnibus, nec omni tempore de hac visione adesse sermonem. Ex quo enim abscondit vultum suum, quis est qui comtempletur eum? Vos autem urgetis me, ut legem vobis ponam contemplandi dilectum, et disciplinam inventionis hujus et visionis tradam. Quid ergo? 0043A vultis ut muneris divini largitatem concludam sub regula? 22 Visio haec non est industriae, sed gratiae: revelationis est, non investigationis. Si quid tamen ad haec potest industria cooperari, illud primum observate quod scribitur: Lavamini, mundi estote (Isa. I, 16). Secundo, ut scribatis sapientiam tempore otii. Qui enim minoratur actu, recipiet eam (Eccli. XXXVIII, 25). Tertio, ut violenti sitis, et gaudium regni, quod vobis diutius subripitur, praeripiatis (Matth. XI, 12): id est ut habeatis cor purgatum, paratum, improbum. In primo efficieris dignus; in secundo, devotus; in tertio, vehemens: hoc est, idoneus, obvius, urgens: idoneus gratiae percipiendae, obvius venienti, urgens morantem. In primo praepararis, in secundo assimilaris sponsae exspectanti 0043B dilectum quando revertatur a nuptiis, in tertio properas, et sponsa non exspectat, sed properat, et ipsos praeterit custodes. Dixissem melius, si dixissem, Pertransit. Quod enim praeterimus, non respicimus, non attingimus, sed contemnimus: quod vero pertransimus, intelligimus illud discutere, et quasi disquirere et penetrare. Nec inutilis haec pertransitio. Paululum enim cum pertransisset, invenit dilectum. Videtis, fratres, quid proficiat consultatio custodum? Devotam, sed vagam animam ad inventionem dilecti perducit. Utilis quidem consultatio: et frequenter quod non confert eorum qui consuluntur eruditio, consulentis meretur humilitas. Bonum est ut sis ad quaerendum sedulus, non tamen assiduus. Nam et sponsa non tam ex studio, quam 0043C occasione custodes interrogat, et id in transitu. Trahebat enim illam ulterius amor dilecti, nec vacuum esse sinebat ex otio conferre cum illis. Currebat in cordis siti, hausto forsitan de sponsi vicinia spiritu: et ideo minus intendebat in his qui benedicebant ore, tendens ad illum qui benedicit in spiritu, qui est super omnia benedictus in saecula Deus.

2. Advertite istud, vos qui in transitu oratis, et cum mora legitis: qui ad legendum fervetis, in orando tepetis. Debet lectio orationi servire, praeparare affectum; non horas praeripere, nec succidere moras. Cum legis, erudiris de Christo: orans vero, familiare cum ipso seris colloquium. Et quanto suavioris est gratiae cum illo, quam de illo loqui? Si 0043D quaedam spiritualium detrimenta sustinent visitationum, propter orandi raritatem, qui lectioni vehementius vacant; quid dicemus de his quos aut indisciplinatae collocutiones dissolvunt, vel anxiae quaestiones scindunt? Denique monachorum est non colloquium, sed silentium: non quaestiones, sed quietem sectari. Aut si admittenda est inquietudo, dilectionis esse debet, non contentionis. Habet enim amor sanctus inquietudinem suam, sed qualem legis apud prophetam: Non tacebo, et non quiescam, donec egrediatur ut splendor justus, et salvator ut lampas accendatur (Isa. LXII, 1). An non similem animi sui passionem intimat ista cum dicit: Cum pertransissem illos? Ferebatur impetu ferventis amoris, ideoque pertransisse se perhibet, quasi aviditate 0044A et desiderio supergrediens quidquid dici poterat. Cum pertransissem illos, inveni quem diligit anima mea. Pertransivit illos vel eventilando doctrinam, vel aestimando naturam. Pertransivit et quod potuit ab illis dici, et quod potuit in illis conspici. Quilibet enim sint custodes isti, licet Cherubim interpreteris, licet Seraphim, non possunt totum quod de Christo est, nec eloquendo depromere, nec aemulando exprimere. Cunctae res difficiles, nec valet homo eas explicare sermone (Eccle. I, 8). Si tanta difficultas est in rebus conditis, rerum Auctorem quis indicabit, vel digne, vel plene? Ideo dicit: Cum pertransissem illos.

3. Utinam nos tales simus auditores verbi Dei, qui non succumbamus his quae dicuntur, vel tardante 0044B ingenio, vel tepente voto; ne nos illa pertranseant, ne nostram excedant tam aviditatem quam capacitatem; sed magis docentis quam commonentis pertranseamus conatum, majora etsi nondum capientes, conjicientes tamen, aut certe concupiscentes. Quadam enim ratione pertransit quod sibi proponitur, qui ampliora sectatur, quamvis non consequatur statim. Sponsa vero consecuta est: propter quod electa <alias, laeta> decantat, Cum pertransissem illos, inveni quem diligit anima mea. Quidni pertranseat illos, quorum et scientiae est numerus, et naturae modus? Ille vero qui quaeritur, magnus et immensus, et non aestimabitur alius ad illum. Non ergo potest alieno documento, aut exemplo ex aequo perpendi. Reliqui omnes pertransibiles 0044C sunt: solus ipse pertransiri 23 non potest. Denique dicit: Transite ad me, omnes qui concupiscitis me, et a generationibus meis adimplemini (Eccli. XXIV, 26). Transite, inquit, ad me; non, Pertransite. Quonam enim modo pertransiri potest, quod immensum est? Mensura bona, et coagitata, et conferta, et supereffluens dabitur, inquit, in sinum vestrum (Luc. VI, 38). Vobis immensitas dispensatur in mensura: nam in se immensa est. Non ait, Replens; sed, supereffluens. Si ergo mensura capi non potest, immensitas ipsa quando capietur? Quo pacto pertransiri poterit, quod nec capi plene potest? Denique nec sponsa pertransire vult, sed dicit: Tenui, nec dimittam illum. Paululum cum pertransissem 0044D illos, inveni quem diligit anima mea. Forte propinqui erant sponso vigiles hi, quos cum paululum pertransisset, invenit dilectum. Quod si juxta divinam ejus accipimus dici naturam, quis creatorum spirituum ad immensitatem et majestatem illam proxime accedit? Nam etsi similitudo inesse intelligitur, longe tamen inferior et dissimilis dignoscitur. Non est enim, Domine, quis similis tui. Proximitatem forte ergo hanc, quam excludit conditio, cognitio admittit.

4. Sed quis audeat abyssum illam divinae sapientiae, cujus non est numerus, ingenio creati spiritus perceptibilem definire? Lucem, inquit Apostolus, habitat inaccessibilem (I Tim. VI, 16). Lux ista nobis inaccessibilis est, sed nos non sumus inaccessibiles 0045A illi. Propter quod dicit: Prope feci justitiam meam, et salus mea non elongabitur (Isa. XLVI, 13). Prope facta est, quia incarnata: proximior, quia revelata: magis autem proxime facta, quia donata. Prope facta est justitia Dei Patris Christus Jesus carnis nostrae susceptione; sed gemino hominum genus omne excessit privilegio, quantum spectat ad humanae naturae statum, aequitate et integritate: quia praeter illum nemo mundus a sorde, nemo immunis a corruptione. Dotatus est ergo duplici hoc munere, praecessitque participes suos. Itaque et reliquos omnes fides tua pertranseat, ut in illo solo perpendas aequitatem justitiae, et integritatem consimilis naturae. Sed tamen paululum pertransi: quoniam sicut nos longe excedit justitia et incorruptione, sic prope 0045B factus est naturae indifferentis conditione. Nescierunt Judaei in illius existimatione pertransire Moysen, pertransire Abraham, pertransire reliquos vel patriarchas vel prophetas: qui illum sicut unum de reliquis aestimabant, nec aliquid habere gratiae praecellentis. Denique dicebant: Abraham et prophetae mortui sunt, et tu dicis: Qui manducat meam carnem, non morietur in aeternum? Quem te ipsum facis? (Joan. VIII, 52, 53.) Noluerunt Joannem pertransire, sed dicebant, quia Joannes ipse est Christus (Luc. III, 15). Non passus est tamen eos in se remanere Joannes, sed opinionem infideliter praesumptam a se avertit: Non sum ego, inquit, Christus: medius autem vestrum stat, quem vos nescitis (Joan I, 20, 26).

5. Nescit Synagoga pertransire, sed ad caeterorum 0045C mensuram aestimavit illum: et quasi blasphemiam opponebat ei, quia cum homo esset, se faceret Deum. Sed Ecclesiae pertransivit fides, et invenit illum unctum oleo laetitiae prae consortibus suis (Psal. XLIV, 8). Et quam uberi unctus erat oleo, de cujus plenitudine omnium nostrum infudit vulneribus! Nos enim sumus saucius ille qui descendit in Jericho, qui incidit in latrones, qui exspoliatus est, et vulneratus est, et semivivus relictus. Pertransierunt plurimi, et nullus erat qui salvaret. Pertransiit magnus ille patriarcha Abraham: non enim erat ille justificans, sed tantum justificatus in fide futuri. Pertransiit Moyses: non enim erat gratiae dator, sed legislator, et ejus legis quae neminem ducit ad perfectum. Nec 0045D enim ex lege justitia. Pertransiit Aaron. Pertransiit sacerdos, et eisdem hostiis quas indesinenter offerebat, non poterat mundare conscientiam ab operibus mortuis ad serviendum Deo viventi (Hebr. IX, 14). Pertransiit patriarcha, pontifex, et propheta arido tam animo quam opere; imo et illi in hoc saucio saucii erant. Solus ille Samaritanus verus viso illo misericordia motus est, sicut misericordia totus est; et infudit oleum vulneribus, se ipsum cordibus, mundans per fidem corda omnium. Ideo Ecclesiae fides omnes pertransit, pertingens ad illum qui solus illam pertransire, non poterat, imponens in jumentum suum (Luc. X, 30-34), et factus et ipse jumentum. Et paululum pertransit ut inveniat illum, quem sic credit exsortem corruptionis, ut consortem praedicet 0046A conditionis. Sic illum habet principem 24 gratiae, ut confiteatur participem naturae.

6. Quod si et coelestes illos angelicos spiritus contuitu sanctissimae quam sortitus est animae, ipsum supereminere dicamus; non erit a fide alienum, sed omnino congruum dignitati ejus personae. Etenim si minoratus est paulo minus ab angelis propter partem, qua indutus est, carnalem: par tamen est illis secundum substantiam spiritualem, et superior secundum praerogativam virtualem. Et hos ergo, sponsa, pertransi. Nam et illi custodes tui, et curatores tui sunt qui dicunt in propheta: Curavimus Babylonem, et non est sanata (Jer. LI, 9). Hos, inquam, pertransi, et in dilecto tuo privilegii singularis dotes contemplare. Illi administratorii spiritus, 0046B non operarii salutis: ipse vero magni consilii Angelus, qui operatus est salutem in medio terrae. Propter quod et Deus exaltavit illum, et donavit illi nomen quod est super omne nomen. Jucunda contemplatio, in coelesti familia contueri essentiae simplicitatem, serenitatem mentis, et mutui suavitatem amoris. Jucunda contemplatio contueri perpetuitatem existentiae, puritatem intelligentiae, scientiae profunditatem: tum etiam humilitatem in obedientia, tranquillitatem in diligentia, facultatem in efficacia. Omnes tamen pertransi, et intuere quantus sit iste qui ingreditur ad salvandas gentes. Quem ingredientem in orbem terrae angelicae laudes inducunt, et triumphaliter regredientem, cum admirationis cantico reducunt: Quis est iste qui venit de Edom, 0046C tinctis vestibus de Bosra? iste formosus in stola (Isai. LXIII, 1), utique carnis suae.

7. Jure quidem formosus in stola sua, quae sine commistione concepta est, et de Virgine nata est, et ab omni non modo corruptione, sed etiam corruptionis fomite immunis conservata est, et in sepulcro dissoluta non est, et die tertia resuscitata, quadragesima in coelum assumpta, omni die (quod super omnia mirandum et amandum) in salutis cibum credentibus proposita. Quis non ad singula ista miretur amanter et dicat: Quis est iste tam formosus in sua stola? Cucurristi per haec omnia admirationis genera, imo stupidus per singula substitisti, et ecce denuo nova tibi admirationis materia inde exsurgit. 0046D Satis in illis exercitatus fueris: hic iterum ad stupendum excitaris, quasi illud tibi dicatur prophetae, Ne memineris priorum, nova ego facio (Id. LXIII, 18, 19).

8. Quid magis novum, quam quod in mysterio Dominici corporis mutatur materies, et species servatur? Pristina manet forma, sed nova gratia, quia nova substantia. Nova quidem non in se, sed in hujusmodi specie. Novum plane quod carnis Dominicae substantia, in aliena specie sumpta, sanctificationis virtutem animae confert, et spiritualem emundat substantiam in mysterio altaris immaculata caro. Novum quidem, et supra reliquorum usum sacramentorum, quod non modo sanctificationis nova gratia datur, sed substantia naturalis mutatur. Nam 0047A per sacramenti benedictionem accipit oblatus panis hanc ineffabilem mutationem, et ex mystica consecratione et Verbi viventis copulatione haec vivificatrix gratia in carnem Christi redundat. Caro enim non prodest quidquam, sed spiritus est qui vivificat (Joan. VI, 64), sacrosanctae carni conferens in solemni sacramento spiritualem efficaciam ad vivificandos tanti participes mysterii. Formosus ergo in stola, hoc est, in carne sua; sed multo formosior in assumpto spiritu, qui utique carne praestantior, quia Verbo vicinior. Et in hoc spiritu unctum eum intellige prae consortibus suis: id est, non modo prae filiis hominum, sed etiam prae angelorum agminibus. Quidni unctus sit prae illis oleo gratiae, qui non sicut alii participatione, sed personali unione uberrimae 0047B illi consertus est olivae, ex qua unctio omnis emanat? An non tibi velut oliva videtur Veritas et Verbum Dei, cujus unctio docet nos de omnibus, cujus molliti sunt sermones super oleum, cujus unguentum effusum nomen est? Huic olivae personali unione consertus conditionis, non corruptionis nostrae oleaster, ut sic dicam, et pinguedinis illius factus particeps.

9. Quid luminis, quid dulcedinis, quid suavitatis, quid omnimodae virtutis acceperit, operum ejus indicia loquuntur: nisi quod longe excellebat quod sensit in spiritu, quam quod expressit in actu. Denique ad omnia virtutis indicia dicere potes, Oleum effusum nomen tuum; absque eo quod intrinsecus latet (Cant. I, 2). Nec enim consentaneum est, ut 0047C quamlibet mirificum foris animae opus illius virtutes exaequet. 25 Non possum, Domine, quae in prospectu sunt, omnia opera tua comprehendere. Confortata enim sunt, et nequeo aestimare illa: et eam quae intrinsecus latet quonam modo experiar gratiam? Oculus non vidit, beatissima anima Christi, praeter te munera quae divinitus collata sunt in te. Ideo angelici spiritus deficientes in comprehensione, non desinunt ab admiratione: et quasi nescientes, sed stupentes in laudem supra positam erumpunt, Quis est iste sic formosus in stola sua, gradiens in multitudine fortitudinis suae? Hanc considerans praerogativam virtutum in dilecto, jure sponsa custodes se pertransisse dicit, et paululum pertransisse: quia 0047D sic in eo singularem miratur gratiam, ut tamen communem constituat naturam, beatamque illam Christi animam esse cum reliquis ejusdem quidem generis, sed differentis excellentisque virtutis. Parabam adhuc alium vobis explicare transitum: sed quod materia opportune suggerit, vel magis exigit, sermo refugit jam urgens ad exitum. Nos interim ad quod venimus, in eo permaneamus; quatenus ex hoc gradu, cum otium dabitur, ad altiora transeamus mysteria sponsi Ecclesiae Jesu Christi, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO VIII. Paululum cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea (Cant. III, 4).

1. Pertransisti, o sponsa Domini, custodes tuos, 0048A consortes et participes suos: consortes naturae, participes gratiae. Pertransisti illos, et pervenisti ad Dilectum. Quidni illos pertranseas, qui et ipsi pertransirent quasi fumus, nisi in dilecto suo starent? Invenisti Dilectum, et invenisti illum unctum oleo Spiritus prae consortibus suis. Perpendisti in illo virtutum privilegia quaedam in consimili natura. Invenisti sanctam ejus animam quaedam habere dona singulariter, quaedam excellenter. Ideo pertransisti illos, quia illum praetulisti; et paululum pertransisse te dicis, quia consideratio tua in hac praelatione nondum recessit a generis ejusdem communione. Sed nunquid hic subsistes? In ulteriora et altiora ex hoc gradu urgenda est profectio, pertingendum in finem. Sapientia enim attingit a fine in finem (Sap. 0048B VIII, 1). Denique et haereticus, ut superiorem dilecto tuo gradum conferat, hunc tollit. Tantum carnem Verbo copulat in Christo, animam negat: aut si hanc non audet (propter evidens ipsius Christi testimonium dicentis: Nemo tollit a me animam meam, sed ego pono eam, et iterum sumo eam), animam sensificantem donat, sed ratiocinantem tollit spiritum. Correxit in parte errorem, sed non potuit longius ab Aegyptiis recedere tenebris. Non potuit tridui iter conficere. Ecclesiae fides humanitatem nec solam constituit in Christo, nec dimidiam. Utramque naturam collocat in Christo. Et quia divina simplex est et distinctione carens; in homine triplicem illam, quam ponit Apostolus, distinctionem fatetur: id est integrum corpus, et animam, et spiritum (I 0048C Thess. V, 23). Alioquin non hominem, quem reformaturus in se fuerat, suscepit. Denique et rationalis animae pars humanae indiguit mediatoris remedio: quia ignorantiae fuscata nubilo, et concupiscentiae succensa igniculo, utramque naturam, id est humanam et divinam, integram fatetur in Christo Ecclesia ejus, et sicut evangelica mulier in satis tribus humanae farinae, divinae sapientiae fermentum recondit (Luc. XIII, 21).

2. Sed quid? indigebat rationali spiritu Christus, Verbum ipse Patris et sapientia et veritas? Nec quod lateret ipsum aliquid esse poterat, sed ipse illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9). Qua ergo consequentia creato et illuminato indigeret lumen creans et illuminans? 0048D Nulla plane. Ille non indiget, sed mea est haec indigentia. Ratio haec est meae caecitatis, non claritatis illius: non assumentis Verbi sed assumpti spiritus. Ego indigebam, ut et haec naturae meae pars Verbo uniretur, et sic clarificatae in Deo portionis merita in universos per fidem refluerent. Omnes nos mediante consubstantiali nostro reformamur in Christo, accedentes per fidem ad ipsum. Et ideo totum oportebat assumi, ut gratia refunderetur in totum. quia corruptio fermentaverat totum. Manent ergo in una persona naturae geminae, sicut integrae, sic et impermistae. Divina enim inconvertibilis 26 et incommutabilis est: nec potest converti in aliam, nec in se sinit aliam converti. Non valet in aliam 0049A ex se deficere. Defectus siquidem illi foret omnis mutatio: nec magis in illam alia proficere potest. Non commutare, sed communicare illam possumus, utendo <pro fruendo> certe non existendo.

3. Manet itaque naturis istis sua cuique tam integritas quam proprietas. Consequenter etiam competentes his comprehensiones, et affectus, et contemplationes, et beatitudines impermistae sunt, et distinctae, et differentes, et numerabiles sine numero personae. Nam quis assereret beatissimam Christi animam aut nihil sentire penitus dulcedinis et gaudii; aut iterum, gustum intimum illi permittere suavitatis et saporis, et beatitudinis illius qua beatissima perfruitur Trinitas? Majoris siquidem est excellentiae 0049B esse illud vitale bonum quam participale, longeque expressior est experientia et domestica magis in essentia quam in usu ipsius. Esse utique id ipsum uti est, non tamen usus essentiam confert. Quomodo ergo essentia perfruitione sola non potior, quia proximior? Deinde licet anima haec in Verbo omnia videt, et ipsum Verbum in Verbo videt: tamen quia admissa non est in societatem essentiae, nec admitti potest in aequalitatem notitiae. Nam hoc ipsum essentialiter Deum esse, et sapientiam esse, et summam bonitatem esse, et virtutem summam, et solam, et sempiternam, quid habeat delectationis et gaudii, cui dabimus nosse, nisi cui datum est et esse? Verbum ergo Patris tanto 0049C magis intime et sincere et simpliciter se ipsum novit, et universa per se ipsum, quanto meliore nititur privilegio essentialis unitas, quam unio personalis.

4. Haec ad hoc replicamus, ad discernendas scilicet unius Jesu Christi virtutes, pro gemina in Christo natura; id est Verbi essentialiter ex Patre nati, et spiritus ex tempore creati: maxime propter illos qui de unitate personae aequalitatem, vel magis unitatem inducunt et virtutis, et scientiae. Qui tamen cum omnia dicant animam habere per gratiam, quae habet Verbum per naturam; ipsi videntur quasdam distantias et gradus, ut sic dicam, inducere per distinctionem nominum istorum, id est naturam et gratiam. Quantum illi denegant, qui hoc ipsum non 0049D dant per naturam habere vel nosse? Nam etsi anima Jesu Verbo unita, excellenter et per gratiam illuminata sit; nunquid et illud habere dicetur ex gratia, ut naturaliter et essentialiter et simpliciter lumen sit, et illuminans sit? Aut quonam modo erit naturae quam gratiae notitia praestantior, si non expressior? At illud adducunt quod legitur, et verissime legitur, quia omnis sapientia a Domino Deo est, et cum illo fuit semper, et est ante aevum (Eccli. I, 1). Si omnis sapientia a Deo et cum illo est, et ante aevum: quomodo ergo multae sapientiae sunt cum illa, quae a Deo est, et illi coaeterna est, quia cum illo ante aevum est? Non multae nec variae et diversae sapientiae, sed una sola et invariabilis est.

0050A 5. Questio haec non jam circa unam Domini Jesu solam restringitur animam, sed se dilatat ad omnes quae alicujus sunt participes sapientiae: ut similiter quaeri possit, an omnes unam habeant cum Verbo Dei sapientiam, imo an omnes aliam non habeant quam ipsum Dei Verbum sapientiam. Quod si ita est, una jam et indivisa erit omnium sapientia. Et qua ratione dicitur omnis, si nonnisi una est? Quid, si ideo numerose dicitur, non quia in se numerabilis sit, sed propter numerositatem habentium eam? Nam et una dicitur fides, propter unam rem creditam, cum tamen cuique sit sua. Quare ergo una res non dicatur numerose, cum multae singulariter dicantur? Denique et multae scientiae, et multae voluntates 0050B ejusdem personae dicuntur, et eodem tempore, propter multitudinem rerum quas vel scit vel vult etiam simul. Ad res ergo scitas respicientes, non ad ipsius mentis vim, qua quisque scit omne quod scit; et unius multas, et multorum dicimus unam scientiam. Cum itaque dicitur, Omnis sapientia a Domino Deo est, nihil officit ad astruendam unitatem sapientiae: quia hoc non ad ipsam, sed ad illa quae sciuntur per ipsam, refertur quod dicitur, omnis. Neque enim quia multa sunt, quae illuminantur ut videri possint, aut multi ut videre possint, ideo multiplex lumen est, quod et visa illuminat, et videntibus lucet. Quid ergo? dicemus unam et eamdem esse scientiam animae Jesu cum Verbo, imo 27 omnium rationalium spirituum, 0050C et inter se, et cum Dei Verbo unam esse sapientiam, quia Dei Verbum? Jam ergo de sola anima Jesu non erit haec disceptatio: et nullus jam erit nobis exitus ad tuendam superius positam diversitatem scientiae inter Verbum et animam Jesu. Et quomodo patebit exitus, cum hoc modo omnium una convincatur sapientia, quia unum lumen quod illuminat omnes? An forte quia diverso modo illuminatio fit, etiam diversae inter se illuminationes sunt, et ab eo per quod fiunt lumine differunt: ita etiam in animis rationalibus, et divinitus illuminatis, et lumen quo illuminantur, et ipsa illuminatio quae per lumen fit, ab invicem discernentur? Nam illuminatio quidem fit in illuminato, et ex 0050D tempore fit: lumen autem ipsum non fit, sed est, et ex aeterno est. Hoc modo in una mente quis neget multas scientias esse, in qua intelligit multas comprehensiones esse, quamvis una sit mentis vis quae comprehendit et videt; et unum lumen illuminans, ut comprehendere et videre queat? Haec ergo distinguenda sunt diligenter, lumen, et illuminatio quae per lumen fit in animo intelligentis. Nam hoc ipsum intelligere, et illuminari, et scire est. Quis itaque non videat: quamvis nisi subtilissime non discernatur propter nonnullam similitudinem: quis, inquam, non videat differre inter se lumen per quod illuminatio fit, et illuminationem quae per lumen fit in quovis illuminato? Alterum enim creatum est, alterum creans; alterum illuminatum, 0051A alterum illuminans. Nec potest essentialiter esse eadem sapientia quae fit per gratiam, cum illa quae per naturam existit: illa quae fit in tempore, cum illa quae nata est ab aeternitate.

6. Si haec distinxisti in Dilecto, o sponsa, et ab his quae juxta statum humanae substantiae in illo sunt virtutes, ad Verbi pertransisti divitias, tunc jure et excellenter dicere potes: Paululum cum pertransissem illos, inveni quem diligit anima mea. Sed quomodo aptabimus illud quod ponitur, scilicet, paululum? Inaestimabiliter praerogat omni creaturae divina majestas, et quasi vicina et familiaris sit, dicit: Cum pertransissem illos paululum, inveni quem diligit anima mea. Denique chaos magnum firmatum 0051B est inter nostram et ipsius naturam. Quale quaeris chaos? Utique inanitatis nostrae. Omnes gentes, ait propheta, quasi non sint, sic sunt coram eo, et quasi nihil et inane reputatae sunt ei (Isai. XL, 17). Jure inanis reputatur nostra substantia, in cujus assumptione exinanisse se dicitur illa plenitudo. Quae ergo poterit assignari convenientia et vicinitas inanis cum solido, nihili cum immenso? Qua ergo ratione dicit: Paululum cum pertransissem illos, inveni quem diligit anima mea? An forte pennigera est charitas, et praepeti volatu ardentis desiderii interjacens hoc, de quo loquimur, praetervolat vacuum? Utique sic assentior. Nam amare, jam tenere est; etiam assimilari et uniri est. Quidni, cum Deus charitas sit?

0051C 7. Sed aliam hic ego paro rationem. Post rationalis contemplationem creaturae sursum ascendenti primo se statim gradu divina offert et occurrit natura, nulliusque alterius praestantioris naturae interponitur distinctio. Non enim inter imaginem et veritatem medium assignari quid potest, superius uno, inferius altero. Quod enim veritas non est, quomodo proximius accedit ad eam, quam ut ipsius simulacrum et character sit? In quo ergo attenditur in rationali spiritu ea, quae ad divinam est naturam imago? Primo quidem loco, quia est veritatis et justitiae capax. Secundo, si capiat illas, et fiat verus et justus per gratiam, quod Deus est per naturam. Tria hic mihi distincta sunt, id est, capacem esse boni 0051D summi, ipsum habere, et esse ipsum. Imago attenditur in primo, similitudo in secundo, veritas in tertio. Primum commune est omnium intellectualium spirituum; secundum, electorum tantum; tertium, solius increati spiritus. In primo prope accedimus, in secundo proxime, tertium ipse est. Prope accedimus per aptitudinem, proxime per coaptationem. Prope per naturae primaeva, proxime per virtutis privilegia. Prope, quia capaces; proxime, quia capientes. Quonam enim modo non de vicino accedit immortalitas ad immutabilitatem, incorporalitas ad simplicitatem, illocalitas ad immensitatem; ratio ad veritatem, virtus ad bonitatem? Et ut expressius loquar, quid esse vicinius et similius potest quam sapientia sapientiae, justitia justitiae; 28 quam illuminata 0052A illuminanti, justificanti justificata? quid similius alii, quam causativum causae, formatum formae? Nam in formato fere nihil aliud attenditur quam forma. Denique et quod dulce est, super omnia simile videtur dulcedini; et quod lucidum est, luci. Itaque proximum non injuste videtur, quod illi tanta aemulatione componitur; proximum, quia nihil interponitur. Nam etsi finitum nostrum incomparabiliter excedit divinae immensitatis infinitas; imaginis tamen ad veritatem nonnulla dignoscitur esse affinitas.

8. Jure ergo dicit: Paululum cum pertransissem illos, inveni quem diligit anima mea. O quam felix, quam laetus proventus tam longi circuitus! Beati gradus illi, per quos in talem evaditur terminum. 0052B Quaesivit in lectulo, circuivit civitatem, interrogavit custodes. Primo loco quaerit per se et penes se. Secundo, extra se, sed per se. Tertio vero, nec per se, nec penes se. Et hoc loco quanto humilius quaerit, tanto quidem efficacius; quantoque a sui confidentia longius recessit, tanto reperit citius. Inveni, inquit, inveni illum: qui me prior quasi ovem errantem, et quasi drachmam perditam quaesivit et invenit, et misericordia ejus praevenit me. Me, inquam, prior invenit perditam, praevenit nihil meritam. Invenit errantem, praevenit desperantem: invenit differentem, praevenit diffidentem: invenit qualis essem mihi indicans, praevenit ad sua me revocans: vagam invenit in erroribus, vacuam gratiae praevenit muneribus: invenit ut non ego ipsum, sed ipse 0052C me eligeret; praevenit ut prior diligeret. Sic ergo electa et dilecta, quaesita et acquisita, inventa et praeventa, quomodo non secundum vires conatu, et supra vires affectu illum et diligam et quaeram? Quaeram, donec voti compos vocem laetitiae proferam: Inveni quem diligit anima mea. Ego inventionem hic ad veritatis et gratiae non refero initium, sed augmentum. Pergens enim et proficiens anima de virtute in virtutem, de veritate in veritatem, dum ubique novis informatur mysteriis, et infunditur gaudiis, per singulos profectuum gradus dicere potest: Inveni quem diligit anima mea, Verbum Patris Christum Jesum, qui est super omnia Deus benedictus in saecula saeculorum. Amen.

SERMO IX. Tenui illum, nec dimittam, donec introducam illum in domum matris meae (Cant. III, 4).

1. Tenui illum, nec dimittam. Ego hujus capituli sensum ad futuram volui tantum felicitatem referre, quando sponsus dilectae manifestam praesentiae suae exhibebit plenitudinem; ut nihil sit quod interrumpat perpetuitatem. Nam et quod praemittitur, Cum pertransissem illos, non incongrue ad id refertur: Cum evacuaverit omnem principatum et potestatem, ut sit Deus omnia in omnibus (I Cor XV, 24, 28). Ante illud enim tempus, quis ex sententia dicere potest: Non dimittam illum? Sed hunc arctat et evertit intellectum, et ad praesens facit referri, illud quod sequitur: Donec introducam illum in domum 0053A matris meae. Sed jam vigilanter singula consideremus. Primo considera quam sint laetitia plena haec verba: Inveni, inquit, tenui, nec dimittam. Magnus ille patriarcha Abraham legitur vidisse Dominum, non invenisse. Apparuit enim ei ultro stanti in ostio tabernaculi ad meridiem. Denique egressus de tabernaculo obvius, sedulus sub ilice exhibuit officium (Gen. XVIII, 1-8): in tabernaculum vero introducere non meruit, nedum in cubiculum. Vidit et Moyses apparentem sibi in Horeb Dominum, sed tenere non meruit, qui nec permissus est propius accedere (Exod. XIX et XXXIV). Vidit Jacob Dominum, sed vidit in somnis, et de longe vidit scalae innixum (Gen. XXXVIII, 12, 13). Nam etsi apprehendit angelum, non tamen retinuit: sed quadam luctae 0053B violentia benedictionis extorsit gratiam (Id. XXXII, 24-29), amisit praesentiam, et idcirco dicere non potuit: Non dimittam illum. Invenit illum Maria Magdalene, sed prohibita est non dico tenere, sed etiam tangere (Joan. XX, 16, 17), quia penes monumentum vitam quaesivit. Suscepit diu exspectatum, et insperato inventum senex ille Simeon in ulnas suas, et gratulationis laetus erupit in canticum, sed vocis hujus usum sibi non praesumpsit: Non dimittam illum. Denique sic ait: Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace (Luc. II, 28, 29). Utique in pace dimittitur 29 solutus et sequestratus a carne, ut non amplius concupiscat adversus spiritum et illi repugnet. Ille ad novi amplexum pueri, senescentis deposuit hominis vetustatem, 0053C et in tranquilliorem statum a corporis corruptibilis poena, et carnis pugna dimitti se, vel postulat, vel exsultat: sponsa vero dilectum a se non dimittendum praesumit. Et quanto praecellentis est gratiae non dimittere quod ames, quam evadere quod horreas?

2. Omnes hi etsi in carne, vel carnis specie viderint; quosdam vel visionis, vel apprehensionis gradus distinguunt humanis in mentibus. Quod nulli eorum indultum legimus, ista usurpat, cujus tentamus eventilare sermones. Inveni, tenui, nec dimittam. Inveni per aspirationem, tenui memoriae retractatione; non dimittam continuatione jugi. Tenui illum. Et tu cum inveneris Christum, cum inveneris 0053D sapientiam, cum inveneris justitiam, sanctitatem, redemptionem: haec omnia enim nobis factus est Christus (I Cor. I, 30): cum ista inveneris, tene affectu, tene studio. Quod intelligentia inveneris, diligentia tene, et retine, ut sic dicam, renitentes virtutes, et lubricas species arctiori tibi astringe amplexu, donec vice versa ultro tibi inhaereant, et amplexentur te gratis, et sine studii tui labore te teneant, nec sinant vel longius abscedere, vel diutius abesse. Et si quando declines ad officia humanae necessitatis, ibi te insectentur et revocent, et arripiant ad se, ut si non possint assidue studium, semper habeant obligatum affectum. Nam nonnulla mihi videtur distinctio, an tu teneas Christum Dei virtutem et sapientiam, an tenearis ab ipso. Ama, 0054A inquit, sapientiam, et amplexabitur te (Prov. IV, 5-8). Denique et de quibusdam dicitur, quod tenuit eos superbia. Quid est tenuit, nisi, Irretivit, et implicavit, et inolitae consuetudinis indissolubili <al. delicato> obligavit vinculo? Hoc enim est quod sequitur, Operti sunt iniquitate et impietate sua (Psal. LXXII, 6): ut non facile evolvere et explicare ab illa se possint. Et ut amplius dicam, quasi cute quadam, si aliqui prava operti et involuti sunt consuetudine vitiorum, ut illam dediscere et desuescere, non tam exspoliari sit, quam excoriari. In cujus rei indicium, forte institutio legis continet hostiae pellem abstrahi (Levit. I, 6).

3. Nam e regione, quod stricta sacerdos indui jubetur linea; Veritatis te vult illius quae de terra orta 0054B est, habitu arctius astringi, ut per se castimoniae et puritatis et innocentiae tibi virtus inhaereat, et agglutinetur tibi: sed et omnia sacerdotis indumenta, vel catenulis, vel balteis, vel vittis astricta et colligata sibi vult esse lex (Exod. XXVIII): ut cum indueris Dominum nostrum Jesum Christum, cum te indueris viscera misericordiae, benignitatem, charitatem, et reliquas quas apud Apostolum legis virtutes (Coloss. III); cum Christi te fide memoriter vestieris, et contemplandae veritatis invisceraveris affectum; omnia tibi coaptentur et cohaereant, et constricta sint, nihilque circa te vagari et fluctuare possit, et tentationis vel dissolutionis vento follicare. Qui se tali virtutis vestierit habitu, ut ei in naturam versa videatur, non ego hunc tam tenere quam teneri dixerim. 0054C Tenuisti, inquit, manum dexteram meam, et in voluntate tua deduxisti me (Psal. LXXII, 24). Tenuisti ne pergerem in defectum, deduxisti in multiplicem profectum. In voluntate tua deduxisti me; id est in voluntate quae a te est, et quae secundum te est. In voluntate quae magis trahens quam tracta est. Nam et bonam voluntatem cum multo labore nonnunquam attrahere nitimur, et magis prosequimur quasi fugientem, quam sequimur ducentem. Sic enim legitur: Concupivi desiderare (Psal. CXVIII, 20). Bona talis voluntas, sed nondum placens; justa, sed nondum jucunda. In voluntate tua deduxisti me. In illa quae blando constat boni ipsius gustu: nec tantum, ut sic dicam, pigra nititur ratione, quam pia boni ipsius oblectatione.

0054D 4. Tenui, nec dimittam illum, donec introducam illum in domum matris meae, et in cubiculum genitricis meae. Multo planior videretur sensus si ita dixisset: Non dimittam illum cum introduxero in domum matris meae, illius scilicet quae sursum est Jerusalem coelestis, quae est mater omnium nostrum. Nam ante illud tempus omnia hic incerta sunt, et inter spem et metum fluctuant, et pendulo nituntur gradu. Et quae erit certitudo de gratia, dum mutabilis est natura? Denique et ille ait: Ego dixi in abundantia mea, Non 30 movebor in aeternum. Avertisti faciem tuam a me, et factus sum conturbatus (Psal. XXIX, 7, 8). An non tibi similia dixisse videntur Psalmista et Sponsa? Quid enim aliud est, Non movebor in aeternum, quam quod hic ponitur, Non 0055A dimittam illum? Sed ibi quidem manifesta praesumptio, quia vicina ultio. Avertisti, inquit, faciem tuam a me, et factus sum conturbatus. Cum sit ergo in hac carne facilis casus, et frequens impulsus, citus lapsus et certus labor; quomodo non videbuntur praesumptionis et nimis promptulae devotionis esse haec sponsae verba: Non dimittam illum? Quis enim hic in eodem statu permanere poterit, praesertim illo subtilissimae contemplationis, qui vix attingi potest tenuissimo mentis ictu? Forte ergo verba haec non securitatem, sed sollicitudinem sonant. Nec enim securitas esse potest, donec introduxerit dilectum in domum matris suae, et in cubiculum genitricis suae. Non erit tunc retinendi sollicitudo, quia erit certitudo manendi in illo felicitatis statu: absque studii 0055B nostri usu et disciplinae custodia ultro nobis affluent, imo intrinsecus de quodam inexhausto animae ventre flumina fluent aquae vivae et indefessae delectationis. Nulla tunc erit necessitas in altum fodere, nullus labor vel purgare puteos, quos Philistaei repleverint (Gen. XXVI, 18), vel propugnare ne repleant. Hic ille labor exigitur, nam inde excluditur. Quod ergo dicit: Non dimittam illum; studium polliceri videtur et diligentiam, ut semper sollicita sit, quoadusque plene possit esse secura: ne sibi elabatur de reliquo dilectus suus Dominus Jesus, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO X. Non dimittam illum, donec introducam illum in domum matris meae (Cant. III, 4).

0055C 1. Quae infirmitatis exempla sunt aptavimus sponsae praeterito sermone: hodierno quae sunt virtutis aptemus de Scripturis sacris. De Anna legitur, cum intente profusoque exoraret affectu, quod non sunt vultus ejus amplius in diversa mutati (I Reg. I, 18). Vultus animi interpres est, et ab intimo affectu habitum trahit. Ideo ab ejus constantia, interioris quae in anima est, perseverantiae ducitur argumentum. Non sunt vultus ejus in diversa mutati, quia nihil imminutum est desiderii semel concepti. Et quid aliud sonat quod dicit: Non dimittam illum; nisi, Non mutabo in diversa vultum, et intuitum mentis alio non divertam ab ipso? Sed et Apostolus simile quid hortatur, Sine intermissione orate (I Thess. V, 0055D 17): et idem, Gratias agentes semper (Ephes. V, 20): illud quoque, Gaudete in Domino semper (Philipp. IV, 4). Continua et non interrupta haec vult esse Apostolus: orationem, gratiarum actionem, et gaudium in Domino. Sed quis ista ipso mentis habitu, et affectu animi indefesso explere sufficiat, nisi cui dicere permissum est. Quis nos separabit a contemplatione Christi? Apostolus dicit: Quis nos separabit a charitate Christi? (Rom. VIII, 35.) A contemplatione dicere non poterat. Nam aliquando a contemplatione segregari Christi illum compellebat charitas. Sive, inquit, mente excedimus, Deo; sive sobrii sumus, vobis. Charitas enim Christi urget nos (II Cor. V, 13, 14). Charitas ergo quadam dispensatione contemplationi se subducit, cujus tamen proprius est et 0056A familiaris in ipsa usus. Omnia quae agit charitas, quamdam habent indefessae orationis et gratulationis vicem, et efficaciam. Sed tunc ista profusius et excellentius exsequitur, cum singulariter in istis exercetur. Absconde eleemosynam in sinu pauperis, et ipsa orabit pro te ad Dominum (Eccli. XXIX, 15). Eleemosynae vocabulo non incongrue censentur universa, quae indigentibus misericorditer impenduntur; non modo iste corporeus cibus et indumentum, sed etiam doctrina, exhortatio, correctio, consolatio, et universa quae solius ad animae commoda spectare videntur. Opera sunt haec charitatis, et orationis vim obtinent, cum solius Dei fiunt intuitu: sed non sunt haec specialia et propria ipsius. Quid enim tam proprium quam dilecto soli intendere, et libere in amoris 0056B se exercere negotio? Ab hoc spiritualis jucunditatis excessu et ebrietate sobrium fieri, et propter fraternas necessitates ab alienatione mentis temperare, quid nisi vultum in diversa mutare est? Denique et Martha sollicita erat, et turbata circa plurima. Illa circa multa turbatio, videtur quaedam vultus in diversa mutatio. Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea (Luc. X, 41, 42).

31 2. Optima pars contemplationis et dilectionis est usus. Nam etsi illa sunt opera charitatis, quae exhibebat Martha; ibi tamen servit charitas necessitati, non charitas sibi. In sublevandis alienis necessitatibus bonum opus, sed molesta causa. Bona enim misericordia, sed molesta miseria. Bona curatio, sed circa quem versatur, non bonus languor. Bonus in hujusmodi 0056C compassionis affectus; sed non bona compassionis occasionem ministrans alterius passio. Fraternis in necessitatibus charitas intuetur cui condoleat, quo moveatur ad miserationem, quid amovere nitatur. At cum dilecti contemplantur virtutes, totum placet, totum delectat, totum allicit: nihil ibi videt quod horreat, sed cui dulciter adhaereat. Hic proprius amoris usus est, hoc ejus officium, ut totus sit in amando. Sic est plane, cum una et individua jucunditas omnia convolvit et complectitur: officium, finem, et causam. Officium amor est, causa visio, finis utrumque: neque ullus esse potest beatior finis, quam ipsa visio et dilectio Dei. Omnia ad hunc finem sanctorum vota suspirant. Finis iste ipse sibi finis 0056D est, se ipso contentus in melius aliquid exspectationem porrigere non valens. Hoc est illud unum quod necessarium dicitur, quod a Maria non tollitur, in quo Psalmista gratulatur: Mihi, inquit, adhaerere Deo bonum est (Psal. LXXII, 28). Hic est ille mentis excessus, qui usque ad tertium coelum Paulum rapuerat (II Cor. XII, 2). Haec ebrietas temulento similem Annae vultum expresserat (I Reg. I, 13). Hoc musto madebant apostoli, cum illos vehemens repleverat Spiritus (Act. II, 1-21), et illius, quod novum pollicitus est Jesus, vini virtutem primo sensere (Matth. XXVI, 29). Hoc vino infusus Noe, spiritualis passus est soporis excessum, et carnis curam posthabuit (Gen. IX, 21), totus factus in spiritu, posteriora contemnens, quem anteriora tenebant ex integro. 0057A Felix si instar Annae hujus vini nunquam digessisset virtutem. Illa enim foris castigato corpore mentis est passa temulentiam, et sanctam quam postea non evacuaret ebrietatem. Nam hoc sibi vult quod non ulterius vultus ejus sint in diversa mutati. Talem sibi apprehensae jugitatem praesentiae sponsa polliceri videtur cum dicit: Non dimittam illum. Quid enim praeclarum, quid spirituale, quid sponsa dignum diceretur, si ad fidem, si ad justitiam, si ad humilitatem, ad continentiam, ad beneficentiam, et ad reliquas, quae Christus esse dicitur, virtutes id referret, quod ait, Non dimittam illum? Nam nec his vacua credenda est etiam cum dilectum quaesivit. Denique et communes hujusmodi virtutes, et ita habentibus commodae, ut caruisse nefas credatur.

0057B 3. Eximium ergo et singulare quidpiam haec indicat inventio, per quam dilectum et comprehensum applaudit, et non dimittendum praesumit. Forte primitiae aliquae sunt futurae contemplationis et gloriae, propter quod adjungit, Donec introducam illum in domum matris meae, et in cubiculum genitricis meae; in illam coelestem Jerusalem quae mater est omnium nostrum, cujus muros salus occupat, et portas laudatio, cujus in pacem positi sunt fines. In illum locum lucis et laetitiae, laboriosae vitae hujus introduci non possunt virtutes: quae si ingrediuntur per meritum, tamen excluduntur per usum. Coelestem ergo aliquam affectionem et supermundanum saporem in dilecto experta, non jactando, sed gratulando dicit: Non dimittam illum donec introducam 0057C in domum matris meae. Sed nunquid non jam ascendit ad Patrem? nunquid non praecursor introivit pro nobis? Et quomodo tu introduces quo ipse prior ascendit? Tu magis indiges ut ipse te ducat, cui dicitur: Deduc me in via mandatorum tuorum (Psal. CXVIII, 35). Vado, inquit, parare vobis locum; cum paravero, iterum venio et assumo vos ad me ipsum (Joan. XIV, 2, 3). Quomodo ergo introduces illum quo jam ipse ascendit? Ascendit quidem per se, sed adhuc in te foris existit: in te introducitur, quo per se prior ascendit. Quidni? In te nascitur, in te formatur, et in te non introducitur? Filioli, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis (Galat. IV, 19). In nobis ergo Christus 0057D et parturitur, et perficitur; nec semel, sed saepius, et iterata credo parturitione. Neque possumus omnes Christi simul virtutes adaptare nobis, equidem ne unam quamlibet ad plenum. Idcirco semper insistendum est, quia nonnisi sensim fit in nobis spiritualis parturitio Christi. Qui ergo in membris suis in sponsa sua nascitur, cur non introducitur? Non enim vel parturitio haec, vel introductio ad Christi potest referri 32 personam, sed ad virtutes et gratiam. Ideo frequens est sicut parturitio, sic introductio. Nam et consedere dicimur in coelestibus cum Christo (Ephes. II, 6). Sed sicut una est vera et aeterna sessio in coelis, sic et introductio. Perambulavit Abraham terram promissionis antequam possideret (Gen. XII-XVII). Felix omnino cui datur beatas 0058A illas perambulare regiones, et visentis instar volucri calcare vestigio locum omnem, quem accepturus est in possessionem: cui licet stare non permittitur, ascendere tamen datur in montem Domini; et quamvis per umbram adhuc cursim, tamen perlustrare cuncta, et se tali visu refovere.

4. Quae autem vera est et plena introductio, hic innui videtur cum dicitur: Donec introducam illum in domum matris meae. Felix omnino quae adeo illigare potuit Verbum Dei, et arctius agglutinare sibi, et in exsilio collaterare, quousque copulari in cubiculo detur. Non dimittam illum, donec introducam in domum matris meae, et in cubiculum genitricis meae. Quod tunc fiet, quando corpore et mente plene portabit imaginem coelestis, ut domus intelligentiam 0058B ad corpus, cubiculi vero ad mentem reducas. Aut si magis placet, in domo possessionem accipe securam; in cubiculo, secretam: in domo, sempiternam; in cubiculo, internam; in domo, ut dicit Ecclesiastes, aeternitatis (Eccle. XII, 5), et in cubiculo charitatis. In cubiculo, ubi clauso ostio non jam ores Patrem, sed de caetero adores in spiritu et veritate: In domum non dicit patris, sed matris; et in cubiculum genitricis. Novit illa mensuram suam, et ideo spem suam extendit ad illam aeternitatem, veritatem, charitatem, quam assecuta est Ecclesia primitivorum in coelis. Nam quantum ad ea quae Dei sunt spectat, solus habet immortalitatem; et ipse lucem habitat inaccessibilem (I Tim. VI, 16), et supereminet 0058C scientiae plenitudo charitatis Christi, qui nos impleat in omnem plenitudinem in se ipso (Ephes. III, 19), qui est benedictus Deus, et regnat in omnia saecula saeculorum. Amen.

SERMO XI. Tenui, nec dimittam illum, donec introducam illum in domum matris meae, et in cubiculum genitricis meae (Cant. III, 4).

1. Delicata est species amoris affectio, et tenui occasione laeditur laetitia spiritualis. Amor occupationum externarum impatiens est; suis satis habens inservire negotiis: otio gaudet, quiete fovetur, ad internam delectationem libera habere tempora volens. An non hoc ipsum tibi videtur sponsa innuere, dilectum suum ad cubiculi secretum trahens? 0058D Novit illa dilectum suum non posse foris secure possideri, nec integre quidem. Et quam durum est amanti animum dimidiare cum Christo et mundo! Quam durum est, inquam, in dilectionis jura peregrinas admittere curas et coeleste secretum saecularibus infestare turbis! Memor fui, inquit, Dei et delectatus sum, et exercitatus sum, et defecit spiritus meus (Psal. LXXVI, 4). Si delectatio memoriae Dei negotio se exercet, et exhaurit spiritum Prophetae; quomodo plura poterit et peregrina cum isto complecti negotia? Jure ergo sponsa cum dilecto cubiculum petit, ut libero illi intendat studio, et ex animi sui arbitrio perfruatur, et quieto pectore penitus amplexetur. Apparet illam spiritu charitatis duci, et ex sponsae affectu locutam, opportunitatem exercendi quae sic quaerit amoris.

0059A 2. Et quomodo nos, si quid vel tenuiter attingimus de Christo, de sapientia, de suavitate, de contemplationis gustu, non contenti gratia, nec mensuram contemplantes nostram, statim erumpere conamur, et cubiculo fastidito festinamus egredi a requie, et ab illa requie? In pace, inquit, in idipsum dormiam et requiescam (Psal. IV, 9). Maria ad Domini pedes sedens id ipsum tenebat: turbabatur Martha circa plurima. In multis turbatio; porro unum est necessarium (Luc. X, 39-42), imo et jucundum. Denique quam bonum et quam jucundum, habitare amantes in unum! Alioquin non est habitatio in unum, nisi in amore, qui inhabitare facit unius moris in domo (Psal. LXVII, 7). Quid est unius moris, nisi foedere conformes amoris? Amor humanum 0059B animum Deo conciliat, et unit. Similes, inquit, ei erimus, cum apparuerit (I Joan. III, 2). Quidni similes? commendat se ipsam mundis revelata mentibus majestatis divinae inaestimabilis pulchritudo, et intuentis 33 in se affectum rapit, et quadam ratione sibi facit similem, dum aliud cogitare non sinit. Odore trahimur, transformamur autem visione. Bonus ergo contemplationis usus, qui unius moris efficit et conformat humanam mentem, et summam majestatem. Bona hic mansio, ultra quam nec vota nos trahunt, nec citra tenere nos debent. Quis det mihi ut haec sit requies mea in saeculum saeculi? Felix qui ex corde potest dicere: Hic habitabo quoniam elegi eam! (Psal. CXXXI, 14.) Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea 0059C (Luc. X, 42). Scientiae destruentur, evacuabuntur prophetiae, linguae cessabunt (I Cor. XIII, 8): sola contemptatio non excidet in futuro. Ideo hanc tibi partem elige in praesenti, quae non auferetur unquam, ut dicat anima tua: Pars mea Dominus, propterea contemplabor eum. Propheta dicit: Propterea exspectabo eum (Thren. III, 24). Recte quidem. Exspectat enim boni plenitudinem, cujus portionem jam tenet. Qui contemplationis bono hic fruitur, amplius quid exspectare potest in hoc genere, sed aliud quid non debet.

3. Bona haec, bona sunt reposita in annos multos, imo in annos cunctos. Ideo, felix anima, quae bono hoc frueris: epulare, comede; quia pars haec non 0059D repetetur a te, sed refundetur et reformabitur uberius. Haec requies tua in saeculum saeculi, hic habitabo quoniam elegi eam: hic inhabita, ut cum illo inhabites, qui sedet super Cherubim, super scientiae plenitudinem, qui lucem habitat inaccessibilem. Et ideo in speculationis luce sit locus tuus. Hic matris tuae Ecclesiae proprius et domesticus locus, haec ejus domus: caetera quae exercent temporalis necessitatis officia, istum ad finem respiciunt. Actionis officia transeunt: permanent contemplationis. Bonum est hic tibi esse, hic tibi tabernaculum fac. Non tibi unum, et dilecto tuo unum, sed tibi et ipsi unum. In hoc cubiculum dilectum tuum introduc, ingredere in requiem tuam, ut requiescas a laboribus tuis, sicut et a suis Deus. Septima requievit ab 0060A opere institutionis; septima requievit a labore restitutionis: in illa, postquam mundum condidit; in ista, quando se in monumento recondidit: in illa, postquam fundavit mundana; in ista, postquam reformavit humana. Si quaesisti, si invenisti, si tenuisti dilectum tuum, tene quem tenes; tene, inhaere; imprime te illi, ut ejus in te velut expressa reformetur imago, huic fias conformis sigillo. Eris autem si adhaeseris: qui enim adhaeret Deo, unus est spiritus (I Cor. VI, 17). Forte sicut durae materiae difficulter in te primo fit ejus impressio: etsi laboriosa impressio, sed dulcis adhaesio. Laboriosa est reformationis tuae sexta, sed dulcia sabbata quietis sequuntur.

4. Consepelire ergo cum Christo per hunc sabbatismum 0060B in mortem. Beati enim mortui qui in Domino moriuntur: amodo jam dicit Spiritus, ut requiescant a laboribus suis. Spiritus hoc dicit, collatae utique quietis exhibitione et effectu gratiae, quomodo et ipse testimonium reddit spiritui nostro. Spiritus hoc dicit, quia spiritus hoc efficit. Ipse dicit, quia ipse donat. Amodo jam dicit Spiritus, ut requiescant a laboribus suis. A laboribus, inquit; non, Ab operibus: Opera enim illorum sequuntur illos (Apoc. XIV, 13). Opera sequuntur spiritum, sicut calor ignem, umbra corpus, lux solem, effectus causam. Qui sabbatizat in Spiritu, non habet opus sectari opera: opera enim sequuntur illum. Opera illorum. Quae sunt opera illorum? Quae sunt opera quiescentium, opera mortuorum in Christo, consepultorum cum 0060C Christo, opera sabbatizantium? Festiva sunt, feriata sunt: otium valent opera ista. Festina ingredi in hanc requiem, in hunc sabbatismum. Sed vide quod non relinquitur sabbatismus nisi consepultis cum Christo, non relinquitur nisi post sextam diem, post sextam illam, in qua aut vetus homo crucifigitur, aut novus perficitur. Nam propter illum dicitur, ut qui mortui sunt in Christo, requiescant a laboribus suis; et propter istum, quod novo condito homine die sexta, septima requievit ab operibus suis Deus (Gen. II, 2). Et tu quoque sabbatum tibi compara, redime tempus, et liberas ab exteriori occupatione horas vindica tibi.

5. Sed vide ne hostes derideant sabbata tua, ne 0060D illis serviant otia tua, ne illis vaces, qui vacare Deo debueras. Vacate, inquit, et videte quoniam ego sum Deus (Psal. XLV, 11). Bonum est otium, sed sapientiam scribe in tempore otii tui (Eccli. XXXVIII, 25). Scribe illam super latitudinem cordis tui. Latum enim cor, quod curae 34 non arctant. Imprime in intimo cordis tui litteras quae non deleantur, et exara in tabulis spiritualibus signa sapientiae, ut dicere possis: Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine; dedisti laetitiam in corde meo (Psal. IV, 7). Laetare et diem festum age cum dilecto, et epulare, sicut scriptum est, in introitu gloriae hujusmodi. Sabbatum, juxta quod dicit Isaias, delicatum est, et sanctum, et gloriosum (Isai. LVIII, 13). Delicatum, inquit, et sanctum. In desideriis est omnis otiosus 0061A (Prov. XXI, 25): sed non sunt omnia sancta desideria, qualia eorum qui volunt divites fieri, et per hoc incidunt in desideria multa inutilia et nociva (I Tim. VI, 9). Vides quomodo Apostolus multitudinem desideriorum in vitio ponit. Quid si et immunda fuerint? nam et multi qui agere non possunt, in occulto cogitant quae turpe est et dicere, tenui se in hoc solantes remedio. Ad horum distinctionem non contentus dicere sabbatum delicatum, adjecit, et sanctum, et Domini gloriosum, ut non sit in confusione gloria tua. Si vacas, sabbatum habes: si vacas et vides, et contemplaris delectationes Domini, jam sabbatum tuum delicatum est et sanctum, et sabbatum Domini gloriosum: sabbatum ex sabbato. id est vacatio de vacatione. Prima vacatio est bona, 0061B si mundo non vacas. Secunda quidem est melior, si tibi ipsi et vaces, et cogites quomodo placeas Deo. Tertia est et optima, si etiam tui oblitus, soli Deo vaces, et cogites quae Domini sunt, quomodo tibi placeat ipse. Non sit desidiosum sabbatum tuum, operare in sabbato tuo opera Dei. Opus enim Dei est ut credas in eum. Fide vides. Videmus enim nunc per speculum: ideo vaca ut videas. Delicatum plane opus est visio et visio Dei. Non est tibi necessitas de reliquo dimicare pro fide, sed tantum deliciari in ea. Erepta est jam de contradictionibus persequentis populi, et pervertentis haeretici. Constitue eam in caput cogitationum tuarum, ut cogites cogitationes fideles antiquas. Amen (Isa. XXV, 1).

SERMO XII. Tenui, nec dimittam illum, donec introducam illum in domum matris meae (Cant. III, 4).

1. Nesciunt cogitationes antiquas habere, qui novitates verborum exquirunt, qui nova excudunt dogmata, qui juvenilia desideria non declinant, qui nihil habent gravitatis, nihil auctoritatis, nihil antiquitatis plenum: non est ibi Amen, ubi est aut disceptatio, aut deceptio cogitationum; ubi aut infidelitas est, aut fluctuat fides ipsa. Ingredere in tutos recessus fidei, introduc dilectum in cubiculum matris tuae, ut quidquid de Christo sapis, quidquid sentis, intra Ecclesiae constringas regulas, ad ejus castiges censuram: hujusmodi opera operare in sabbato tuo. Alioquin si vacas, et talibus non vacas 0061D studiis, facile in vacuo animo cogitationes vanae et venenata erumpent consilia. Denique sicut habes, Agrum hominis pigri urticae et spinae obsident (Prov. XXIV, 30, 31), et Evangelia tibi dicunt quia duo erunt in lecto; unus assumetur, alter relinquetur (Luc. XVII, 34). Quasi lectus quidam est otiosa vita et quieta in Ecclesiae gremio degentium, eorum qui nullo sunt ecclesiastici muneris onere occupati, nec providentiae et dispensationis sollicitudine distenti, sed libero utuntur otio sub alieno regimine. Non tamen hoc otio omnes rite et jure debito fruuntur, sed libertatem quam obtinent temporis, dant in occasionem temporis.

2. Bonus enim lectus, si quis eo legitime utatur, 0062A et opportunitatem exterioris quietis in voluptatem convertat visionis internae. Hi sunt qui assumentur ab hoc Ecclesiae cubiculo ad illud coeleste, ut ubi Christus est, et ibi sint cum ipso. Denique ubi fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilae (Matth. XXIV, 28). Esto tu quasi aquila, et acutis utere luminibus: spirituali assuesce contemplationi, commane in petris, et in praeruptis commorare silicibus, imo in singularis illius petrae, quae Christus est, cavernas ingredere. Intra, juxta Isaiae verbum, in cubicula tua, claude ostia tua, et abscondere modicum ad momentum, donec pertranseat indignatio (Isai. XXVI, 20). Magis vero abscondere, in aeternum ut delectatio maneat. Intra in cubiculum pacis, in potentias Domini; quia pax in virtute ejus. Memorare justitiae ejus solius, ut 0062B in te sibi obvient pax et Justitia. Memorare justitiae ejus solius, quia quid habes quod non accepisti? (I Cor. IV, 7.) 35 Justitiae ejus solius. Bona justitia, quam adversus titillantia vitia tibi pugna quadam defendis. Felicior, ubi non dimicas pro justitia, sed magis delectaris in ea: ubi non conflictationi studes, sed delectationi; non seris cum vitiis jurgium, sed commercium cum virtute contrahis. Istam possides, non impugnas illa; ubi posteriorum oblitus, non cogitas quae hominis, sed quae Domini, et memoraris justitiae ejus solius, cum justitia et pax in te osculatae se fuerint. Regnum enim Dei justitia, et pax, et gaudium (Rom. XIV, 17). Si regnum, quare non est domus et cubiculum? In pace enim factus est locus ejus, et habitatio ejus in Sion (Psal. LXXV, 3). 0062C Ingredere in cubiculum pacis, hujus quidem exterioris, sed magis illius interioris, in habitationem speculationis: quia Sion Speculatio interpretatur. In pace, inquit, in idipsum dormiam et requiescam (Psal. IV, 9). Idipsum ad speculationem refert, quia haec est pars optima quae non auferetur. Denique et sponsa obdormivit cum dilecto in cubiculo matris suae, et quemdam passa est soporatae mentis excessum in amplexu sponsi. Ideo sequitur, Adjuro vos, et caetera.

3. Et tu ergo si sponsum apprehendisti, tene nec dimittas, donec introducas in domum et in cubiculum matris tuae. Quid ego nunc tibi persuadeo, ad quod te ipsa experientia perceptae dulcedinis multo magis invitat et allicit? Si quis enim feriato animo 0062D furtim et quasi in raptu praelibare potuit liberae meditationis festiva gaudia, nescio si quid unquam libentius agat, quam ut huic totum et ex integro se studio tradat et expediat. Denique trahebant sponsam prima pulchrae contemplationis blandimenta, et ad quietis provocabant cubiculum, quo dilectum introducturam se laeta gratulatur. Non dimittam illum donec introducam. An non tibi videtur quasi dicere his verbis illud de Psalmo: Si dedero somnum oculis meis, et palpebris meis dormitationem, donec inveniam locum Domino? (Psal. CXXXI, 4, 5.) Omnia dimitto, ne dimittam illum. Omnia detrimentum facio, ut Christum lucrifaciam, propter supereminentem laetitiam praesentiae ejus. Si dormierint duo, fovebuntur 0063A mutuo: unus quomodo calefiet? (Eccl. IV, 11.) Ecclesiastes hoc dicit. Bonum est foveri et inflammari in amplexu Verbi (ignitum enim eloquium Domini vehementer), et spiritualibus aestuare desideriis: ideo non dabo somnum oculis meis, et palpebris meis dormitationem, donec introducam illum in cubiculum matris meae. Tunc quiescam, et suavis erit somnus meus. Quasi dormivit Joannes recumbens in pectore Jesu, ubi reconditi sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae Dei. Ibi verae quietis locus, intelligentiae serenum, sanctuarium pietatis, delectationis cubiculum. Hic dormi, ut videas quod ipse vidit Verbum in principio, Verbum apud Deum, et Verbum Deum (Joan, 1, 1); et intelligas in Christo cum Patre existendi coaeternitatem, personalem 0063B diversitatem, et unitatem consubstantialem. Quid tibi videtur similius somno? Huc se non possunt humani jactare intuitus, irrumpere ratio. Denique non videbit haec homo, et vivet. Bonum est ergo te obdormire, et humanorum sensuum et affectuum oblivione sopiri, ut hujusmodi somnia somniare possis. Hoc apostolorum cubiculum est, qui nos genuerunt in Christo. Quasi mater est Paulus, cum dicit: Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis (Gal. IV, 19). Matrem habes: vis habere cubiculum? Nostra, inquit, conversatio in coelis est (Philipp. III, 20). Vis somnum? Mente, inquit, excedimus, Deo (II Cor. V, 13).

4. Huc ergo transi cum dilecto, hic mane, haec meditare, in his esto: aut si isto pertingere non potes, 0063C temperatius age: si non potes recumbere in pectore Jesu, ubi indefessae puteus sapientiae; requiesce inter scapulas, ubi patientiae ejus exempla et mysteria contempleris. Inter humeros ejus: quia principatus factus est super humerum ejus (Isa. IX, 6). Et de Benjamin dictum est, quod amantissimus Domini inter humeros requiescet. Requievit quidem et obdormivit Jesus in cruce, ut et tu cum ipso in passionis ejus fide et memoria dormias: vel potius inter istas sortes discurre inter pectus et humeros, inter fidei mysteria, et manifestationem veritatis. In altero fac tibi domum, in altero cubiculum. Amantissimus Domini Benjamin quasi in thalamo morabitur tota die et inter humeros requiescet (Deut. 0063D XXXIII, 12). Vides quomodo inter humeros thalamum collocat? Quid ergo erit in pectore? Utrobique plane contemplationis pulchrae locus, 36 et inter humeros, et inter ubera. Sed uberior gratia in pectore, ubi amoris locus, cogitationum sedes, amplexus occasio, et cernendi copia vultus. Bene ergo in pectore Jesu thalamus, imo et thesaurus. Ibi enim et deliciae Sponsi et divitiae Verbi; quia in illo absconditi sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae Dei. In hos ingredere thesauros, absconde te in abscondito faciei ejus a conturbatione hominum, et nemo te exsuscitet neque evigilare faciat, donec ipse velis. Denique et hoc habet ea quae subsequitur adjuratio sponsi Christi Jesu, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO XIII. Tenui, nec dimittam illum, etc. (cant. III, 4).

1. Adhuc capituli hujus nos discussio tenet. Tenui, nec dimittam illum. Itane adhibenda est diligentia et studium, ut dilectus tuus apprehensus retineatur? Si sponsus est, amanti respondet ex aequo: quomodo non ultro cohaeret tibi, et astringitur gratis? Denique hoc habet impatiens zelus amantium, ut etiam expulsus importune se ingerat, et pudorem dediscat aemulatio dura. Nunc autem dicis. Non dimittam illum, quasi declinare volentem si non instantius retineatur. Quomodo si amat, aut declinare volet, aut avelli se sinet? An forte suspicionibus amatoriis moveris, et supervacuo quodam metu amittendi, pro multo affectu 0064B retinendi? Non est tamen supervacuus timor, ubi exitus in ancipiti pendet. Non est supervacuus inter pericula metus. Sed domestica tibi magis metuenda est levitas. Nam Deus ille, et non mutatur. Innata tibi levitas vicina est lapsui, et instabili quodam vagae mentis motu facillime abriperis, si non firme adhaeseris

2. Sed nos jam ad primitivam verba haec referamus Ecclesiam. Ejus enim esse videntur, fidei et charitatis jura adversus persecutionum injurias prophetica quadam praesumptione sibi defendentis. Vide etenim quam multi conati sunt spirituale hoc Christi et Ecclesiae, vel divellere, vel adulterare connubium. Contemplare adhuc initia lactentis Ecclesiae, quando velut inova nupta in primos Christi 0064C properabat amplexus. Quid furoris, quid fraudis illis, Jesu bone, sustinuit diebus! Oportebat quidem haereses esse, oportebat et persecutiones esse, ut tanto adhaereret dilecto tenacius, quanto ab ejus vel fide, vel confessione vehementius se abrumpi videbat. Quis nos, inquit unus pro universa Ecclesia, separabit a charitate Christi? (Rom. VIII, 35.) Denique non est in illis vel fidei corrupta veritas, vel confessionis obturata libertas. Propter Sion, inquit, non tacebo, et propter Jerusalem non quiescam (Isa. LXII, 1). Caesis in synagoga discipulis denuntiatum est ut tacerent. Sed illi propter Sion non tacent, et propter Jerusalem illam carnalem non quiescunt (Act. V, 40-42). Vere carnalis Synagoga, quae vivificantem in se exstinxit Spiritum, et Ecclesiae extorquere 0064D conatur. Non probavit Christum habere in notitia; ideo tradita est in reprobum sensum. Reprobavit enim lapidem probatum, lapidem electum: tenuit legem, sed Christum nescivit: tulit clavem scientiae, nec ipsa introivit, nec alios intrare permisit. Quid nobis claudis, quibus Christus aperuit? Super humerum ejus clavis domus David, quae aperit, et nemo claudit; claudit, et nemo aperit (Isa. XXII, 22). Aperuit Gentibus, et clausit Judaeis. Caecitas enim in Israel contigit ex parte, ut gentium plenitudo intraret. Caeca est Judaea, et in litterae velamine ostium invenire nescit. Synagoga praedicat velamen, reprobat veritatem, non recte vel offerens, vel dividens. Recte enim divideret, si litterae observationem 0065A ab ejus interpretatione distingueret: si aliud tempus illius antiquitati, aliud hujus novitati daret. Tempus enim suendi, et tempus scindendi (Eccl. III, 7). Simul enim et illa praecepta sunt, et ista praedicta sunt. Sed in illis figura, ista sub figuris. Ecclesia jam ista dividit et scindit quae fuerant consuta: et si novit litteram aliquando secundum carnem, sed jam non novit Synagoga quem involutum quasi tenuit, revelatum dimittit.

3. Ecclesia dicit: Tenui, nec dimittam. Synagoga reprobat, imo et exprobrat: sed Ecclesia non veretur a voce exprobrantis et obloquentis, a facie inimici et persequentis. Denique servus ille nequam dicit in corde suo: Moram 37 facit Dominus meus venire (Matth. XXIV, 48, 49). Et ideo percutit pueros 0065B Domini, quia jam ejus noverunt et nuntiant adventum: sed illi propter Sion non tacent, et propter Jerusalem non quiescunt. Corpus possunt percutere, non possunt ab animo Christum excutere. Flagellis firmius ligata est in corde eorum affectio Christi. In synagogis flagellati sunt, in custodias traditi, ad cathedras tracti: sed gaudent in his omnibus, quia digni habiti sunt pro nomine Jesu contumelias pati. Tenui, nec dimittam illum. Tenuit, quia non timuit. Non timuit dum turbaretur omnis terra, et majores mundi hujus potestates transferrentur adversus illam in cor amaritudinis. Agglutinata est sponso funiculo qui rumpi non poterat, funiculo charitatis qui nescit excidi, quia illa nunquam excidit: fiducialiter egit, quia charitate adhaesit. Qui enim adhaeret 0065C Deo, unus est spiritus (I Cor. VI, 17): ubi autem Spiritus Domini, ibi libertas (II Cor. III, 17). Ideo libere egit, et spei suae confessionem tenuit indeclinabilem. Et tunc quidem fatuitatis res fides videbatur, et confusione digna confessio. Quid confusionem nomino? Extremi res erat periculi. Non tamen timere poterant eos qui occidunt corpus. Spiritus enim vitae ante faciem illorum, Christus Dominus (Thren. IV, 20). Ideo et a carne avelli se facilius passi sunt, quam ab ejus charitate. Nihil sibi de se retinuit, ut illum teneret. Ideo dicit: Tenui, nec dimittam illum. Plane inter tot pervertentes et persequentes tenuit strenue, et dum adhuc tenera erat nostrae fidei aetas.

0065D 4. Donec introducam illum in domum matris meae. Jam introducta est fides nostra in tutum. Non est qui palam impugnet illam: sed qui fuerant persequentes, facti sunt obsequentes; et qui pervertentes, facti sunt dirigentes. Jam introducta est de campo in domum, de pelago in portum. Jam in favorem versus est persequentium furor principum, et versutae haereticorum cavillationes, catholicae fidei sincera veritate redargutae siluerunt. Jam erepta est fides nostra, ereptus est Christus de contradictionibus populi. Jam constitutus est in caput gentium, nec positus est nunc in signum cui contradicatur. Post tot desudata martyrum pro fide Christi certamina; postquam tot fregit persecutorum violentias, et haereticorum refellit versutias; postquam 0066A non est amplius in cruce Christi scandalum, sed gaudium, et facti sumus mundo huic non theatrum contumeliae, sed triumphus gratiae; post tot enavigata pericula; nonne tibi videtur, quasi de campo quodam pugnae et laboris, in pacis et quietis introduxisse cubiculum dilectum suum Ecclesia Christi?

5. Vides ergo in initiis Ecclesiae nascentis necessariam diligentiam, ne dilectus tandiu desideratus, et tandem apprehensus posset extorqueri. Quid ego nunc de caetero fiet, quando in tutum introductus est, et quasi in thalamum per fidem? Dabitur de reliquo desidiae locus, et diligentiae valedicemus? periclitabitur in tranquillo, qui in tempestate non potuit? An non periclitatur qui moritur? Sine operibus, mortua est fides (Jacob. II, 20). Commendat 0066B Apostolus fidem, sed illam quae per dilectionem operatur (Galat. V, 6). Ubi dilectionis opus est, vel dilectio operis, ibi vita est fidei. Quid, si est in credulitate veritas, in confessione libertas, et non ibi per dilectionem vita? Funiculus iste triplex non est, et facile rumpitur. Denique imaginaria libertas est, quae de radice non oritur charitatis: nec tam nititur confessio talis libertate sua, quam aliena licentia utitur. Precaria est, non propria; ex principum favore pendet, non procedit de calore fidei. Fides fervore charitatis animatur ad vitam. Pigra plane, ubi discrimen impendet, si non confessionis sibi vindicet libertatem beneficio dilectionis. Alioquin a mortuo, quasi qui non sit, perit confessio. Est ergo sine charitate et fides mortua, et confessio vana. 0066C Apostolus dicit Christum habitare per fidem in cordibus nostris (Ephes. III, 17). Nunquid per mortuam? Si intus est veritas, et foris vita, divisus est Christus: ipse enim est veritas et vita. Nondum ex integro introduxisti dilectum tuum, ubi dimidius est foris. Quid, si nec dilectum? Quomodo enim dilectus si fidei non fuerit sociata charitas? Christus resurgens ex mortuis, jam non moritur (Rom. VI, 9); sed sibi non moritur: vide ne tibi, aut magis tu ne illi moriaris; alioquin quae poterit esse mortui, vel cum mortuo dilectio? Quanam ergo ratione dilectus esse dicetur, ubi dilectio non est? Si habitat Christus in corde tuo per fidem, sed 38 foris est per dilectionem, vereor, imo verum est, quia vel dimidius in te est, vel mortuus. Vivo, inquit 0066D Paulus, jam non ego, vivit vero in me Christus (Galat. II, 20).

6. Potes et tu tibi vocis hujus usum assumere, si tamen cum eodem dicere potes: Charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis (Rom. V, 5). Sed est in aliis haec vita laboriosa, in aliis libera, et in spiritualibus quibusdam deliciis agens. Quod si adhuc in carnis jura totus transisti, et principibus tenebrarum in cordis tui recessus facilis et familiaris aditus patet, et immundis amatoribus animam tuam prostituisti; quae erit tibi conventio Christo ad Belial? quae societas luci ad tenebras? Si vero vitiis et incentori vitiorum indixisti pro Christi charitate conflictum; 0067A jam quidem dilectum tenes, sed nondum tibi res est in tuto. Turbaris adhuc, et thalami tranquillitate non frueris. Fides in portu est, sed pravae consuetunis impetus, et tentationum vel emergentium, vel frequentium cumulus adhuc tibi frangendus, aut certe fugiendus est. Tene constanter inter discrimina ne te effugiat, donec introducas dilectum in domum matris tuae, et in cubiculum genitricis tuae. Tene cum labore, ne minus cauto et parum curioso citius elabatur. Fide tenes, professione tenes: tene moribus, tene conversatione, nec dimittas. Non est de caetero nunc pro fidei veritate conflictus, sed spiritualis hujus certaminis aestus adversus mores bonos et vitam honestam totus incanduit. Instant his diebus novissimis tempora periculosa, quando sunt 0067B homines se ipsos amantes, cupidi, elati, inventores, imo et incentores malorum (II Tim. III, 1-5). In exortu fidei christianae persecutio nominis hujus grandis erupit: hodie pestilentia morum foeda satis et lenta nimis exhalat. Corrumpunt enim mores bonos exempla mala. Trahe nos, bone Jesu, in odore unguentorum tuorum, ne pestilens aura de vicino erumpens, salem sapientiae in nobis infatuet. Sermo vester, Paulus inquit, semper in gratia sale conditus sit (Coloss. IV, 6). Nunquid solus sermo, et non potius visus, auditus, incessus, omnis denique exterior gestus sale condiri debet? Placete, inquit, omnibus per omnia, sicut et ego (I Cor. X, 32, 33). Quod si infatuati sunt Ecclesiae principes, plebes in quo salientur <al. salient>?

0067C 7. Et nos, fratres, qui religionis professores sumus, sal esse terrae debemus. Si ergo et in nobis sal evanuerit, in quo salietur? Factus et sacerdos sicut populus, ut licentius populus sicut sacerdos fiat. Mundo se monachi studiose conformant: et qui in mundo sunt, errorem suum nostrorum satis versute et nimis vere tuentur exemplo. Mutuis ad vitia sese, aut informant, aut fovent exemplis, pastores et populi saeculares et religiosi. Promptuaria plena sunt hujusmodi, eructantia ex hoc in illud, aut turpis, aut tepidae conversationis spiritum pestilentem. Heu! quam avido cordis ore pravum hunc attrahimus spiritum, et corrumpentem haurimus auram! Pestilentia haec passim influit per fenestras nostras. Jesu bone, quando erit, si tamen aliquando 0067D erit, sicut fides integra, sic et incorrupti mores? Quando continget ut sicut cum veritate pax, sic non sit pugna pro virtute? Quando integrum te, et ex arbitrio in contemplationis et quietis cubiculo complectemur? Pauci sunt in Ecclesia qui in hunc statum pervenerunt, sed tamen pro parte profitentur: Tenui, nec dimittam illum, donec introducam illum in domum matris meae, et in cubiculum genitricis meae. Non est tota talis Ecclesiae facies, sed tamen multa talis, ut dicere possit: Tenui, nec dimittam illum, donec introducam in domum matris meae, et in cubiculum genitricis meae. Fides profusior est, contracta sunt negotia charitatis. Nunquid in universitate credentium hanc advertere est distinctionem, 0068A et non etiam in singulis nobis? Quis enim erit cui sicut verae et indubitatae fidei, sic etiam affectuum piorum integritas constet? Magnus plane est, si quis est, qui sicut nunquam titubat in fide, ita passionibus animi nullis turbetur. Plane talem ego dixerim cubiculi secreta ingressum. Bonum cubiculum cordis tranquillitas. Cum aliis laborat sapientia; sed cum humili et tranquillo quiescit Spiritus Domini, et in pace locus ejus. Sed hic quiescat interim sermo noster, magis vero sensus noster in hoc utinam requiescat secreto cubiculi: ut quod experientia docuerit, expressius refundat sermone sequenti, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit 39 et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

SERMO XIV. Adjuro vos, filiae Jerusalem, per capreas, cervosque camporum, ne suscitetis neque evigilare faciatis dilectam, donec ipsa velit (Cant. III, 5).

1. Patet illam obdormisse, pro qua talis est facta adjuratio. Quidni dormiat cum dilecto ingressa matris cubiculum, deliciarum recessus? Dormit cum patitur mentis excessum de accessu dilecti. Adjuro, inquit, vos ne suscitetis dilectam. Beata plane, quae dilectum hunc et tenere permittitur, et dimittere non compellitur. Tene quod tenes, tene et attrecta morose et diligenter verbum vitae: revolve volumen vitae, volumen quod revolvit Jesus, imo quod est Jesus. Involve te illi, involve te illa qua involutus est ipse sindone; quia amictus est lumine sicut vestimento. 0068C Induere dilectum tuum Dominum nostrum Jesum Christum. Excide tibi memoriale diligenter in petra, monumentum novum, in quo nondum quisquam positus fuerat. Christus enim petra. Semper nova reperiri possunt in Christo. Ad nova potest penetrari. Multi sunt in illo recessus, thesauri sapientiae innumerabiles. Non est uno contentus vellere; saepius tonderi potest. Bona vellera sunt sensus mystici, sacrati affectus. Talibus abundat Jesus; nudari et exspoliari non potest. Laetabor, inquit, super eloquia tua, sicut qui invenit spolia multa (Psal. CXVIII, 162). His te vesti spoliis, involve velleribus, ut calefiant, sicut scriptum est, latera tua (Job XXXI, 20): eloquium enim ejus ignitum (Psal. CXVIII, 140). 0068D In his quiesce, ut suavis sit somnus tuus, sicut Salomon ait (Prov. III, 24). Denique et sponsus istum dilectae suae somnum tuetur et fovet, illam exsuscitari vetans. Adjuro vos, inquit, per capreas, cervosque camporum. Nova plane adjuratio, nec plus habens admirationis in specie, quam in virtute mysterii.

2. Quaerens quid in se sacramenti involutum contineant haec animalia; quamdam liberae mentis alacritatem, et agilitatem spiritus, cursim se et saltuatim, ut sic dicam, ad superiora ferentis, intelligo adumbrari in illis. An non et tibi velut capreae et cervi quidam videntur, qui licet in corpore commorantes, corporis tamen evaserunt incommoda, et spirituali levitate pondera carnis pene non sentiunt et terrenae 0069A molis materiam nesciunt mentis beneficio? Hi sunt qui spiritu ambulantes, ultra non sentiunt desideria carnis: aut si sentiunt, languida certe et quasi palpitantia, ad extremum ducentia halitum. Vos, inquit Apostolus his qui hujusmodi sunt, non estis in carne, sed in spiritu (Rom. VIII, 9). Denique etsi cognovimus Christum secundum carnem, sed jam non novimus (II Cor. V, 16). Jam totus spiritualis factus est, jam se ad solitudines coelestes contulit, jam conscendit ad superiora. Ideo dicit Ecclesia: Similis est dilectus meus capreae hinnuloque cervorum super montes Bethel (Cant. II, 9, 17). Ad hos te montes invitat qui dicit: Si consurrexistis cum Christo (Coloss. III, 1), etc. Quasi capream te spiritualem fieri vult Paulus, qui ad illos te coelestes montes provocat, qui singularis 0069B illius hinnuli te vestit imaginem. Sicut, inquit, portavimus imaginem terreni, portemus et imaginem ejus qui de coelo est (I Cor. XV, 49). Bonus cervus et ipse Paulus, qui ait: Nostra conversatio in coelis est (Philipp. III, 20). Bonus plane cervus, quem spiritus Domini vegetat et agit. Spiritus enim Domini subtilis et mobilis. Boni cervi, quos vox Domini praeparat, quibus revelat condensa mysteriorum condensa in quibus benedictus ille latitat hinnulus. Bona certe caprea, quae ad omnia, quae vel sibi proposita sunt, vel imposita, impigra et indefessa devotione spiritus dicere potest, Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum (Psal. LVI, 8): quae ea quae retro sunt obliviscens, ad anteriora extenditur.

0069C 3. Audisti communia: audi singularia, ut aliquid distinctionis inter haec assignemus animalia, nec confusa et indifferens sit de utrisque disputatio. In cervis antiquitatem attende vivendi, et videndi acumen in capreis. Cervi quadam arte naturali a senio se tueri perhibentur, et vergentem in defectum vitam rediviva novitate ab interitu revocare. Christus singulariter non tam cervus quam hinnulus dicitur: qui nititur aeterna novitate, nec habet aliquid vetustatis admistum, quod subinde renovatione indigeat. Ille singulariter caprea videndi privilegio. Denique nemo novit Patrem nisi Filius, et cui ipse voluerit revelare (Matth. XI, 27). Omnia 40 autem nuda et aperta sunt oculis ejus. Ergo et hi quoque quasi capreae quaedam spirituales intelliguntur, qui revelatos 0069D habent mentis oculos in agnitione Dei: qui spirituales effecti dijudicant omnia et perscrutantur: qui revelata facie gloriam Domini contemplantur. Cervi vero sunt in eo quod in eamdem imaginem transformantur a claritate in claritatem tanquam a Domini Spiritu: qui veterem deponentes hominem, novum induunt eum, qui creatus est in justitia, et sanctitate veritatis: qui senescentem devotionem, et quodam languentem taedio, in novum denuo fervorem reducunt, et perseverantiae fastidia nesciunt reparatione frequenti. Qui, inquit Isaias, confidunt in Domino, mutabunt fortitudinem: non quidem ut veterem perdant, sed ut novam adjiciant. Mutabunt fortitudinem instauratis frequenter incrementis, Mutabunt, inquit, fortitudinem: current, et non laborabunt; 0070A ambulabunt, et non deficient (Isa. XL, 31). Mutatio haec profectuum videtur innovatio jugis sine defectu, sine fatigatione. Bona quidem fortitudo quae currens licet cum labore, ad defectum tamen declinare non novit. Melior plane, quae nec laboris sentit molestias; sed oppositarum difficultatum transilit scandala, et velut in campestri planitie explicitis gressibus utens, juxta quod scribitur, Cursor levis explicat vias suas (Jer. II, 23).

4. Hoc est quod in praesenti cervos camporum dicit, quod illis quaelibet aspera et ardua quaelibet, plana sint et pervia, et inoffensis exposita cursibus quasi planioris aequora campi. Vox Domini, vox intimae inspirationis mentis auribus suaviter illapsa. Illa est utique quae cervos hujuscemodi praeparat, 0070B quae revelat condensa. Nam si qua condensa sunt, et crebris scandalorum quasi spinarum aculeis obsita, illis condensa non sunt, quorum Dominus perficit pedes quasi cervorum: qui nullo injuriarum obice tardari possunt, magis autem complacent sibi in tribulationibus, et acceptas habere norunt injurias, aut nec respicere penitus, ex vehementia desiderii ad superiora properantis, et intendentis in anteriora. O misera haec tempora nostra! quomodo ab hac regula in contrarium omnes pene resilimus, etiam quae pietatis plena sunt specie, ad injurias interpretamur? Ubique fere obicem patimur, et impingimus in planis, et lubrica facta sunt in plateis vestigia nostra, sicut dicit Jeremias (Thren. IV, 18). Omnia nobis obstrusa querimur, siquidem iter pigrorum quasi 0070C sepes spinarum (Prov. XV, 19). Ad querelarum occasiones gratulamur, ad suspiciones parati, ut, quemadmodum scriptum est, terrere nos videatur sonitus volantis folii (Levit. XXVI, 36), et animi molestias manibus et verbis accersire nitamur. Inde est quod spiritualium virorum nimis crebro inquietamus quietem, interrumpimus otia, et mentis ad superiora intentae perturbamus soporem, et a gratissimo sponsi avellimus amplexu.

5. Hujuscemodi ergo molestias, quas vel perversitas quaerit, vel infirmitas parit, a dilecta sua sponsus avertit, filias Jerusalem ad spiritualem quamdam alacritatem invitans. Hoc enim sibi vult quod per capreas et cervos adjurat, ut spiritualium ad aemulationem 0070D provocentur virorum, et ab infestatione importuna dilectae quiescant. Adjuro vos ne exsuscitetis dilectam, donec ipsa velit. Utile vobis est ut dilecta evigilet; sed exspectate donec ipsa velit. Ejus exspectetur arbitrium, ad cujus cura vestri spectat officium. Tunc volet, cum Spiritus illam velle docuerit. Unctio Spiritus docebit illam. Adhaerens enim dilecto, unus cum illo effecta est spiritus. Ideo dicere potest: Spiritus Domini super me, eo quod unxerit me, evangelizare misit me (Isa. LXI, 1). Ergo evangelizabit vobis, cum acceperit tempus a Spiritu. Interim bibula hauriat quod refundat uberius. Contemplationis gratia compassionem non evacuat, sed informat; et mentis excessus temperantem reddit infirmis. Denique cum dormit Adam, virilis costa in infirmiorem 0071A mollescit sexum; et propter socialem copulam de latere viri formata est mulier et imo in sociam mulierem Adam ipse convertitur, et conformatione quadam transiit in conjugem. Ideo dum evigilat charitatis vocem primam emittit, in compari sua se ipsum agnoscens: Hoc nunc os, inquit, de ossibus meis, et caro de carne mea (Gen. II, 21-23). An non tibi Paulus videtur virilem dignitatem in humiliorem sexum deflectere cum dicit se factum infirmis infirmum? (I Cor. IX, 22.) Quasi spiritualis Adam Eva efficitur, dum subjectis compatitur apostolica firmitas: et sublimitas 41 virtutis et scientiae sobrietate quadam capacitati temperatur infirmorum. Et si mente excedit Deo, sobrius tamen fit aliis (II Cor. V, 13). Mentis excessus bonus est sopor: 0071B non superbiam inducens, sed sobrietatem docens. Adjuro vos ne exsuscitetis dilectam, donec ipsa velit: et si mente interim excedit Deo, iterum tamen sobria fiet. Si modo dormit, evigilabit rursum, et vina quae reperit, cum temperamento quodam vobis refundet. Ipsa novit quando dividat praedam domesticis, et cibaria ancillis. Quomodo non miserebitur filiarum uteri sui, quae nec ancillas praeterit? Bonae tamen filiae ancillas se reputant, et naturalem nesciunt libertatem, dum veritatis spiritu liberatas se esse recensent. Vere enim liberae sunt, quas liberat veritas: et ideo aliam libertatem ignorant, quae per adoptionem liberatas se gaudent. Denique quanto magis est gratuita adoptio, tanto est abjectio devotior. Eaedem ergo et ancillae sunt, et filiae; quia ubi 0071C major est in adoptione dignatio, ibi justior in subjectione devotio.

6. Ne suscitetis eam, donec ipsa velit. Ipsa novit quando dividat praedam domesticis, et cibaria ancillis. Non est de ista metuendum quod legitur: Filia populi mei crudelis, quasi struthio in deserto (Thren. IV, 3). Struthio pennae speciem habet, caret tamen effectu volandi. Nescit per mentis excessum volare; propterea speciem non visitat suam. sed derelinquit in terra ova sua. Obliviscitur quod pes conculcet ea, bestia conterat. Non novit in contemplationis soporem assurgere struthio. ideo se compassionis affectu non induit. Ad commodum enim spectat filiarum in mentis excessu dormitio matris, 0071D et totum de compendio est quod spiritualis ejus somnus protrahitur. Ideo dicit: Adjuro vos ne exsuscitetis dilectam, donec ipsa velit. Bona adjuratio per quam et matri parcitur, et profectus quaeritur filiarum. Quanto enim liberius vacat et videt. tanto uberius adolescentulas revisit. Quanto sublimius suspenditur, tanto descendit humilius, condescendit utilius. Quid vultis tempora dispensare, quae sponsus posuit in voluntate dilectae? Ne exsuscitetis, inquit, illam, donec ipsa velit. Tunc volet cum ab oculis ejus evolaverit visio dilecti. Lubrica est ejus praesentia, et elabitur subito, Ego, inquit, dilecto, et ad me conversio ejus (Cant. VII, 10). Quid tam sanctum tentatis commercium ante tempus divellere? Beata collatio, sed brevis hora. Sufficiat illi brevitas sua: quid illam 0072A decurtare vultis? Nihil tam exiguo imminuendum est momento. Fruatur interim libere hora fugaci. Exsuscitare eam vultis, et avellere ad vos quam Christus exsuscitat, et in se evigilare facit? Denique etsi dormit ipsa, sed cor ejus vigilat in Christo. Petrus et qui cum ipso erant in monte gravati sunt somno, et evigilantes viderunt majestatem Jesu. Bene gravati somno, in quibus humanus reprimebatur sensus. Gravabatur et reprimebatur in ipsis quod erat ex ipsis, ut ad ea quae mundi sunt caeci et hebetes, tantum ad cognoscenda quae Dei sunt, spiritu evigilarent excitati divino. Evigilantes, inquit, viderunt majestatem (Luc. IX, 32). Bene ergo vigilat, qui talia videt, qui videt gloriam Unigeniti a Patre; qui audit arcana verba, quae non licet homini 0072B loqui. Non licet ei dici in quo Filius Dei nondum resurrexit. Videte, inquit, nemini visionem dixeritis, donec Filius hominis a mortuis resurgat (Matth. XVII, 9). Non potest ei dici visio, in quo nondum Christus resurrexit. Denique simile dictum est Mariae: Noli me tangere; nondum enim ascendi ad Patrem (Joan. XX, 17). Non licet ei dici, qui non est raptus in paradisum, in locum deliciarum, in locum de quo Petrus dixit: Bonum est nos hic esse (Matth. XVII, 4). Bene exsuscitatur, qui in hunc cum Paulo rapitur paradisum (II Cor. XII, 4); qui ascendit cum Petro in montem, qui vel una cum Christo potest hora vigilare, quem non homo tangit, ut exsuscitet et evigilare faciat Christus. Et Petrum ipse tetigit, ideo 0072C evigilavit et vidit majestatem ejus. Denique et haec ipsa dilecta vide qualis exsurgat de sponsi amplexu. Quae est ista, inquit, quae ascendit quasi virgula fumi? (Cant. III, 6.)

7. Sed nos jam hic ascendentem revocemus sermonem; et capitulum hoc alteri servemus principio, imo illi qui de se ipso dicit: Ego principium, qui et loquor vobis (Joan. VIII, 25). Qui utinam nobis sit et sermonis principium, et cordis verbum; ut quae locuturi sumus de ipso, prior ipse loquatur in nobis. Loquere, Domine, loquere mihi, et loquere pro me. Increpa pro me filias, non Jerusalem, sed Babylonis: dic 42 ut sedeat et taceat filia Chaldaeorum. Deus bone, quantae sunt hodie filiae Babylonis, quae nesciunt cantica Sion. propter quas organa nostra suspendimus! 0072D Quanti sunt filii Edom, qui nos exinaniunt et exhauriunt laetitia spirituali! Compescis filias Jerusalem ab infestatione dilectae. Utinam mihi, Domine, a filiabus parcas Babylonis. Dispar enim est, et satis molestior vexatio malignantium, quam amantium. Sed tamen nescio qua nostri temporis hujus miseria ipsi amantes facti sunt malignantes. Quanta malignatur hodie amicus in sancto? dixisse debui, Inimicus; sed dixi quod magis dolet. Ipsi amici facti sunt inimici. Amici professione: inimici affectione. Specie amici: sed amicitiae virtutem diffitentes. Amicus Absalon, quia filius; sed quanta malignatus est sceleratus in sancto, filius in patre, Absalon in David? Absalon Pax patris dicitur. Bonum plane nomen: sed ipse nominis hujus virtutem 0073A abnegabat. Affectavit regnum, incestavit cubile. Felix tamen David, cui inter tot filios, nonnisi unus persecutor erupit. Quem mihi dabis hodie inter magistros. cui nonnisi unus Absalon insidietur? An non quasi Absalones sunt quidam, qui, sicut scriptum est, pacem praedicant, et mordent dentibus? (Mich. III, 5.) Affectant locum patris, foedant cubile, dum pravis susurriis socios corrumpunt: et subvertunt corda innocentium, in quibus patris spiritus suaviter quiescebat. Imitatione Absalon est, qui magistri et locum sibi arrogat, et vitae derogat; pacem praedicat, et mordet dentibus. Malus est morsus derogatio, malus cibus de quo dicitur: Dulce est enim in ore ejus malum, et abscondit illud sub lingua sua (Job XX, 12). Abscondit donec evomat in tempore virus 0073B collectum. Quanta malignatur amicus in sancto? Denique quae non videt suspicatur. Posuerunt, inquit, signa sua signa, et non cognoverunt. Ponunt quae non inveniunt: ponunt quae prave postea exponunt. Signa, inquit, sua. Se ipsos enim in signum ponunt, cum ex suae pravitatis regula alios metiuntur. Signa, inquit: quasi dicat, Tantum signa, et non veritatem; signa non certitudinis, sed suspicionis. Et non cognoverunt. Non enim cognitione, sed conjectura nituntur. Malignatur inimicus in sancto (Psal. LXXIII, 3-5). In quo sancto? In Sancto sanctorum; in Sancto qui dicit: Qui vos spernit, me spernit (Luc. X, 16). Temerarium est, ut dicit Apostolus, alienum servum judicare (Rom. XIV, 4). Tu ergo quis es qui dominum 0073C tuum judices? Qui enim potestatem dijudicat, ordinationem Dei dijudicat.

8. Denique conqueritur et dicit: Tulerunt a me homines judicium meum. Filii hominum, utquid diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium? Vanitatem utique diligitis praelationis, et ideo quaeritis in praelatis vestris mendacium pravae suspicionis. Vani enim filii hominum, mendaces in stateris (Psal. LXI, 10), mendaces in judiciis. Et utinam pro minimo mihi sit ab humano die judicari, dum aeterni diei exspecto judicium, Cum, inquit, accepero tempus, ego justitias judicabo (Psal. LXXIV, 3). Ipse justus Judex tempus exspectare se dicit, ut justitias judicet: et tu tibi ante tempus assumis judicium? Pater omne judicium dedit Filio: et tu tibi quod non accepisti 0073D judicium assumis, et hoc in patrem? Vide ne forte in eum Patrem, a quo omnis paternitas in coelis et in terris nominatur. Viperea generatio matrem suam comedit, et dente venenato doctoris vitam corrodit. Non sunt istae filiae Jerusalem, pacis filiae, sed Babylonis. Quando increpabis illas, et dices: Filiae Babylonis, nolite flere super me, sed super vos ipsas flete? Siquidem improperia eorum qui vices tuas gerunt, in te redundant: nec est murmur eorum contra nos, sed contra Dominum. Parcite ergo a murmuratione, quae non prodest vobis et aliis nocet. Tu, Domine, tu potius obstrue os loquentium iniqua, et ne claudas ora te canentium. Sed quid jam 0074A nunc querelis his ulterius immoror? Non id nunc gero propositi, ut nostra defleam, sed ut aliena cantem. Sufficiat paucis nostra deplorasse. Jam a lamentis revertor ad cantica, illo nobis animum praestante et os et otium, qui cohibet inquietos a sponsae somno Christus Jesus, una cum Patre et Spiritu sancto regnans per omnia saecula. Amen.

43 SERMO XV. Quae est ista quae ascendit per desertum quasi virgula fumi ex aromatibus? (Cant. III, 6.)

1. Quae est ista quae ascendit per desertum quasi virgula fumi ex aromatibus? Videte, fratres, sicut et videtis, quam sit efficax ad incrementa gratiarum tranquillitas mentis; quales metat fructus de interna quiete Christi dilecta. Videte, inquam, qualis 0074B procedat de sponsi amplexu. Qualis ergo progreditur, a me ne quaesieritis: sponsi potius super hoc sodales consulite. Quid, si et ipsis quasi nova et insolita de secreto dilecti sinu procedit? Nova plane. Nam ipsa novitas admirationem inducit. Quae est ista quae ascendit? Attende profectum. In superioribus custodes interpellat, et de visione rogat dilecti. Hic ipsis custodibus admiranda prorumpit, et nova sub specie. Quidni nova procedat de complexu dilecti? ipse est enim qui de se dicit: Ecce ego omnia nova facio (Apoc. XXI, 5). Etiam quae nova sunt, ipse renovat. Puta caminus est: aurum admove; si purum est, purgatius reddit, et rutilans metallum recentem de fornace fulgorem educit. An non caminus Christus? 0074C Ignitum, inquit Psalmista, eloquium tuum vehementer (Psal. CXVIII, 140). Hoc camino decocta non potest nisi nova, et velut altera prodire creatura in Christo. Denique et ipsius dum oraret species facta est altera (Luc. IX, 29): sed tibi altera, cum oras, ejus fit species. Nam in se manens unus, innovat omnia. Altera facta est corporalis Domini species cum oraret, et voluit per hoc in mente tua orationis commendare virtutem, quod illa sit quae te in intimis alterum faciat, et novum commutet in hominem et meditatio innovet. Nos, inquit Apostolus, revelata facie gloriam Domini speculantes, in eamdem imaginem transformamur (II Cor. III, 18); hoc est, in eamdem quam intuemur, transformamur.

2. Forte et sponsa de speculationis arcano eam, 0074D quam intuebatur, sponsi imaginem vestita prodiit. Nova plane. Nam sodalium circa ipsam admiratio novitatem protestatur, Quae est ista quae ascendit? ac si dicat, Non est cum illa sicut heri et nudiustertius. Non jam amplius circuit civitatem: non discurrit per vicos, per plateas, per vigiles. Non errabunda vagatur, sed itinere directo ascendit. Quae est in hac ipsa haec tam subita novitas? Quae est ista quae ascendit, et ascendit per desertum? Desertum vere et aridum et sterile reputat saeculum omne hoc per quod ascendit. Et quanam ratione nobis factus deserti hujus odor, sicut odor agri pleni, et quasi ei benedixerit Dominus? Quantos trahit ad se deserti 0075A hujus odor, et tenet ne possint avelli? Odor iste est odor mortis ad mortem. Inanitas est quam putatis ubertatem. Denique terra sitis est, et imago mortis, sicut dicit Jeremias propheta (Jerem. II, 6). Terra, inquit, sitis. Cupiditates enim mundanas magis irritat, quam satiat. Infructuosa est ista quam putas plenitudo: et si quid est fructus, id fluxum est, et mutabilitate sua mortis praefert imaginem. Quomodo ubi mortis vides imaginem, odorem vitae sentire te reputas? Odorem vitae Christi spirat ubertas. Ipse enim est ager vere plenus, ager fertilis, ager cui benedixit Deus Pater. Alium praeter istum agrum sponsa nescit, sed desertum reputat, et terram salsuginis.

3. Quae est ista quae ascendit per desertum? Bonum 0075B erit certe desertum, si non fuerit cor tuum insulcatum inimici vomere: si non fuerit ejus irriguum stillicidiis, impinguatum rore; si non quae superseminat zizania in te laeta luxurient, imo renascantur quidem quasi fecundo solo. Sterile sit cor tuum, ne tale vel germen proferat, vel semen suscipiat. Anima, inquit, mea sicut terra sine aqua tibi (Psal. CXLII, 6). Bonum desertum talis anima; bonum etiam desertum caro integra, caro intacta, caro immundis non exarata concupiscentiis, caro carnalis voluptatis nesciens semina. Qui enim seminat in carne, de carne metet corruptionem (Galat. VI, 8). Bonum denique desertum alvus virginalis. Talis erat beatae illius et specialis virginitatis uterus, quem nullius impudici motus affectionis immundae temeravit 0075C laesio. Caro ipsius sicut terra deserta, et invia, et inaquosa, in qua Christus apparuit. Non tamen deserta penitus, quae Christum parturivit: irrigua est, sed fluentis virtutum. Ideo quasi puteus dicitur aquarum viventium, quae fluunt impetu de 44 Libano, quod virginalis munditiae candor spirituales refundat gratias. Hortus conclusus venter ejus castimoniae virginalis disciplina, eo quod integritatis sepem carnalis desiderii non dissipaverit ardor: propterea in talibus irriguus aquis fructum dedit in tempore suo. Vis audire qualem haec terra deserta fructum dedit? Osee te docet, qui dicit: Adducet Dominus ventum de deserto urentem, et desiccabit venas mortis (Ose. XIII, 15). Quis alius mortis desiccavit 0075D venas, nisi Christus Jesus, quem nobis intemerati ventris desertum refudit? Et bene ventus: quia Spiritus ante faciem nostram Christus Dominus (Thren. IV, 20). Denique dictus est secundus Adam in spiritum vivificantem (I Cor. XV, 45). Hujus flatu apostolicae nubes volant, quas Isaias miratur (Isa. LX, 8). Quid mirum si ventus dicitur, quem et nubem legis? Ascendet, inquit, Dominus super nubem levem (Isa. XIX, 1). Nec hic levem quasi vagam et instabilem accipias: sed levitatis intelligentiam ad spiritualem aptitudinem trahe, quod corpus incorruptibile nullam animae gravitatem attulerit, nec depresserit terrena commoratio sensum multa, imo cuncta cogitantem. An non quasi venti sancti sunt omnes, qui spirituali levitate a terrenis elapsi, 0076A conversationem sibi in coelo collocant? Sed ipse speciali ratione ventus, qui reliquorum ambulat super pennas ventorum, et spirituum omnium virtutes excedit. Jure ergo ventum eum vocat, et ventum urentem, quod ejus flatu peccati sint in nobis frigora resoluta, et captivitas nostra conversa tanquam torrens in austro. Hujus se aestu exustos discipuli senserunt, cum dicerent: Nonne cor nostrum ardens erat in nobis dum loqueretur? (Luc XXIV, 32.) Et nescio si uspiam libentius spirat, quam in castae et illaesae integritatis deserto et invio. Haec loca libenter perflat, et casti corporis animam charitatis fervore decoquit, et spiritualibus liquefactam desideriis tenues resolvit in vapores, et veluti fumi virgulam exsurgere facit.

0076B 4. Quae est, inquit, ista quae ascendit per desertum quasi virgula fumi? Et bonum desertum caro casti tatis exhausta et desiccata virtute, quae nullam delectationis immundae nebulam exhalet, nec ignem exstinguat, sed nutriat, quem Domini flatus succendit. Ignis hic aromaticam si invenerit animam, succendit, et alteram commutat in speciem, et quasi virgulam fumi exhalat in superiora. Quasi virgula, inquit, quod per cogitationum disciplinam ab exteriori sit ad interiora constricta, et ab inferiori ad superiora directa; quasi virgula, quod sese et ad se ipsam colligat, et supra se porrigat. Sed quid sibi vult, quod illam fumi virgulae comparat? An forte per hoc innuere voluit, quod non sit perpetua ac solida spiritualis hujus suavitatis gratia, et mentis ascensus, 0076C sed facile sicut fumus liquescat? Suavis est plane et omnino spiritualis vapor fumi, in quem se aromata concremata relaxant. Sed ego virgulae isti tenerae et delicatae turbines metuo, ne illam ventorum flabra diverberent, ne circumferat procella curarum, ne tentationis aura illam dissolvat, et cedat omni vento. Exempla nobis metum suadent. Multos enim videmus et dolemus tam insperato cessisse, quam subito erupisse. Meditatione subtiles sunt, orationis impensi studio, pingues gratia, devotione quadam dulci uberes, effusi in lacrymas, cum subito levis impatientiae occasio quaelibet spirituales has contristat delicias et exhaurit. An non ergo quasi fumus tam facile evanescens gloria? Jure quasi virgula 0076D fumi talis ascensio, quae vel propria mutabilitate deficit, vel accidenti molestiae cedit. Ego tamen non audeo super Sponsae persona fumum pro defectu interpretari. At si tu contentiose resistis, иum tibi do defectum accipere, quem tibi Psalmista commendat: Defecerunt oculi mei in eloquium tuum. Defecit in salutare tuum anima mea (Psal. CXVIII, 82, 81).

5. Utinam hoc, Domine, defectu attenuentur oculi mei et deficiant. Utinam hoc defectu deficiat anima mea, deficiat et liquefiat, et eloquio tuo calefacta, eloquio vehementer ignito, ab omni crasso intellectu in tenuiorem spiritualis habitudinis auram laxetur. Utinam si quid fuerit in me corpulentae <al. torpulentae> intelligentiae, et hebetis desiderii, in subtilioris 0077A gratiae usum deficiat, et attenuatione quadam, et acumine spirituali a crassitudine sua vertatur in virgulam fumi. In talem utinam deficiat fumum animae meae virtus: et non deficiat sicut fumus, ne dicat, Defecerunt sicut 45 fumus dies mei (Psal. CI, 4). Aliud est omnino ita deficere sicut fumus, ut omnino non sis: aliud ita deficere, ut sicut fumus attenuatus animo, et spiritualis sis. Bene defecerat Psalmista, cum diceret: Concupiscit et deficit anima mea in atria Domini (Psal. LXXXIII, 3). Quonam enim modo non deficit, quem Christus inflammat? Ignis ipse est, sicut scribitur, et ignis consumens (Hebr. XII, 8, 29). Qui, inquit, approximat ad me, approximat ad ignem. Quis mihi dabit, ut hunc possim ignem ligare in sinu meo, ut inflammet cor 0077B meum, renes commutet, et ad nihilum me redigat? Jure quasi virgula fumi ascendit, quae de calore processit cubiculi, de Verbi igniti complexu. Suaves tua flamma, Christe, vapores evomere solet, et odoris aromatici fumum producit. Quasi virgula, inquit, fumi ex aromatibus. Et fumum lego, qui de Leviatan ore procedit (Job XLI, 11). Et item fumum de puteo abyssi prodeuntem (Apoc. IX, 2): sed non ibi virgulam, non aromata lego. Nihil ibi directum, nihil dulce; sed horror summus, et ordo nullus. Fumus erroris est, qui de puteo procedit abyssi. De hoc fumo impii dixisse leguntur: Fumus afflatus est naribus nostris, et sermo scintillae ad commovendum cor nostrum (Sap. II, 2). Meis utinam, Jesu bone, naribus fumus affletur, quem tuus ignis agit: et de 0077C camino tuo sermo scintillae ad commovendum, imo et ad commutandum cor meum. Ignis tuus ignis consumens est: vitia si invenit consumit, et confessionis fumum emittit. Sed non iste fumus ex aromatibus. Qui tangit, inquit, montes, et fumigant (Psal. CIII, 32). Bonus ignis qui tumores extenuat animorum, et attactu suo elationes terrenas per emissos poenitentiae fumos evanescere facit. Sed alterius odoris et gratiae fumus est, quem aromata virtutum cremata refundunt. Ignis iste, ignis quem Dominus misit in terram, et voluit vehementer accendi (Luc. XII, 49), non tantum vitia consumit, sed virtutes ipsas in suavioris gratiae affectum commutat. Aromata cum integra sunt, olent suaviter; sed hoc igne liquefacta alium longe spirant odorem.

0077D 6. Hujus odoris fragrantiam sentientes in sponsa sponsi sodales mirantur et dicunt: Quae est ista, quae ascendit per desertum quasi virgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris, et universi pulveris pigmentarii? Habes in myrrha continentiae virtutem: in thure, orationis studium, in pulvere pigmentario, inter virtutum copias cordis contriti humilitatem. Et bona myrrha, quae carnalem petulantiam reprimit, et fluxos motus lascivire non sinit, et carnem non esse carnalem compellere nititur. Sed continentiae nostrae myrrha corpulenta videtur, et minus castigata, et quasi vicina carni, nisi fuerit hoc igne coelesti, hoc amoris divini fervore liquefacta. Bona quidem continentiae myrrha, quae pergentem ad illicita 0078A cohibet appetitum: sed alterius est suavitatis et gratiae, quando charitatis ardore liquescens crassum omnem et carnalem nescit affectum. Quid vero thus? Nonne ipsum est odoris exigui, dum integritas illi et corpulentia sua manet? Cum vero flammis subactum effluere coeperit, in odoriferos totum fumos exspirat. Simili ratione nonne tibi videtur crassa et pigra oratio, et corporea quadam tarditate segnis, igniti et intimi eloquii si non fuerit virtute succensa? Utique in thure ego accipio orationis materiam, et in fumo gratiam. Dirigatur, inquit, oratio mea sicut incensum in conspectu tuo (Psal. CXL, 2). Nescit itinere directo ad Deum ire oratio quae succensa non fuerit. Oratio quae frigido fuerit de corde expressa, subito relabitur: nec 0078B potest esse perpetua, quae non est prompta. Vim patitur, et non est sui juris. Sed nec sui juris est plane succensa oratio. Illa contra conatum reprimitur; ista supra conatum abripitur. Illa conatur, et recidit; ista praeter conatum ascendit. Illa violenter dirigitur; ista voluntarie fertur. Illa vix exhibetur; ista nec cohibetur. Illa laboriosa; ista libera. Illa tristis; ista laeta. Illa bona; sed ista optima. Denique est oratio temperate media inter frigidam et fervidam, illam excedens, sed non accedens ad istam. Et, ut sic dicam, prima coacta est; secunda, directa; tertia, abrepta. Prima, ut sic dicam, sitiens; secunda, sobria; tertia ebria est. Ista enim est, quae mente excedit Deo: ideo ascendit quasi virgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris et universi, 0078C inquit, pulveris pigmentarii.

7. Mire in pulvere pigmentario humilitatis expressit virtutem, quod ea de magnis meritis nil magnum sentire noverit, non altum sapere: sed humili aestimatione reliquarum 46 attenuet merita virtutum, et earum soliditatem quasi ad quamdam pulveris exiguitatem deducat. Et bene post orationis commendationem sub figura pulveris pigmentarii de humilitate subjunxit. Oratio enim humiliantis se, nubes penetrat (Eccli. XXXV, 21): imo sine humilitatis gratia oratio quantumlibet acuta, hebes tamen est; et tristem refundit odorem elatae myrrha castitatis, neque fluxos carnalium bene restringit motus cogitationum continentiae myrrha, quae animum in superbiae fumum lascivire permittit. 0078D Contritione multa pigmenta rediguntur in pulverem. Et bona contritio, quoniam cor contritum et humiliatum Deus non despicit (Psal. L, 19). Bona plane contritio, quae nihil relinquit indiscussum, nihil tumidum, nihil non humiliatum, nec in virtutibus ipsis: justitias ipsas dijudicat, et arguit non modo de peccato, sed de justitia, et de judicio. An non quasi comminuitur quod redarguitur? an non quasi humiliatur justitia quae dijudicatur? In veritate, inquit, tua humiliasti me (Psal. CXVIII, 75). Non omnium est hoc dicere. Infirmiores in vanitate sua humiliantur; perfectiores, in veritate Dei. Non potest vanitas veritatem dijudicare, sed veritas vanitatem, et veritas veritatem. Spiritus enim dijudicat 0079A omnia. Quod humano solidum et integrum videbatur judicio, cum venerit spiritus veritatis, evacuat et comminuit illud. In spiritu enim vehementi conteruntur virtutum pigmenta in pulverem, et justitia judicatur. In turbine, inquit Job, conteret me: in turbine spiritus sui, spiritus vehementis, in turbine spiritum meum abripientis. In hoc turbine conteret me, et multiplicabit, inquit, vulnera mea (Job IX, 17). Integra mihi videbatur, antequam veniret spiritus vehemens, justitia mea: sed ipse dijudicat, ipse conterit, ipse vulnerat, et multipliciter confringit bonorum praesumptionem meritorum, sauciam et languidam humanam docet esse virtutem.

8. Utinam mihi hoc modo conteri obveniat, redigi 0079B in pulverem omnium bonorum affectuum, piarum meditationum. Utinam, Jesu bone, turbo spiritus tui talem animae meae pulverem afflet de plateis coelestis Jerusalem, ut in hoc pulvere calefiam, in pulvere sedeam, in pulvere dormiam, sed pulvere pigmentario. Beatus qui in hoc pulvere moratur; cui suaves, et spiritualiter pulvereae cogitationes undique allabuntur. Expergiscimini, inquit, et laudate, qui habitatis in pulvere (Isai XXVI, 19). Denique et sponsa de felici expergefacta somno, quasi virgula fumi exsurgit ex aromatibus universi pulveris pigmentarii. Universi, inquit. Et veritas ipsa bonorum universitatem operum ad quemdam te docet pulverem et velut sterilitatem deducere. Cum omnia feceritis, inquit, dicite: Servi inutiles sumus; quae debuimus 0079C facere fecimus (Luc. XVII, 10). Felix qui tantum et talem sibi colligit pulverem, ut quae jubentur faciat omnia, et reputet quasi nulla: qui universa bona quae colligit, per humilitatem illa conterit. Paulus ad Corinthios operum suorum aromata multa enumerat: In itineribus, inquit, saepe; periculis fluminum, periculis latronum, periculis ex genere, periculis ex Gentibus, periculis in mari, periculis in civitate, periculis in solitudine, periculis in falsis fratribus. Quid deinceps? Quotidiana ejus sollicitudo omnium Ecclesiarum. Quis, inquit, infirmatur et ego non infirmor? quis scandalizatur et ego non uror? (I Cor. XI, 26, 28, 29.) An non velut quemdam bonorum operum pulverem tibi collegisse videtur 0079D Apostolus haec et hujusmodi plura percurrens? Vis adhuc sublimiores aliquas virtutum ejus species audire? Veni cum illo ad visiones et revelationes Dei, ad raptum in paradisum, in tertium coelum, ad beatam illam ignorantiam nescientis utrum in corpore an extra corpus extasis illa facta fuerit, non jam pulvis, sed fumus. Sed ne tamen fumo huic spiritualis contemplationis se jactantiae fumus immisceat, audi quid sequitur. Ne magnitudo revelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis meae (II Cor. XII, 1-7). Paulus stimulatur ne extollatur: et quomodo qui haec audis, refugis stimulari? quomodo te ipsum inter ubertatem donorum aut conterere desinis, aut conteri non sinis? Molestus stimulus, sed tamen vexatio praestat humilitatem profectui. 0080A Molestus stimulus carnis, sed non charitatis. Et passio amara, et discussio severa: utraque virtutes humiliat.

9. Sed omnia dulcius et efficacius prodeunt de camino quodam succensi amoris. Flamma haec non modo virtutes 47 humiliat. sed etiam immutat, et in novam convertit speciem, et de spiritualibus spiritualiores facit. Continentiae myrrha, orationis thus, et in pulvere pigmentario, omnium humilis conscientia virtutum, omnia magis serenum producunt vultum et gratam speciem, cum de hac prodeunt officina. Bona enim contritio, sed concrematio melior. Suavis pulvis pigmentarius, sed fumus excellit. Nescio enim quid magis suave et spirituale magis in fumo quam in pulvere significatur. Ideo quodam 0080B igniti verbi beneficio inter sponsi flagrans amplexus, de pulvere pigmentario in fumi tenuitatem liquescit: de humiliatarum pulvere virtutum in fumum gloriae. Qualis est, putas, perventio; cum tam delicatus sit ascensus! Quo tendit quae talis ascendit? Quantus deliciarum est locus, in quem ascensiones istas disponit? Lectulus forte dilecti est. Nam ad illum praecipue sponsa debet aspirare. Ita plane est. Ideo sequitur: En lectulum Salomonis sexaginta ambiunt ex fortissimis Israel. Et pulcher ordo, ut de lectulo ad lectulum veniat: de lectulo suo, de cubiculo matris suae, ad sui lectulum Salomonis. Nec minus congrua varietas quod deliciis istis immiscet fortia, et lectulum suum Salomon tam munita custodia 0080C vallat. Sed verbi proruentis jam reducamus habenas, novo capitulo novum dedicaturi sermonem, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO XVI. Lectulum Salomonis sexaginta ambiunt ex fortissimis Israel. (Cant. III, 7.)

1. O quam delicata sponsa ascendit, quam pene sine mole corporis, et quam penitus sine corruptione carnis! Quaenam erit corpulentia, ubi fumo confertur? quae corruptela, cum illum non caro fluxa, sed aromata cremata exhalent? Delicate ascendit, et digna lectulo Salomonis. Esther et lotam, et unctam lego, ut regios unguenti suavitate mulceret amplexus (Esther II). Haec vero jam unguentis non 0080D utitur in sponsi gratiam, sed liquefacta effecta est odore ipso unguenti. Sed non omnes verbum hoc capiunt, non omnes his possunt deliciis perfrui. Si omnes fruerentur, omnes fraudarentur: et in hoc est et pulchra varietas, et pia charitas, quia alius est qui fruitur, alius qui tuetur. In hoc aliorum et tuta, et laeta sunt otia, quod aliorum sunt munita custodia. Ideo lectulum Salomonis sexaginta ambiunt ex fortissimis Israel. Non vult Salomon noster lectuli sui turbari delicias, dulces attenuari affectus, ne attentari quidem: pacata diligit qui pacificus dicitur. Quis noster Salomon, nisi Jesus Christus? Ipse est pax nostra, ipse qui fecit utraque unum (Ephes. II, 14). Ipse pacificavit sanguine suo non modo quae in terris, sed quae in coelis sunt (Coloss. I, 20). Disciplina 0081A pacis nostrae super eum (Isai. LIII, 5). Disciplinam debitae nobis poenae sustinuit, ut nobis justitiae pacem refunderet. Ipse punitus, tu repropitiatus: et ut punitus, sed poena tua pacem tibi parturire non potuit. Hostia immunda contaminatos mundare non poterat, non modo alios, sed ne se ipsam quidem. Disciplina ergo super nos, sed non erat illa nobis ad pacem disciplina. Erat in nos mortalitatis et afflictionis illata sententia; sed non erat injustitia revocata. Tu quidem judiciaria sententia ligatus, sed tuus non erat solutus reatus: et poena erat, et pax non erat. O misera et gravis disciplina super filios Adam! conteris et non protegis; punis et non purgas; consumis, et non concilias; consumis, sed carnis substantiam, non culpam. Quid tibi et paci? 0081B Quando pacem conferes, cui est cum peccato commercium? quando conferes gratiam, quae non aufers culpam? Justitia enim et pax osculatae sunt (Psal. LXXXIV, 11). Disciplina pacis nostrae super eum, qui nobis attulit fructus pacatos justitiae. Dictus est ille solus Salomon noster verus pacificus, quod in diebus ejus orta nobis sit justitia, et abundantia pacis (Psal. LXXI, 7). Abundans vere pax, quae non modo praeterita suffecerit repropitiare delicta, sed omne etiam abundet in saeculum. Abundat enim donec auferatur labor mutabilitatis nostrae, labor mortalitatis nostrae, alternantium labor defectuum. Vere abundans pax, quae non est data ad mensuram meriti. Non enim meritum invenit, sed contulit. Quomodo non abundans pax, quae et remisit 48 offensam, 0081C et priorem cumulavit gratiam? Erat homini primo in paradiso pax, ut non posset invitus abduci: sed non erat virtus, per quam postea posset, cum vellet, reduci. Erat gratia, ut posset non exire; sed non erat ut posset, cum vellet, redire. Modo pax uberior in gratia Christi, quae post iteratos excessus ultro offertur, et poenitentes non repudiat, sed revocat. Bene pax abundans, quae nulla potest exhauriri injuria, paratior ad veniam quam ad vindictam. Pax haec a remissione peccatorum incipiens, usque ad divinae participium abundavit naturae. Qui enim adhaeret Deo, unus spiritus est (I Cor. VI, 17).

2. Vides quanta repropitiationis abundantia, ut non jam pax cum Deo, sed magis unitas cum eo dici 0081D possit. O beatum confinium, ubi sublatus est inimicit arum paries medius! Beatum quidem confinium, sed nondum tutum. Adhuc hostis noster hos tentat pervadere terminos, fines convellere. Est nobis in Christo pax cum Deo Patre, sed nondum pax ab hoste communi. Abundabit autem pax haec, donec destruatur novissimus inimicus, mors. Interim etsi non est pax ab ipso, protectio tamen est contra ipsum. Erit ipse pax nostra, cum Assyrius venerit in terram nostram, et calcaverit in finibus nostris. Proximos sibi potest Assyrius fines infestare spirituales, ulteriores non potest: calcare potest, sed stare non potest in finibus nostris. Erit enim Christus pax, cum calcaverit in finibus nostris Assyrius. Habemus confinium et confinium: confinium cum 0082A Deo, et confinium cum mundo; confinium cum spiritu, et confinium cum carne. Et si quibusdam dictum est, Vos non estis in carne, sed in spiritu (Rom. VIII, 9); confines tamen sunt carni vel propter substantiae naturam, vel propter carnis curam. Hostis ergo carne nostra quasi castro utens, regiones spiritus de vicino infestat, et de contermino praesidio insidias machinatur. Sed erit iste, id est Christus, pax, cum Assyrius calcaverit fines nostros. Ille Salomon noster, pacificus noster; qui praestat nobis pacem super pacem; pacem cum Patre, pacem ab hoste; ipse ponet fines nostros pacem (Psal. CXLVII, 14). O confinium et confinium, quantum discrepatis ab invicem! quantis tu abundas gaudiis, et quantis tu es vicinum et obnoxium scandalis! O finis et finis! 0082B tu quam laete teneris, et tu quam laboriose regeris! Utrobique Christus limes est medius: isthinc separans, illinc foederans: isthinc inchoans, illinc consummans. Sapientia enim attingit ab hoc fine fortiter usque ad finem illum, disponens in illo fine cuncta suaviter (Sap. VIII, 1). Finis ille lectulus est. Ideo de muliere forti dicitur: Procul et de ultiniis finibus pretium ejus (Prov. XXXI, 10). Pretium ejus est; propter quod ipse se impendit, quod ipse se aestimat, quo ejus expletur aviditas. Quid id aliud est, nisi sponsi amplexus et lectulus? Ultimus finis est, ultra quem se non potest aviditas extendere, nec facultas comprehendere sufficit. Finis est, ubi ipse a te deficis, ubi exhauriris, ubi alius esse incipis, totus in Christo, et solus in te Christus. O vera pax, 0082C et plena pax, quando de regno Dei tollentur scandala; quando non erit timor in finibus nostris; quando non erit finis et finis, sed unus tantum finis, et supradictus finis. Finis Deo foederans, et conformans tantum: finis lectuli gaudiis fruens, non gladiis agens.

3. Nunc vero ut quieta sint quantulacunque sunt lectuli gaudia, necessaria quidem est custodia fortis. Ideo lectulum Salomonis sexaginta ambiunt ex fortissimis Israel. Et in Evangelio habet: Cum fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt ea quae possidet (Luc. XI, 21). Uberior hic commemoratur custodia, quia uberior est gratia lectuli quam atrii; et sponsae sollicitudo major quam possessionis. Et 0082D ad portam paradisi angelicam custodiam cum gladio flammeo positam lego (Gen. III, 24). An non quidam paradisus lectulus Salomonis? Lectulus, inquit, noster floridus (Cantic. I, 15). Denique ipse flos campi, ipse lignum vitae. Bene paradisus deliciarum lectulus talis. Vides quomodo amplae deliciae arcta cinguntur custodia? Lectulum enim Salomonis ambiunt sexaginta fortes ex fortissimis Israel. Non multum nunc de numeri hujus disputo ratione: illos tamen videtur signare, qui praerogant et justitia operis, et notitia legis. De fortibus Israel sunt, qui fide fortes sunt, qui stant in fide, et viriliter agunt; qui omnia possunt, sed in eo qui eos confortat Christus. Male 49 fortis est, qui adversus scientiam Dei se extollit; qui adversus illam inflexibilis et rigidus 0083A est: cui fortitudo lapidum fortitudo ejus, et cor ejus aeneum; ut nec vexatio det intellectum auditui ejus: quales denique sunt quibus Paulus ait, An aemulamur Dominum? Nun quid fortiores illo sumus? (I Cor. X, 22.) Non est de fortibus Israel, qui cum vulneratur non dolet; cum verberatur non sentit, stupidus manens ad omnes stimulos ancipitis gladii verbi penetrabilis, et gloriatur si contra sapientiae stimulos calcitret. Non talis Maria, cujus animam, ac si mollem materiam, gladius pertransivit. Me utinam facile obtineat verbum validum; in me operetur ejus efficacia, et animam meam hic penetret gladius, ut et ipsa quasi in gladium convertatur contra spirituales pugnatura nequitias.

4. Quid mittis manum ad fortia, qui ex fortissimis 0083B non es? Custodiam utquid suscipis, qui desidiam non excutis? Quid lectulum ambis, qui gladium non habes; aut si gladium habes verbi, habes illum in vagina <al. pagina>, non habes in lingua? Non tenes manibus linguae, verbi Dei versatilem gladium. Volubilis est sermo, spiritus flammeus est: sed nescio quomodo contra naturam suam pigrescit in manu tua: restringitur et hebetatur, qui acutior est et penetrabilior omni gladio ancipiti. Non est velox verbum in ore tuo; non currit velociter; non est versatile in manu tua pro varietate negotii, quod tamen ad omnes spiritualis certaminis usus abundat. Quid tibi usurpas officium, cujus usum non habes? Omnes tenentes gladios, et ad bella doctissimi (Cantic. III, 0083C 8). Sine causa gladium portas tu, qui bellandi sufficienter non habes peritiam: aut si doctus es belligerare, magis te exerces ad negotia saeculi, quam ad negotia Christi; forensi jure plus uteris quam ecclesiastico, plus saeculari quam spirituali certamine calles. Paratum vult virum ecclesiasticum Princeps Ecclesiae, paratum eum vult ad reddendam rationem de ea, quae est in nobis, fide et spe (I Petr. III, 15). Et quoniam pacto piger et imperitus ad ista gloriaris, si prompte respondeas de jure publico? Decentius multo in ore clerici, in ore monachi sacra quam saecularis littera sonat. Quid in Jerusalem vis loqui lingua aegyptia? Non sic Isaias. Erunt, inquit, quinque civitates in terra Aegypti loquentes lingua Chanaan (Isai. XIX, 18): scilicet quia penitus hebraea 0083D non poterant, ea loquerentur quae est vicina hebraeae; quia lingua sancta non poterant, vel ea loquerentur quae sanctae affinis est. Quid vis media ex parte loqui azotice, qui judaice debes? Sic enim habes in Esdra (II Esdr. XIII, 24). Loquere linguis non hominum, sed Angelorum. Angelus enim Dei es, qui sacri profiteris verbi ministerium. Labia enim sacerdotis custodiunt scientiam, et legem requirent ex ore ejus, quia angelus Domini exercituum est (Malach. II, 7).

5. Evangelice ex toto loquere, qui vir evangelicus es. Sermo ergo tuus legem redoleat, Prophetas, Apostolos; eorum verbis linguam tuam exacue, mutua ex eis arma potentia Deo, ad debellandas munitiones, ad redigendum omnem intellectum 0084A extollentem se adversus scientiam Dei (II Cor. X, 4, 5). Versatilis sit in manu tua gladius spiritus, ut ad omne quod tibi emergit negotium famuletur; nec te destituat sermonis sacri facultas, cum temporalis et subita deposcit occasio. In labiis tibi sit, non in foliis verbum validum et efficax: Labia enim, non folia, sacerdotis custodiunt scientiam. Gladius verbi tibi sit a latere, non in latebris: proximus tibi sit. Accingere eo super femur tuum, ut potens sis et promptus, et exhortari in doctrina sana, et contradicentes redarguere. Non tibi sit ensis sub femore, et verbi sacri studium carnis prudentiae non supponas. Uniuscujusque ensis super femur suum (Cant. III, 8). Alii datur sermo scientiae, alii sermo sapientiae, et unicuique doctori sua 0084B datur a Spiritu gratia (I Cor. XII, 7 10). Uniuscujusque ensis super femur suum: ut ubi est tentationis occasio, ibi major verbi praeoccupatio fiat, commonitio crebrior. Uniuscujusque ensis super femur suum: ut se ipso primo corripiat, se ipsum custodiat, se ipsum dijudicet. Docet te Paulus quasi super femur tuum ensem habere: Considera, inquit, te ipsum, ne et tu tenteris. Ensis cujusque super femur suum, propter timores nocturnos, propter lapsus subitos, praeoccupatos casus. Quasi timorem nocturnum Apostolus innuit dicens: Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto (Gal. VI, 1). Nocturnum est enim quod improvisum est, quod subitum: nocturnum 50 etiam quod insidiosum est. Ideo 0084C dicit: Ut non circumveniamur a satana. Non enim ignoramus insidias ejus (II Cor. II, 11). Idem Paulus alibi timebat a timore nocturno. Timeo, inquit, ne, sicut serpens seduxit Evam, ita corrumpantur sensus vestri a simplicitate, quae est in Christo (II Cor. XI, 3). Bona simplicitas, ubi Christo adhaerens unus est cum illo spiritus. Simplicitas est ubi unitas est: simplicitas est, si jam non ipse vivis, sed vivit in te Christus; si te devoret sapientia Dei, si te spiritualis absorbeat laetitia, et intimis recondatur visceribus. Et ubi est tanta simplicitas nisi in lectulo?

6. Uniuscujusque ensis super femur suum. Super femur, non propter femur, sed propter timores nocturnos: forte quia non est illis colluctatio adversus 0084D carnem et sanguinem, qui signatur in femore, sed adversus mundi rectores, tenebrarum harum (Ephes. VI, 12). Ideo propter timores nocturnos, contra spirituales nequitias. Quanto feliciorem sortita est luctam, quae Salomonis contineris in lectulo? non contra carnales nequitias, nec contra spirituales quidem, sed cum spirituali laetitia, cum Salomone, qui pacifici nomine praerogat. Ideo pacifica colluctatio cum ipso. Et pacifici nomen, et sapientiae personam Salomon gerit. Ama, inquit, sapientiam et amplexabitur te. Amplexus, colluctationis quamdam speciem praefert. Amplexare, ut amplexetur te. Glorificaberis ab ea, cum illam fueris amplexatus, sicut dicit in Proverbiis (Prov. IV, 5-8). Amplectere verbum, utere eo sicut in lectulo, non sicut in bello. 0085A In lectulo locus est non ensibus, sed amplexibus strictis. Noli fortis esse, ne tibi foris esse contingat. Intus utere verbo, non quasi gladio, sed quasi sponso, ut verbo ipse oblucteris. Oblucteris veritate ipsa, non contra errores oblucteris et vitia; aliis hoc munus et officium relinque. Quid tibi cum conflictu, cui totum de affectu constare debet? Quae sponsa est, non disputantis et confligentis sectatur negotium, sed otium amplexantis. Alii lectulum ambiant, tu cupitis amplexibus fruere.

7. Quid tamen est quod de ipso lectuli nobis apparatu nil dicit? quod ejus vel in modico depromit delicias? Forte verbum hoc verbum ineffabile est, et quod non licet homini Ioqui. Qui experitur, intelligit: 0085B et tantisper dum experitur, ne memoria quidem praeteritas integre recenset delicias. Quod potuit Scriptura expressit. Lectulum dixit, et lectulum Salomonis. Satis dictum est, sed sapienti. Et thronum lego Salomonis (III Reg. X, 18-20), et ferculum (Cant. III, 9): sed utrumque ambitioso exstructum apparatu, et sicut regias decet delicias. Numquid ergo lectulum intelligemus neglectum? Absit: sed sufficiebat scribenti, ut lectulum diceret, qui sponsae loquebatur. Illa enim nihil in lectulo diliget nisi quod lectulus est, et quod in eo copia sit suum amplectendi Salomonem. Magnum et multiplex mysterium reperies in lectulis per omnem Scripturarum textum, sed non est comparatio ad lectulum Salomonis. Est lectulus, quem sibi Job 0085C sternit in tenebris (Job XVII, 13); et est lectulus, quem David rigat in lacrymis (Psal. VI, 7): est lectulus, in quo languens decumbit (Matth. VIII, 6); et est lectulus, in quo defunctus resurgit (Marc. V, 40). Talis Elisaei, talis lectulus Eliae. Uterque defunctum hospitae mulieris filium in lectulo suscitavit (IV Reg. IV, 32-37, et III Reg. XVII, 17-23). Ille expandit se super mortuum, iste incurvavit. Unus in utroque Christus. Ille exinanivit se, ut formam servi susciperet, et aeternitatis suae longitudinem intra temporalis brevitatem naturae contraxit. Ipse expandit se, cum Spiritum sanctum abunde in nobis infudit. Sinus ille matris defunctum premere poterat, non vivificare. Littera enim occidit, spiritus 0085D autem vivificat. Sed verus Elias illum in coenaculum tulit, ad spiritualem provexit intellectum. Frigidus erat litterae sinus, nec poterat ejus intelligentia vitalem spirare calorem. Bonus Eliae lectulus, qui defuncto vitae calorem infudit. Justus ex fide vivit (Hebr. X, 38). Ideo tribus metitur vicibus, ut Trinitas cognitionem conferat, et dividat mensuram fidei. Plangit lex litterae sensum exstinctum, sensum carnalem: sed Christus hunc sensum tulit, spiritualem restituit. Novum et vitalem intellectum reddidit litterae, quem suum vere agnoscat ipse Elias, qui restituit omnia, et nova facit: et Paulus legi se mortuum dicit, ut vivat in Christo (Gal. II, 19, 20). Bonum est, ut et tu moriaris non modo veteri legi, sed et veteri homini, ut suo te vivificet in lecto, 0086A qui peccata nostra tulit in corpore suo, ut peccatis mortui, justitiae vivamus (I Petr. II, 24). Tu enim quod seminas, non vivificatur, nisi prius moriatur. In hoc resuscitato intelligimur 51 omnes, et ideo communis resurrectio haec. Sed privata quaedam in lectulo Salomonis gratia, et solius sponsae praerogativae servata.

8. Etiam nunc si quis matris nostrae (conventus hujus sancti), viduae apud quam utcumque sustentaris, Jesu bone, si quis filius ejus moritur, tu resuscita. Mortuus est qui vel taedii, vel desperationis mole obruitur, in quo nihil et vividae devotionis, fervidi spiritus: qui etsi legis praecepta non deserat, et intra Regulae gremium se concludat, frigido tamen et moribundo languet affectu, in opere sancto suave 0086B nil sentiens. Totius illum Ordinis tristis exanimat facies. Molli et femineo matris est sinu fovendus, ut non exasperatus abundantiore tristitia absorbeatur. Non expedit ei extra materni sinus ambitum reperiri, ne forte non tollat illum verus Elias in cubiculum suum. Quos resuscitat Christus, mulierum ubique fletibus donat. Sic viduae filium (Luc. VII, 12-15), sic sanctarum fratrem mulierum (Joan. XI, 11-14), sic parentum precibus suscitavit puellam (Luc. VIII, 49-55). Tolle, bone Jesu, et hunc mortuum nostrum de matris gremio. Regularis haec et exterior observantia neminem ad perfectum adducit. Introduc illum ad molliorem lectum melioris spei, per quam approximet Deo. Experiatur quod exspectat, quoniam bonus Dominus exspectantibus se, animae 0086C quaerenti illum (Thren. III, 25). Unius horae experientia, multorum temporum labores exhilarat. Tunc redditur matri quem illa prius amiserat, dum non teneret ejus affectum, sed mortuam devotionem defleret. Novus redit ad nos, postquam tu illum te ipso vestisti. Ideo te super ipsum expandis, ut quod est in eo foedum, operias; quod nudum, vestias. Bonum hujus lectuli usus, qui brevi hora in tempora sequentia vitalem alacritatem transfundit. Major in Salomonis lectulo gratia, in quo sponsa matrem carnalem derelinquens, perpetuo jure dilecto adhaeret, et unus cum illo efficitur spiritus.

9. Bonus ergo lectulus, in quo nullus languor est nisi forte languor amoris: qui non versatur in infirmitate, 0086D sed in jucunditate. Bonus lectulus, qui non rigatur lacrymis, qui non in tenebris sternitur, qui nihil habet in se triste, nihil tenebrosum, sed totum lux et laetitia est: qui non indiget sterni tapetibus de Aegypto, quibus in Proverbiis mulier haeretica lectulum sternit (Prov. VII, 16). Nihil enim in se habet lectulus Salomonis alieni ornatus; nihil picti, nihil mundani; sed totum sancta voluptas et solida veritas. Magnum et varium sacramentum in sanctorum lectulis; sed sponsae lectulus huic valet comparari. In lectulo suo quem quaerit dilectum non invenit; ideo surgit et circuit donec ad istum pertingat. Festina, filia, sacrata virgo, festina istam ingredi requiem. Noli strictas in circuitu enses vereri. Enses isti, enses verbi super femur, et propter timores nocturnos, 0087A vel carnis configunt lasciviam, vel timidi cordis abscidunt ignaviam. Hoc quidem in aliis: te vero suavius vulnerant, ut charitate transfixa nocturnum ignores timorem, nec quidquam habeas frigidi timoris admixtum; sed tota transeas in affectum igniti amoris, quae in solum amoris es usum dicata, et in charitatis lacum ascensura stratum dilecti, lectum Salomonis veri Jesu Christi, qui vivit et regnat per omnia saecula saeculorum. Amen.